Postmodernizmle İç İçe Geçen Sanatların Romanı

Her yenilik kendinden öncekini dönüştürüp geliştiriyor. Postmodernizm, modernizmin ötesi anlamına geliyordu ve kendisinden önce konulmuş olan tüm kuralları yıkarak, birçok alanı da içinde barındırarak düzensizliğinin içinde kendine bir düzen yaratmıştı. Elektronik teknolojinin gelişmesi postmodernizme de yeni bir boyut kazandırdı. Çünkü daha önce de bahsettiğimiz üzere postmodernizm; kendinden önceki tüm akımları da içinde barındırıp, sanata serbest ve özgür bir nitelik kazandırıp, her statüdeki insana hitap edip, sanatçı üstünlüğünü yıkarak herkese üretme kapısını açık tutar. Ayrıca romanı, içine okurun da katılabileceği bir oyun havasına sokan, şiir, deneme, mektup gibi diğer türlerden yararlanmasının yanı sıra diğer sanat dallarından da yararlanarak sanatı disiplinlerarası bir konuma getiren akımdır. Aslında sınırları hala netlik kazanmamıştır. Çünkü dijitalleşme postmodernizmi daha da disiplinlerarası ve metinlerarası bir boyuta getirmiştir ve belki bu da yeni bir akımın habercisidir.

Ama zaten hiçbir yeniliği ve dönemi birbirinden ayıramayız, her biri kendinden öncekinden beslenerek ortaya çıkar. Dolayısıyla aslında her disiplinin disiplinlerarası bir tarafı vardır ancak postmodernizm bunu daha açık, daha özgür ve daha iç içe geçmiş bir şekilde yapar. 1990‟ların ikinci yarısında, küreselleşmiş, kişiselleşmiş kitle iletişim ile bilgisayar aracılığıyla iletişimin birleşmesi, yeni bir elektronik iletişim sistemi doğurdu. Yeni sistemin temel özelliği, farklı türden iletişim araçları ile yeni sistemin etkileşim potansiyelinin birleşmesiydi. Aceleyle multi-medya olarak adlandırılan bu sistem, elektronik iletişimin çapını evden işe, okullardan hastanelere, eğlenceden seyahate dek hayatın bütün alanlarını kapsayacak şekilde genişletmişti.169

Sanat dalları gibi edebiyat da bu çembere dahil oldu. Edebiyata da multimedya sistemi yansımış ve edebiyatta da çoklu bir ortam oluşmuştur. İletişimdeki bu yenilik dijital denilen sistemle iletişim araçlarında farklılaşma yaratmıştır. İletişim artık ağlarla örülü olan internet ortamına kaymış ve sanallaşmıştır. Edebiyatta da iletişimin bu sanal ortamı metinlerin internet ortamında yayınlanması şeklinde yansımıştır. Önemli bir yenilik olarak ise multimedya sistemi nasıl ki görsel ve işitsel ve yazılı medyayı kaynaştırdıysa edebiyatta da bir metne görsel ve işitsel unsurların eklenmesi ile multimedya bir edebiyat ortamı oluşmuştur. Edebiyat, insana farklı dünyaların kapısını açar. Gerçek veya

67

kurmaca olaylarla okuyucuya yeni bir düş alanı yaratır. Edebiyat türü olan romanlar da geçmişten bugüne en çok tercih edilen türdür ve multimedya sistemi ile tüm alt türler birbirleri ile buluşmuş daha boyutlu bir dünya yaratılmıştır. Marshall McLuhan‟a göre araç mesajdır ve her araç insan bedeninin uzantılarıdır (Tekerlek ayağın, kitap gözün, giysi derinin vs.). Elektronik sistem öncesi her araç tek bir duyuya hitap ediyordu. Ama elektronik teknolojinin gelişmesi ile oluşan multimedya birçok aracı içinde barındırarak çok daha fazla duyuya hitap ediyor. Her medyum, bizi ipnotize edecek bir güçle girdap oluşturan kuvvetinin zirve noktasına getirilmiştir. Medyumlar, bütün medya bir arada hareket ettiklerinde bilinçliliğimizi, ruhsal anlamda tümüyle yeni evrenler yaratacak ölçüde değiştirebilirler.170

