Plataea ve Mykale Savaşları

MÖ 479 yılında Atina’da Temistokles görevinden uzaklaştırılmış yerine Ksantippos ve Aristeides seçilmişlerdi. Persler ise bu tarihte Hellen birliğini dağıtmak için Atinalılara parlak vaatler sunuyorlardı. Ancak Hellen birliğini yıkma teşebbüsü olumsuz sonuçlanmıştır. MÖ 479 yılının yaz aylarında Persler yeniden Atina’yı ele geçirmişlerdi. Ancak bu sefer şehri tahribata uğratmamış, Makedonyalı İskender aracılığı ile barış teklifi yapmış ve Atinalıların Hellen birliğinden ayrılmaları için baskı yapmışlardır158_{. Bu dönemde Spartalılar ise yaptırdıkları İstmos surunun arkasında} savunmada kalmayı tercih etmişlerdi. Ancak Atinalıların Perslerle anlaşma ihtimaline karşın ordu göndermeyi kabul etmişlerdi. Plataea yakınlarında savaşta Yunan ordusu galip gelmiş, Persleri geri püskürtmüşlerdi. Karada yapılan bu savaşın ardından Persler, denizde Mykale yakınlarında yapılan savaşta da yenildiler.

Plataea ve Mykale savaşları Yunan dünyası için bir dönüm noktası olmuştur. Bu savaşlardan sonra Persler, Yunanistan topraklarını tamamen terk etmiş ve Avrupa’da yayılmalarının önü kesilmiştir. Batı Anadolu’da İon şehirleri de Perslere karşı ayaklanarak bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. Yunan şehir devletleri ise aralarında kurdukları Hellen birliğinin önemini anlamış ve birleşmeyi devam ettirmişlerdir. Hatta bu birliğe daha sonra Sakız ve Midilli gibi büyük adalar da dahil olmuştur. Yunanlılar, Mykale ve Plataea savaşları ile yalnızca Perslerin Avrupa’da yayılmalarını önlememiş, aynı zamanda bu tarihe kadar olan durumu da değiştirip kendileri taarruza geçmişlerdir. Perslere karşı olan Yunan taarruzları MÖ V. yüzyılın ortalarına kadar devam etmiştir159_.

Plataea ve Mykale savaşlarının etkileri yalnızca siyasi ve askeri alanda olmamış, bu savaşlar ile Yunanlılar Pers kültürünü yakından tanımışlardır. Özellikle savaşların başını çeken Atina, Pers sanatının bazı yanlarından etkilenmiştir. Aşağıda birkaç örnekle bu konuyu inceledik.

Yunanlıların Pers kültürü ile yakından tanışması Plataea savaşından sonra gerçekleşmiştir. Herodotos Yunanlıların Pers kamplarına girerek buradaki ganimetleri

158 _{Herodotos, IX. 3-4; Mansel, 1995: 289-290.} 159 _{Mansel, 1995: 289-294.}

yağmaladıklarını söylemiştir. Pers krallarının lüks yaşantılarıyla Yunanlılar bu savaştan sonra tanışmışlardır. Askerler kampta altın ve gümüşle döşenmiş çadırlar, yataklar, kaplar, değerli madenden yapılmış içki kapları (Rhyton) bulmuşlardır. Ölüleri soyup bileziklerini, kolyelerini, altın siperli kılıçlarını almışlardır. Pers çadırında Yunanlılar altın ve gümüşten yapılmış çok sayıda mutfak eşyalarını da ele geçirmişlerdir. Buradan çıkarılan eserler Yunan topraklarında yayılmaya başlamıştır160_.

Plataea zaferinden sonra ganimet savaşa katılan Yunan şehirleri arasında bölünmüştür. Bu paylaşımdan en çok pay alan, savaşın başını çeken Atina olmuştur. Bu sayede Atina’ya çok sayıda lüks eşya girişi yapılmıştır. Perslerin özellikle hayvan başlı içki kapları olan “Rhytonlar” (Res.1) savaştan sonra Atina’da çokça görülmüş ve ardından Pers kampından getirilenler ile kalınmamış, kopyalanmaya başlamıştır. MÖ V. yüzyılın ikinci yarısından sonra “kandys” (Res.2) gibi Pers kıyafetleri Akdeniz’in birçok bölgesinde ve Atina’da hem kadınlar hem de erkekler tarafından kullanılmaya başlamıştır. Pers-Yunan etkileşimi Akdeniz’de ve Batı Asya’da Greko-Pers sanatının doğmasına neden olmuştur. Bu sanat tarzı, Yunan etkilerinden daha çok Hellenleşmiş bölgelere Pers kültürünün etkisi sonucunda doğmuştur161_.

