PROGRAM DEĞERLENDİRME

Program geliştirmenin en önemli aşamalarından kabul edilen program değerlendirmenin literatürde pek çok tanımına rastlanmaktadır. Attkinson ve diğ.

(1978) program değerlendirmeyi; sistematik veri toplama ve analizine dayalı olan, bir programın başarısı, etkililiği, verimliliği ve yeterliği hakkında mantıksal kararlar verme süreci olarak tanımlamaktadır. Doll (1996)’un tanımına göre ise, program değerlendirme, programın başında belirlenmiş olan hedeflere ulaştıracağı düşüncesiyle seçilen ve süreklilik, aşamalılık ve kaynaşıklık ilkelerine göre düzenlenen öğrenme yaşantılarının ve çabalarının etkili olup olmadığı hakkında bilgi toplama ve bu bilgileri ölçütlerle karşılaştırarak programın etkililiği hakkında yargıya varma sürecidir (Akt. Uşun, 2012:9). Program değerlendirme kavramını tanımlarken eğitsel değerlendirme ve öğretimsel değerlendirmenin bilinmesine de gerekmektedir (Yüksel ve Sağlam, 2012:11). Eğitsel değerlendirme, tüm değişkenlerin dahil edildiği kapsamlı bir değerlendirmeyken; öğretimsel değerlendirme, öğretim sürecindeki belli bir çalışmanın ya da performansın değerlendirilmesini içermektedir (Oliva, 1988: 374). Erden (1995:10) ise, program değerlendirmede öğrenci ve eğitim programının değerlendirildiğine dikkat çekerek program değerlendirmenin iki amacını ifade eder. Bunlar;

1. Öğrencilerin başarısını değerlendirerek bir dersin hangi öğrenciler tarafından tekrar edilmesi gerektiğine karar vermek,

2. Eğitim programlarının etkililiği hakkında yargıda bulunmak, programdaki aksaklıkların, programın hangi öğe ya da öğelerinden

16 kaynaklandığını belirleyerek gerekli düzeltmelerin yapılmasına olanak sağlamaktır (Erden, 1995:10).

Program değerlendirmede bu iki temel amacın yanında Eisner, program değerlendirmeni bazı işlevlere hitap etmesi gerektiğinden bahsederek bunları şöyle açıklamaktadır (Morrison, 1993):

1. Tanı koyma işlevi; program değerlendirme, bir eğitim programının öğretme-öğrenme sürecinde yaşanan eksikliklerini ortaya çıkarmada kullanılır.

2. Gözden geçirme işlevi; program değerlendirme, bir eğitim programının gözden geçirilerek programın geneliyle ilgili dönütler sağlar.

3. Karşılaştırma işlevi; program değerlendirme, bir eğitim programının eş değer bir programla maliyet, etkililik vb. yönlerden karşılaştırmasında kullanılır.

4. Eğitimsel gereksinimleri belirleme işlevi; program değerlendirme, hedef kitlenin eğitsel gereksinimlerinin saptanmasında kullanılır.

5. Amaçlara ulaşılıp ulaşılmadığını saptama işlevi; program değerlendirme, bir eğitim programının gereksinimler doğrultusunda belirlenmiş amaçlarına ulaşılıp ulaşılmadığını belirlemede kullanılır.

Program değerlendirme sonucunda, elde edilen verilerin uygun yerlerde kullanılmasına dikkat çeken Fitzpatrick, Sanders ve Worthen (2004:14), program değerlendirmeden yararlanılabilecek alanları şöyle sıralamaktadır;

1. Okul bütçesini nasıl kullanmaları konusunda öğretmenleri yönlendirmede,

2. Belli içerik alanlarında okul programlarını değerlendirmede 3. Düşük düzeyde de olsa okulların akredite edilmesinde,

17 4. Okulun blok ders sistemlerinin değerini saptamada

5. Okulu mali yönden destekleyen kurumların eğitim programlarının etkililiğine ilişkin bilgilendirmede,

6. Ailelerin ve öğrencilerin daha etkili bir okul seçimi yapabilmelerinde, 7. Öğretmenlerin kendi alanlarında kendilerini gelişmelerine yardım

etmektir.

