Proaktiflik Boyutu

Bir kurumsal girişimcilik boyutu olarak proaktif davranış, işletmenin her konuda rakiplerine göre daha dinamik yaklaşım göstermesi ve atak pozisyon almasıyla ilgilidir. Proaktif işletmelerin deneyim edinmede risk almaya eğilimli olduğu görülmektedir. Proaktiflik kavramı, bir işletmenin yeni ürünler ve hizmetler, yeni süreç teknolojileri ve yeni yönetim tekniklerinin geliştirilmesi ve sunumu gibi temel işletme alanlarında rakiplerini takip etmesi yerine, onlardan önce hareket etmesi anlamında kullanılmaktadır. Bu durum, işletmenin sektördeki rakipleriyle rekabet etmede, atak ve öncü hareket etme eğiliminde kendini göstermektedir. Proaktiflik, bir işletmenin pazardaki fırsatları izlemeye olan yöneliminin yanısıra yenilikleri, yenilenme hareketlerini ve yeni yönetim tekniklerini devreye almada hep öncü rolü alarak içinde bulunduğu ortamı ve sektörü şekillendirme eğilimini gösterir. Proaktiflik, işletme yönetiminin eğilimlerinde ve faaliyetlerinde öncü olmasını, risk almasını, girişkenliğini ve cesaretli olmasını kapsamaktadır (Antoncic ve Hisrich, 2001:499; Covin ve Slevin, 1991:10-11).

Proaktif işletmelerin, ileriye dönük bir bakış açısı ile ortaya çıkan fırsatlardan doğan avantajları elde etme isteği vardır. Proaktiflik, yenilikçi veya yeni yatırım faaliyetleri ile rekabet edebilecek ileriye dönük bakış açısını önerdiği için, girişimsel yönelimin en önemli yapı taşlarından biridir. Proaktif bir işletme, takip eden değil öncü rolü üstlenendir. Çünkü bu işletmenin bunu gerçekleştirmek, yeni fırsatları yakalamak için istek ve öngörüsü vardır (Erdil ve Ermiş, 2008:132).

2.4.3.1. Proaktifliğin Tanımı

Proaktif terimi, Oxford İngilizce sözlükte, “olaylar meydana geldikten sonra tepki göstermek yerine, geleceğe yönelik bir davranışa sahip olma, sorunları önceden görme ve onlarla mücadeleye dönük olumlu adımlar atma” olarak tanımlanmaktadır (Oxford İngilizce Sözlük, 2011). Proaktiflik, öncü olmakla ilgili olup yeni fırsatları takip etme ve yeni pazarlara girmeye yönelik inisiyatif kullanmayı ifade etmektedir (Covin ve Slevin, 1991:7-8; Eisner, Dess ve Lumpkin, 2007:458). Proaktiflik, işletmelerin, pazardaki öncelikleri belirleyerek pazar fırsatlarını ne ölçüde takip edebildiğini belirler. Yani, fırsatları arama, rakiplerden önce yeni ürün ve hizmetleri sunarak değişiklik yaratacak ya da çevreyi şekillendirecek ileriye dönük bir bakış açısına sahip olmak demektir.

Proaktiflik çevrenin gelecekteki taleplerini sezerek bu potansiyel taleplere rakiplerden önce cevap verebilecek ve çevreyi değiştirebileceğini öngörebilecek yapıdaki öncü ve aktif işletmelerin davranış biçimini ifade eden kavram olup, inisiyatif kullanmayı ve risk almayı gerektirir (Antoncic ve Hisrich, 2001). Proaktiflik, pazardaki gelecek talep ve ihtiyaçlarını sezerek harekete geçmeyi, böylece rakipler arasında ilk hareket eden olma avantajını yaratma güdüsü olarak tanımlanmaktadır. İşletme çevresindeki fırsatları takip etme ve yeni pazarlara girmek için önceliği alma ile ilgili bir unsurdur (Lumpkin ve Dess 1996:146-147). Bateman ve Crant (1993) proaktifliği, çevrede meydana gelen fırsatları değerlendirmek üzere inisiyatif kullanarak harekete geçme ve çevrede oluşan değişimi yakalama çabaları olarak tanımlamışlardır (Alpkan vd., 2005:177). Proaktif işletmeler, çevresel şartları ve değişimleri sürekli analiz ederler; değişimlere rakiplerinden daha önce karşılık vererek sektörde öncü olmaya çalışırlar. Sektörde, diğer işletmelerin uygulamalarını takip etmekten ziyade, onların önünde yer almaya çalışırlar (Ağca ve Kurt, 2007:95; Lumpkin vd Dess, 1996:146). Proaktif işletmelerin yönetiminde planlama süreci; yöneticinin çevresinde yararlanabileceği birtakım fırsatlar olabileceği veya kendisini zora sokacak birtakım olayların gelişmekte olabileceği düşüncesine sahip olmasını gerektirir.

