Potasyum Uygulamalarının Domates Yapraklarının Besin Element

Potasyum uygulamalarının yaprağın besin element kapsamlarına etkileri ile ilgili verilerin varyans analiz sonuçlarına göre, dozların P, K, Ca, S, Fe, Zn, Mn ve Cu kapsamlarına etkileri istatistiksel olarak 0,01 düzeyinde önemli bulunmuştur. Diğer taraftan potasyum dozlarının yaprağın N ve Mg kapsamlarına etkisi istatistiksel bakımdan önemli çıkmamıştır (Çizelge 4.3).

3,67 b 3,87 a 3,90 a 3,97 a 3,93 a 3,50 3,55 3,60 3,65 3,70 3,75 3,80 3,85 3,90 3,95 4,00 0 4 8 12 16 B ri ks (% )

31

Çizelge 4.3. Potasyum uygulamalarının yaprağın besin element kapsamlarına etkileri ile ilgili varyans analiz sonuçları Varyans Kaynağı SD Kareler ortalaması N P K Ca Mg S Doz 4 0,03120 0,017159** 2,4527** 0,15909** 0,0002096 0,085187** Hata 10 0,02607 0,001068 0,1919 0,01185 0,0001413 0,004343 Fe Zn Mn Cu Doz 4 312,50** 32.324** 454,85** 26.575** Hata 10 2,07 2,488 17,02 2,452 **(P<0,01), *(P<0,05)

Artan dozlarda uygulanan potasyumun domates yaprağında makro besin element kapsamlarına etkileri ve Duncan grupları Çizelge 4.4’de verilmiştir. Uygulanan potasyum dozu arttıkça yaprağın N, P, K, Ca ve Mg içerikleri artarken S kapsamı artıp azalmıştır. Benzer sonuçlar Zengin ve ark. (2009) tarafından da artan potasyum dozları ile şeker pancarı yapraklarında makro besin elementlerinin çoğunun arttığı şeklinde belirlenmiştir. Burada deneme toprağının yüksek Ca içeriği nedeniyle Ca/K oranının bozuk (yüksek) olması sonucunda potasyum ilavesi ile domates bitkilerinin daha stressiz bir şekilde beslenerek potasyumun yanında diğer makro besin elementlerinin de alımının artması söz konusu olabilir. Nitekim Doll ve Lucas (1973) bitkilerin K, Ca ve Mg ile beslenmesinin yeterli olabilmesi için toprak KDK’sının yaklaşık olarak %3-5 K, %65-85 Ca ve %6-12 Mg iyonları tarafından doyurulmuş olması gerektiğini belirtmişlerdir. Buna benzer şekilde Jokinen (1981) tarafından da bitkilerin topraktan Ca, Mg ve K alımının yeterli düzeylerde olması için bu elementlerin topraklardaki miktarlarının yeterli düzeylerde olması yanında K doygunluğunun %5, Ca doygunluğunun %60 ve Mg doygunluğunun ise %10 civarında ve bu değişebilir katyonlar arasındaki ideal oranların da Ca/K = 12, Ca/Mg = 6 ve Mg/K = 2 şeklinde olması gerektiği bildirilmiştir. Oysa ki deneme toprağında da söz konusu elementlerin hem doygunluğu hem de aralarındaki dengeler bu araştırıcıların bildirdikleri doygunluk ve denge değerlerine göre çok farklılık göstermekte, yani Ca/K oranı hep yüksek çıkmaktadır (Çizelge 3.2). Genellikle yaprağın P, K ve Ca içerikleri en yüksek potasyum uygulama dozu olan 16 kg K2O/da dozu ile elde edilirken, en yüksek S kapsamı 4 ve 8 kg K2O/da dozları ile elde edilmiştir. Uygulanan potasyum dozu arttıkça yaprağın potasyum içeriği de artmış, aynı Duncan grubunda yer alsa da en yüksek doz ile yaprakta en yüksek potasyum kapsamı elde edilmemiştir (Çizelge 4.4).