Program değerlendirmenin farklı şekillerde sınıflandırılabileceğini belirten Ertürk (1972:112), gelişigüzel ve düzenli değerlendirmeden bahsetmekte ve düzenli değerlendirmenin belli ölçütleri, planlı ve düzenli gözlemi, kontrollü karşılaştırmaları, standartlaştırılmış sınama yolları gerektirirken; gelişigüzel değerlendirmede fark edilmedik ölçütlerin (hedeflerin) alttan alta ve tutarsızca işlediğini, subjektif yargıların baskın çıktığını anlatmaktadır.

Değerlendirmenin bir başka sınıflaması olan kıyaslamaya göre yapılan sınıflandırmada ise, norma dayalı değerlendirme ve hedefe dayalı değerlendirme olarak iki tür değerlendirmeden bahsedilmektedir (Demirel, 2012:173). Norma dayalı değerlendirmede bireyleri birbirleriyle karşılaştırma ve seçme söz konusu olduğundan, program değerlendirmelerinde öğrencilerin programda hedeflenen niteliklerini edinmesinin daha çok önemsendiği hedefe dayalı değerlendirmeler daha işlevsel bulunmaktadır (Demirel, 2012:173; Ertürk, 1972:112).

Yüksel ve Sağlam (2012:34)’a göre program değerlendirmeler iki amaca yönelik olarak gerçekleşmektedir: Programın geliştirilmesi ya da niteliğinin artırılması ve programın yürütülmesine ilişkin bir karar verilmesi. Bu amaçlara yönelik olarak ortaya çıkan biçimlendirici değerlendirme ve toplam değerlendirme türleri ilk defa Scriven (1967) tarafından ele alınmıştır (Akt. Yüksel ve Sağlam, 2012:34).

Biçimlendirici değerlendirme ve toplam değerlendirme arasındaki farklar Tablo 2.1’de gösterilmiştir.

18 Tablo 2.1: Biçimlendirici ve Toplam Değerlendirme Arasındaki Farklar (Stufflebeam ve Shinkfield (2007); Fitzpatrick, Sanders ve Worthen (2004)’den Akt. Yüksel ve Sağlam, 2012:37)

Biçimlendirici

Değerlendirme Toplam Değerlendirme Amaç Niteliği belirleme Niteliği belirleme

Kullanım Programı geliştirme Programın geleceği veya onaylanması ile ilgili karar

verme Hedef Kitle Program yöneticileri

ve personel

Karar vericiler, politika oluşturanlar, yöneticiler Değerlendiriciler İç değerlendiriciler Dış değerlendiriciler

Katkısı Programın

geliştirilmesi için dönüt sağlar

Karar alıcılara programın devam etmesi veya sonlandırılması ile ilgili bilgi

sağlar Veri Toplama Amacı

ve Veri Toplama Sıklığı Tanılama / Sık Yargıda bulunma / Sık değil Örneklem Büyüklüğü Küçük örneklem Genellikle büyük örneklem

Scriven (1967)’a göre biçimlendirici değerlendirmede programla ilgili uygulamada karşılaşılan eksikliklerin, aksaklıkların ve sorunların belirlenmesine dönük bilgilerin sağlanması amaçlanmakta; toplam değerlendirmede ise uygulamanın bitiminde ya da bitimine yakın bir zamanda, biçimlendirmeci değerlendirmenin de sonuçları dikkate alınarak programın niteliğine dönük / geleceğine ilişkin bir kararın verilmesi amaçlanmaktadır (Akt. Yüksel ve Sağlam, 2012:34).

Program değerlendirme yaparken programın öğelerine dönük bir değerlendirmenin önemini vurgulayan Erden (1995:22); genel ve özel hedeflerin değerlendirilmesi, kapsamın değerlendirilmesi, eğitim durumlarının değerlendirilmesi ve sınama durumlarının değerlendirilmesi olarak değerlendirmenin

19 gerçekleştirilmesini ve sonrasında bu dört bölümün kendi arasındaki ilişkilerinin değerlendirilmesiyle program değerlendirmenin tamamlanacağını ifade etmektedir.

Değerlendirme yaparken değerlendirme türlerinden çok değerlendirmede hedef davranışların önemine vurgu yapan Tyler (2014:104); programda değer biçilen her insan davranışının terimlerle özetlenmesi ve ölçülmesi gerektiğini belirtmektedir.

Tyler (2014:99)’a göre; değerlendirmenin gerçekleşmesi için en önemli adım, hedef davranışların tanımlanmasıdır.

2.5. PROGRAM DEĞERLENDİRME YAKLAŞIMLARI VE