Proaktiflik kavramı, örgütlerin pazarda lider olma girişimlerinde, rakiplerine göre temel ticari faaliyet alanında yeni ürünleri/hizmetleri, teknolojileri ve yönetim tekniklerini daha önce sunması ile ilgilidir. Girişimcinin özünde fırsatları değerlendirmek için harekete geçme dürtüsü vardır. Bu yüzden, gelecekte oluşacak talepleri öngörmek ve fırsatları değerlendirerek hareket edebilmek için işletmelerin yoğun çevre taraması yapması gerekir. Bu bağlamda faaliyetlerinde, pasif ve reaktif olan işletmelerin performansları düşük olurken, proaktif yaklaşım sergileyen işletmelerin performans göstergeleri yüksek düzeydedir (Alpkan vd., 2005:177). İşletmenin yeni fırsatları belirlemesi ve bu yöndeki gelişmeleri takip etmesi ve gelişen pazarlara katılmada öncü olması kurumsal girişimcilik faaliyetleriyle çok yakından ilişkilidir. Girişimciliğin bir yönü olan bu durum, genel olarak kurumsal girişimcilik boyutu olan proaktiflik kavramı ile ifade edilmektedir (Lumpkin ve Dess, 1996:146).

Öncü hareket etme ve pazara ilk girme anlamındaki proaktifliğin işletmenin performansının iyileştirilmesine katkı yaptığı ve uluslararası pazarlarda sergilenen proaktif davranışların başarılı işletme performansına neden olduğu ifade edlmektedir (Zahra ve Garvis 2000:474; Covin ve Miles, 1999:59) Dess, Lumpkin ve Covin, 1997:684; Aktan ve Bulut, 2008:76; Antonic ve Zorn, 2004:5).

Stratejik girişimcilik davranışlarıyla ilgili çalışmalarda bu kavramın, değişen çevresel eğilimlere karşılık vermeyle birlikte pazar fırsatları ve deneyimlerine yönelik sürekli bir arayışı ifade etmek için kullanıldığı görülmektedir. Bu anlamda proaktifliğin işlevselleşmesiyle ortaya çıkması beklenen davranışlar; işletmedeki mevcut faaliyet alanlarıyla ilgili/ ilgisiz yeni fırsatların araştırılması, rekabet avantajı sağlayacak yeni ürünler ve markalar ortaya çıkarılması ve ürün yaşam döneminin olgunluk veya düşüş aşamasında olan faaliyetlerin stratejik olarak ortadan kaldırılmasıdır (Ağca ve Kurt, 2007:95).

2.4.3.2. Proaktiflik Yaklaşımları

İşletmelerin faaliyet alanlarında rekabet avantajı yaratarak, proaktif bir yaklaşımla öncü konumda olabilmeleri için yenilikçiliği destekleyecek araştırma geliştirme faaliyetlerine yer vermesi gerekmektedir (Dess, Lumpkin ve Eisner 2007:459).

2.4.3.2.1. İleriye Etkililik Yaklaşımı

Bu yaklaşım, işletmenin pazardaki fırsatları izlemeye olan yöneliminin yanısıra yenilikleri, yenilenme hareketlerini ve yeni yönetim tekniklerini devreye almada hep öncü rolü alarak, içinde bulunduğu ortamı ve sektörü şekillendirme eğilimini ifade eden bir yaklaşımdır (Fiş ve Wasti, 2009:132).