Bu belki de postmodern edebiyatın sanal bir uzamda yeni bir gerçeklik kazandığı anlamına da gelebilir. Artık bildiğimiz üzere, gerçeklik ile gerçekliğin temsili arasındaki fark – asla çok belirgin olmasa da- temsile ilişkin medya çalışmalarının temel çıkış noktasıdır. Öte yandan, postmodernizm, özgün bir gerçeklik olduğunu ve bunun temsil yöntemlerinin bulunduğu yönündeki düşünceyi reddeder. Bir başka deyişle, postmodernizm dışarıda gerçek bir dünya olduğu ve bunun medya ve diğer kültürel formlar tarafından temsil edilebildiği varsayımını hiçe sayar. Tersine, postmodern kültür; temsili gerçekliğin medya doyumlu imge, simülasyon ve nostalji bulutunda yitimi dolayısıyla ortaya çıkar.171

Basılı bir romanda yazar düşleri arasında ne kadar sınırsız bir yaratım yaparsa yapsın resim veya grafik unsurla da metnini desteklesin yine de dijital ortamdaki yazarın yaratıcılığına yaklaşamaz. Her yeni deneme ile daha kalıcı ve sanatın içinde daha etkin ses getiren çalışmaların ortaya çıkması olasıdır. Bu süreç içerisinde sanatın ortamına dahil olan her yeni teknoloji kendi kullanım geleneğini de sanat ortamın içine taşır ve yeni sanatsal geleneklerin temellerinin oluşmasına katkıda bulunur. Elektrik ve elektronik teknolojisinin de sanatın ortamının içine dahil edilmesinde benzer bir sürecin yaşandığı görülür.172

Dijital ortamda bir roman düşünün. Romanda geçen bir dans sahnesindeki müzikten bahsederken üzerine tıklama ile o müziği dinleyebiliyorsunuz, dans sahnesini anlatan mekanı tasvir ederken üzerine tıklandığında animasyon çizimini görebiliyorsunuz üstelik tercihen romanı okumuyorsunuz da yazarının seslendirmesi ile dinliyorsunuz. Buna daha birçok unsur eklenebilir. Dolayısıyla yaratım sınırsız olur ama okuyucunun düş gücü etkilenir mi bu ayrı bir konu. Ama anlatı salt alfabeden sıyrılıp sonsuz bir evrende yaşar. Böylece gerçekle kurmaca arasındaki fark da birbirinin içine geçer. Zaten çalışmanın birinci bölümünde

170 M. McLuhan, B. R. Powers, s. 145 171 Laughey, s. 95 172 _{Yengin, s. 20}

68

postmodernizmden bahsederken; “Postmodern sanatçı, sanat ile gerçek hayat arasındaki hayat bağlarını koparma çabası içindedir” demiştik. Böylece sanat gerçek hayattan kopar ama kendisine sanal bir hayat yaratmış olur. McLuhan da “bilgiler elektrik hızıyla aktarıldıkça, eğilimler ve söylentiler dünyası gerçek dünya olur” demiştir.173