Çizelge 4.4. Potasyum uygulamalarının yaprağın makro besin element kapsamlarına etkileri ve Duncan grupları

32 Doz (kg K2O/da) N (%) P (%) K (%) Ca (%) Mg (%) S (%) N/K 0 2,35 0,21 c 5,42 c 2,05 c 0,35 1,55 b 0,43 4 2,61 0,19 c 6,49 b 2,32 b 0,35 1,68 a 0,40 8 2,49 0,37 a 7,57 a 2,46 b 0,33 1,74 a 0,33 12 2,55 0,27 b 7,53 a 2,28 b 0,34 1,35 c 0,34 16 2,57 0,32 ab 7,19 ab 2,68 a 0,34 1,40 c 0,36 En düşük 2,35 0,19 5,42 2,05 0,33 1,35 - En yüksek 2,61 0,37 7,57 2,68 0,35 1,74 - LSD (p<0,05) - 0,059 0,797 0,198 - 0,119 -

Değerler üç tekerrürün ortalamasıdır. Aynı sütunda aynı harfle gösterilen değerler arasındaki fark istatistiksel olarak önemsizdir.

Ayrıca çiçeklenme döneminde alınan sağlıklı bir domates yaprağında Jones ve ark. (1991) tarafından bildirilen N (%3,20-4,50) ve P (%0,50-1,20) değerleri düşük iken diğer makro elementlerin yapraktaki konsantrasyonları normal çıkmıştır (Çizelge 4.4). Bu durum uygulanan N’lu gübrenin azlığı veya alımındaki herhangi bir sıkıntı ile ilişkili olabilir.

Domates bitkisinde özellikle meyve kalitesi açısından bitki besin maddelerinin birbirlerine oranları son derece önemlidir. Bir çok durumda meyve oluşumu olumsuz yönde etkilenmektedir. Meyvelerdeki çatlamaların azalması, su dengesi ve kalite açısından N/K dengesi çok önemlidir. Bu nedenle düşük azotun etkilerinin sınırlayıcılığında yapraktaki N/K oranı, N konsantrasyonundan daha önemlidir. Domates bitkisinde N/K oranının 1,2 ile 1,8 arasında olması istenir (Campbell, 2000). Denemede domates bitkilerinin azot ve potasyum analiz sonuçları hesaplandığında uygulanan potasyum dozlarına göre N/K oranı 0,43 ile 0,33 arasında olup istenilen N/K oranına göre oldukça düşüktür. Bu duruma göre de toprak ve bitki analizlerine dayalı gübreleme programlarının yapılmasının gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte gübre dozları belirlenirken dekara verimin esas alınmasıyla birlikte, yetiştirilen domates çeşidi, tahmini kayıp oranları, tahmini ürün miktarı ve özellikle hedeflenen verimin dikkate alınması gibi faktörler göz önünde bulundurularak gübre uygulamaları yapılmalıdır.

Diğer taraftan yaprağın P değerlerinin standart değerlere göre düşük çıkması, toprak örneğinin yüksek P içermesi yüzünden fosforlu gübreleme yapılmamasından kaynaklanabilir. Üst 10-15 cm’lik kısımda fosfor birikimi nedeniyle örnek analiz sonucunda fosfor yüksek çıkabilir, ancak domates bitkisi derin köklü bir bitki

33

olduğundan daha derinlerde fosfor yetersizliği söz konusu olabilir. Bu yüzden toprak örneklemeleri düzgün ve daha derinden, 0-3 ve 30-60 cm’lik katmanlardan alınmalıdır.

Artan dozlarda uygulanan potasyum dozlarının domates yaprağında mikro besin element kapsamlarına etkileri ve Duncan grupları Çizelge 4.5’te verilmiştir. Artan potasyum dozları ile yaprağın Fe, Zn, Mn ve Cu içerikleri artıp azalmalar şeklinde bir seyir izlemiştir. Bu durum potasyum ile söz konusu elementler arasındaki sinerjik ilişkiden (Aktaş ve Ateş, 1998) kaynaklanabilir. Zn ve B değerleri en yüksek seviyelerine 0 kg/da potasyum doz uygulamasında ulaşırken, Fe ve Mn için 8 kg/da potasyum uygulamasında, Cu için 4 kg/da potasyum uygulamasında ulaşmıştır. Fe ve Mn için en yüksek değerlerin alındığı potasyum doz uygulamalarında, Zn ve Cu için en düşük değerler gözlenmiştir (Çizelge 4.5).