MÖ 480 yılında Atina’nın Persler tarafından yıkılmasından sonra burada inşaat işleri yeniden başlamıştır. MÖ 479’da Plataea savaşında Perslerin Yunanlılara yenilmesinden sonra, Atinalılar Kserkses’in ikamet ettiği çadırı yağmaladıktan sonra kendileriyle birlikte götürmüşlerdir. Kserkses’in çadırı basit bir yapı olmamış, Pers saraylarını andıran köşk biçimindeydi. II. Kserkses’e ait olan bu köşk Atina’da odeon (müzik salonu) olarak kullanılmıştır. Daha sonra Perikles tarafından, Atina Odeonu hem Kserkses’in köşkünden hem de Persepolis’de bulunan yüz sütunlu salondan ilham alınarak inşa edilmiştir162_{. Bununla birlikte bu tip büyük müzik salonları ve tiyatrolar}

160 _{Herodotos, IX. 80.}

161 _{Bakker, https://www.livius.org/articles/misc/persian-influence-on-greek-culture/. (Erişim Tarihi:} 10.05.2019).

bu dönemden sonra Yunan mimarisinde rağbet görmemiş, daha çok küçük ve yuvarlak yapılar yapılmıştır163_.

Atina’da Pers savaşlarından sonra yapılan bir diğer yapı Yunanlılar için büyük öneme sahip olan ve MÖ 449 yılında inşaatına başlanan Parthenon tapınağıdır. Bu yapıda Pers etkisi sadece frizlerde bulunan kabartmalarla sınırlı kalmıştır. Parthenon, kentin koruyucu ilahı olan Athena’nın tapınağıdır. Atina halkı her yıl festival düzenlemiş ve bu tapınağı ziyaret etmişlerdir. Parthenon frizinde de bu festivale katılanlara kabartmalarda yer verilmiştir. Frizin batı tarafında şövalyeler, savaş arabaları, vatandaşlar, tören sırasında ihtiyaç duyulan nesnelerin taşıyıcıları, Atina yetkilileri ve mağdurlar görülmektedir. Doğu tarafında, tapınağın ana girişinde tanrılar bulunmaktadır. Orta bölümde ise biber katlayan insanlar ve kral ile Atina kraliçesi bulunmaktadır164_.

Perikles’in, Parthenon’u yaptırmadan önce Pers krallarının imajından etkilenmiş olması muhtemeldir165_{. Persepolis sarayının yapımına Parthenon’dan} yaklaşık yetmiş yıl önce başlanmıştır. Persepolis’in Apadana diye adlandırılan izleyici salonundaki merdivenlerin doğu duvarı incelendiğinde, Parthenon frizinde bulunan kabartmalarla kompozisyon yönünden benzerlikler olduğu görülmektedir. Duvardaki kabartmalarda, diğer ülkelerin kralı nasıl ziyaret ettikleri ve haraçlarını nasıl getirdikleri görülür. Kralın huzuruna çıkan elçiye yüksek rütbeli bir Persli eşlik eder ve I. Dareios’a tanıtır. Kralın arkasında soylular, atlar, savaş arabaları, şövalyeler ve gardiyanlar bulunmaktadır.

Her iki kabartmaya bakıldığında merkezi bir figür, onu saran bir çevre ve yaklaşan insanlar bulunmaktadır. Atlar ve diğer hayvanlar alayın en uç noktasına yerleştirilmiş, iki kabartmada da törenin sonunda bulunmaktadır. Bu yapılarda birlik, beraberlik ve güç simgesi ön plana çıkarılmış, vurgulanmıştır166_.

163 _{Bakker, https://www.livius.org/articles/misc/persian-influence-on-greek-culture/. (Erişim Tarihi:} 10.05.2019).

164 _{Root, 1985: 105-106.} 165 _{Soheil, 2019: 18.}

1.3.3. Pers-Yunan Savaşlarından Sonra Gelişen Olaylar ve Pers