Postmodern edebiyat, bu bütünleşik yapısı itibarı ile zaten çoksesli bir edebiyattır. Ama günümüzde multi-çoksesli bir şekli vardır diyebiliriz. Her şeyin birbiri içine geçtiği bu dönemde yazar ve okuyucu arasındaki fark da kaybolmuştur. Okuyucu da aynı zamanda yazar olabilir. Böylece zaten bu ayrımı ortadan kaldıran postmodernizm, elektronik postmodernizm ile modernizmin tersine yazarda elit bir kimlik gözetmez, aslında hiçbir kimlik gözetmez. Bir ressam yapıtının yanına bir öykü ekleyebilir, bir müzisyen hayatını kitaplaştırabilir ve artık sadece klavye kullanmayı bilen kişi konumu, eğitimi, kültürü, dil yetkinliği ne olursa olsun bir şeyler yayınlayabilir. Yazarlar arasındaki fark da silikleşmeye başlar. Hatta internet ortamında anonimliğe bir anlamda dönüş de vardır, isimler ve isimsizlik de karışmıştır. Kalıcı eser peşinde olan insan yanında tek kullanımlık yayın yapan da artmıştır. Ama bu demek değildir ki hiç kimse farkı ayıramaz aksine nitelikli okur her zaman nitelikli yazarı ayırır.

Dijitalleşme birçok açıdan hayatı kolaylaştıran ve yenikler getiren, alanları birbirleri ile yakın bir çerçevede buluşturan bir teknoloji olsa da kötü yanları da yok değildir. Herkesin yazar olabildiği çağımızda üst anlatılar biraz çöküşe de girmiş olabilir. Lyotard‟a göre, en azından birincil neden; ulaştırma, medya ve enformasyon sistemlerini de içeren küresel iletişim teknolojilerinin bilgiyi bir meta olarak üretmesi olmuştur. Bilgi artık o naif modernist sanatsal, edebi, ya da bilimsel bir uğraş değil, ulusal ve uluslararası piyasalarda alınıp satılan bir maldır.174

Öylesine hızla yarışıyoruz ki yap-kullan-at üçlemi hayatımızın bir parçası olmuş durumda. Popüler kültür, diğerlerine göre daha çok yer edinmiş durumda. Popüler kültür ise kitle kültürünün bir parçası olarak kitle iletişim araçlarıyla popüler hale getirilen kültürü ifade etmek için kullanılmaktadır. Böylece popüler kültür kapitalizmin, kitle iletişim araçlarıyla yaydığı ve toplumu oluşturan kitlelerin beğenisi haline getirdiği yapay bir ticari ve tüketim kültürüdür. Standartlaşmıştır, fantezilere dayanır, risk almaz ve mevcut sistemin çıkarına göre belirlenir. Böylece popüler kültür aracılığıyla sunulan eğlence, tüketim ve bireysel kaçış yoluyla varolan eşitsiz toplumsal ilişkiler yeniden üretilir.175 Bugün önemsediğimiz bir yazı (v.s.) yarın anlamını yitirebiliyor ve hemen yerine bir başkası çıkabiliyor. Dijitalleşmenin

173 Baldini, s. 95 174 Laughey, s. 103 175 _{Yaylagül, s. 90}

69

olumsuzluğu belki burada aranabilir. Her şey iç içe geçerken yazarın kim olduğu konusunun bulanıklaşması edebilik ölçütlerine gelebilecek zarar olarak algılanabilir. Burada da kalıcı eser verme endişesi ve kalıcı eser arama isteği hangi noktaya gidecek? Çünkü popüler kültür de var olmalı ama eğer edebi değeri yüksek kalıcı eserler olmazsa o toplumun edebiyatı gelecekte zarar görür. Söylenmek istenen bu çağda edebi eser yayınlanmıyor değil, sadece bu denli niteliksiz eser arasında sıkışabileceğine dair bir tartışma.

Elbette ki dijitalleşen postmodernizm ile birlikte sanatların kaynaşması, bir romana eklenen video, grafik, animasyon, ses gibi görsel ve işitsel unsurlar o alanları besler fakat bu aradaki doz aşımında o türün ana özellikleri kayba uğrayabilir. Yine de roman türünün bu dijitalleşen dünyada daha da iç içe geçen unsurlarla nasıl bir şekil alacağı gelecekte görülebilecek bir şeydir. Şuan sadece tartışma konuları ile irdelenip incelenebilir.