Çizelge 4.5. Potasyum uygulamalarının yaprağın mikro besin element kapsamlarına etkileri ve Duncan Grupları Doz (kg K2O/da) Fe (ppm) Zn (ppm) Mn (ppm) Cu (ppm) 0 185,83 c 55,60 a 192,12 c 23,18 b 4 191,02 bc 49,23 b 192,40 c 29,32 a 8 212,93 a 48,35 b 217,37 a 23,50 b 12 195,29 b 54,23 a 216,38 a 26,65 a 16 194,85 b 54,17 a 204,06 b 29,24 a En düşük 185,83 48,35 192,12 23,18 En yüksek 212,93 55,60 217,37 29,32 LSD ( p<0,05) 8,150 2,870 7,505 2,849

Değerler üç tekerrürün ortalamasıdır. Aynı sütunda aynı harfle gösterilen değerler arasındaki fark istatistiksel olarak önemsizdir.

Ayrıca çiçeklenme döneminde alınan sağlıklı bir domates yaprağında Jones ve ark. (1991), tarafından bildirilen mikro besin elementi değerlerinin yapraktaki konsantrasyonları normal bulunmuştur (Çizelge 4.5). Bu durum mikro besin elementlerinin toprakta yeterli olduğunu, eksik olan mangan uygulamasının da isabetli ve analiz sonuçlarına göre yeterli ve dengeli bir gübrelemenin önemli olduğunu göstermektedir.

Domateste yaprağın makro ve mikro besin element kapsamları ile verim ve verim unsurları arasındaki korelasyon değerleri Çizelge 4.6’da sunulmuştur.

Çizelge 4.6. Domateste yaprağın besin element kapsamları ile verim ve verim unsurları arasındaki korelasyon değerleri

34 N P K Ca Mg S Fe Zn Mn Cu Gövde çapı 0,313 0,242 0,515* 0,195 -0,469 -0,496 0,124 0,019 0,704** 0,131 Bitki boyu 0,015 0,537* 0,579* 0,566* -0,297 -0,576* 0,240 0,297 0,511* 0,40 Meyve çapı 0,250 0,459 0,881** 0,690** -0,506 -0,122 0,547* -0,371 0,583* 0,489 Meyve ağırlığı 0,629** 0,423 0,800** 0,618* -0,396 0,021 0,557* -0,494 0,605* 0,430 Meyve sayısı 0,458 0,193 0,648** 0,195 -0,343 -0,057 0,459 -0,386 0,621 0,080 Meyve sertliği 0,187 0,498 0,519* 0,748** -0,156 -0,573* 0,120 0,231 0,408 0,470 pH 0,257 0,675** 0,575* 0,878** -0,153 0,080 0,468 -0,259 0,319 0,255 Briks 0,472 0,481 0,711** 0,577* -0,375 -0,296 0,440 -0,209 0,533* 0,443 Verim 0,460 0,589* 0,851** 0,538* -0,499 -0,091 0,660** -0,399 0,792** 0,238 **: > 0,633; *: > 0,509