2.4.3.2.2. Yeni Ürün ve Hizmetleri Piyasaya Sunmada Süreklilik Yaklaşımı

İşletmenin yenilikçi yaklaşımla sürekli olarak yeni ürün ve hizmetleri piyasaya sunması, işletmeye proaktif olma avantajı sağlayacak ve işletmenin gerek üretim gerekse pazarlama faaliyetlerini sürekli olarak dinamik tutarak, tüketicilerin gözünde yenilikçi ve öncü işletme olarak önemli bir yer edinmesini sağlayacaktır (Dess, Lumpkin ve Eisner, 2007:459).

2.4.3.3. Turizm İşletmelerinde Proaktiflik

Turistik ürünleri talep eden tüketicilerin hepsinin aynı zevkte olmaması ve gelir düzeylerinin farklılığı, turizm sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin tek tip olmaması için yeterli bir nedendir. Turizm işletmelerinin sundukları ürünlerdeki farklılıklar ürün ve hizmetlerin kalitesi, dekor, yer ve benzeri bakımdan farklılaştırılabileceği gibi; kredili satışlar, müşteri odaklılık yaklaşımı ile işletme sunduğu ürünlere kendine özgü bir nitelik katabilir, bir işletme imajı yaratabilir (Olalı, Timur, 1988:253).

Otel işletmeleri yönetiminde planlama süreci; yöneticinin çevresinde yararlanabileceği birtakım fırsatların bulunduğu veya kendisini zora sokacak birtakım olayların gelişmekte olduğu düşüncesinden yola çıkmasını gerektirir. Bu yönde düşünce, anlayış ve inanç yoksa yönetici geleceğe bakamayacak; günlük yaşamda karşısına ne çıkarsa onunla yetinecek veya yalnızca ortaya çıkan sorunu çözmeye çalışacaktır. Bu şekilde günlük kararlar almak ve karşılaşılan sorunlara çözüm aramak şeklindeki bir çalışma ve yönetim tarzı, reaktif bir yönetim olarak adlandırılır. Oysa bunun tersi, sorun ortaya çıkmadan harekete geçme ve önlem almayı ifade eden proaktif yönetim tarzıdır. İşletme yönetiminde planlama faaliyetleri proaktif davranışın temel aracıdır (Koçel, 2003:128). Otel işletmeleri yöneticileri pazarda lider olma girişimlerinde, yeni ürünlere/hizmetlere, teknolojilere ve yönetim tekniklerine rakiplerine oranla işletme faaliyetlerinde daha fazla yer vermeleri gerekir. Kurumsal girişim faaliyetinin özünde fırsatları değerlendirmek için harekete geçme dürtüsü vardır. Bu yüzden, rekabetin yoğun olduğu günümüz turizm faaliyetlerinde gelecekte oluşacak talepleri öngörmek ve fırsatları değerlendirerek hareket edebilmek için işletmelerin turizm hizmetlerinin arzı ve talebi yönünden yoğun çevre taraması yapması gerekir. Bu bağlamda işletme faaliyetlerinde, pasif ve reaktif olan işletmelerin performansları düşük olurken işletme faaliyetlerinde ve proaktif yaklaşım sergileyen konaklama işletmelerinin finansal ve finansal olmayan performans göstergeleri yüksek düzeyde olacaktır.

Kurumsal girişimcilik yaklaşımı kapsamında otel işletmeleri yöneticilerinin, faaliyet alanlarındaki yenilikçi fırsatları kollamaları gerekmektedir. İşletmenin geleceği için ortaya koydukları proaktif yaklaşımlar, işletmelerinin gelişmesine ve yenilenmesine katkıda bulunacaktır. İşletmenin proaktif yaklaşımı ve işletme çalışanlarının enerji ve yaratıcıklarından etkin olarak yararlanması işletmeyi geleceğe taşıyacaktır.

Otel işletmelerinin ulusal ve uluslararası boyutta mevcut ve potansiyel turizm talebinin beklentilerini araştırarak bu taleplere rakiplerden önce cevap verebilecek proaktif boyutta yenilikçi açılımlara faaliyetlerinde yer vermesi, işletmelerin faaliyet

alanında öncü işletme olmasına olanak sağlayacak, rekabet avantajı elde etmesine ve sürekliliğine destek olacaktır.