İlgili Çizelgenin incelenmesinden de anlaşıldığı gibi, gövde çapı ile yaprağın K kapsamı (r = 0,515*) ve Mn (r = 0,704**) , bitki boyu ile P (r = 0,537*), K (r = 0,579*), Ca (r = 0,566*), S (r = -0,576*) ve Mn (r = 0,511*), meyve çapı ile K (r = 0,881**), Ca (r = 0,690**), Fe (r = 0,547*) ve Mn (r = 0,583*), meyve ağırlığı ile N (r = 0,629**), K (r = 0,800**), Ca (r = 0,618*), Fe (r = 0,557*) ve Mn (r = 0,605*), meyve sayısı ile K (r = 0,648**), meyve sertliği ile K (r = 0,519*), Ca (r = 0,748**) ve S (r = -0,573*), pH ile P (r = 0,675**), K (r = 0,575*) ve Ca (r = 0,878**), briks ile K (r = 0,711**), Ca (r = 0,577*) ve Mn (r = 0,533*) ve verim ile yaprağın P (r = 0,589*), K (r = 0,851**), Ca (r = 0,538*), Fe (r = 0,660**) ve Mn (r = 0,792**) içerikleri arasında istatistiksel bakımdan önemli (P<0,01 ve P<0,05) pozitif ve negatif ilişkiler tespit edilmiştir. Burada genellikle yaprağın S kapsamı ile verim ve verim unsurları arasında negatif ilişkiler belirlenmiştir. Yani verim arttıkça seyrelme etkisi nedeniyle yaprağın S kapsamı azalmıştır. Diğer taraftan yaprağın potasyum kapsamı ile verim ve tüm verim unsurları arasında pozitif korelasyonlar bulunmuştur. Bu bakımdan yaprağın K kapsamını artırmak, yeterli sınırlar arasında tutmak birim alandan alınacak kaliteli ve bol domates verimi için çok önemlidir.

Korelasyon analizine göre verim ile en yüksek ilişki veren yaprağın besin elementleri arasındaki Stepwise Regresyon eşitlikleri ise aşağıdaki gibi belirlenmiştir (Çizelge 4.7).

35

Verim (kg/da) = - 1232+1136 yap K+56.2 yap Mn (R2 = 0,79 düzeltilmiş R2 = 0,76). (2) Verim (kg/da) = - 2140 + 1102 yap K + 52.2 yap Mn + 10.0 yap Fe (R2 = 0,80

düzeltilmiş R2

= 0,74). (3)

Regresyon analizinde üçüncü eşitlikte düzeltilmiş R2 ikinci eşitliktekine göre düştüğü için ihmal edilmiş olup meyve verimi ile yaprağın besin elementi kapsamları arasındaki en yüksek düzeltilmiş R2

(0,76) ilişkisini veren ikinci eşitlik dikkate alınmalıdır. Dolayısıyla domates yapraklarının K ve Mn kapsamları %76 oranında meyve verimini açıklayan unsurlar olmuştur.

Çizelge 4.7. Verim ile yaprağın besin elementi içeriği arasındaki ilişkiler

Bağımlı değiĢken Verim (kg/da)

Bağımsız değiĢken Model R2 DüzeltilmiĢ R2

Y Yaprağın K kapsamı ( %) Y = 6683 + 1659 K 0,72 0,70 Y Yaprağın K + Mn kapsamı (%) Y = - 1232 + 1136 yap K + 56.2 yap Mn 0,79 0,76 Y Yaprağın K + Mn + Fe kapsamı (%) Y = - 2140 + 1102 yap K + 52.2 yap Mn + 10.0 yap Fe 0,80 0,74

Ayrıca maksimum verim ile uygulanan K2O miktarı arasında aşağıdaki gibi nonlinear (quadratic) regresyon eşitliği belirlenmiştir (Eşitlik 4).

Verim (kg/da) = 14941 + (899,1 x doz) – (42,71 x doz2) (R2 = 100,0). (4)

Buradan da anlaşıldığı gibi, maksimum meyve veriminin elde edilebilmesi için dekara 10,53 kg K2O uygulanması gerekmektedir. Dolayısıyla, benzer koşullarda da domateste en yüksek verime ulaşabilmek için pratik olarak üreticilere yaklaşık 11 kg K2O/da dozu tavsiye edilebilir.

Aynı şekilde verim ile potasyum dozu arasındaki quadratic regresyon denklemi ise; Verim olarak tespit edilmiştir (Şekil 4.10).

36

Şekil 4.10. Potasyum dozlarına karşı alınan domates verimleri

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 14000 16000 18000 20000 0 4 8 12 16

Potasyum Dozları (kg/da)

Potasyum Dozları (kg/da)

V e ri m (k g/d a)

37