Anomali kavramı literatürde teori ya da hipotezle uyuşmayan gözlem ya da gerçekleşen durum olarak tanımlanmaktadır. Bu kavramla alışılmış düzenden sapmalar, genel kabul görmüş esaslara uymayan olağandışı davranış biçimleri anlatılmaktadır. Thaler ve Russell anomali kavramını teori ile örtüşmeyen kararlar, gerçekleşen olaylar ya da gözlemler olarak tanımlamışlardır (Otluoğlu, 2009: 8).
Fama’nın geliştirmiş olduğu Etkin Piyasalar Hipotezi’ne göre hiçbir yatırımcı piyasalardan normal olmayan getiri elde edemeyecektir. Bu hipotezin sınanması amacıyla finans biliminde bu alanda yoğun araştırmalar yapılmıştır. Bu araştırmalar sonucunda da
40
etkin piyasalar hipotezinden sapmalarla karşılaşılmış yani birtakım anomalilere rastlanmıştır.
Etkin Piyasalar Hipotezi ve FVFM’nin geçerliliğinin gözlemlendiği çalışmalarda elde edilen sonuçların ilgili modeller ile ters düşen bulgular da anomali olarak tanımlanmıştır (Frankfurter ve McGoun, 2001: 407-409).
Hisse senedi fiyatlarında belirli zaman ve periyotlarda farklı trendler görülmektedir ve bu durum da anomalileri ortaya çıkarmaktadır. Bu anomalilerin nedenleri birçok finansal araştırmanın konusu olmuştur. Aşağıda kısaca hisse senedi piyasalarında karşılaşılan anomalilerden bahsedilecektir.
2.2.1. Anomali Türleri
Hisse senedi piyasalarında görülen başlıca anomali çeşitleri; • Zamana bağlı anomaliler
o Haftanın günü etkisi o Tatil günleri etkisi o Ocak ayı etkisi
• Dönemsel olmayan anomaliler o Kesitsel anomaliler
▪ Firma büyüklüğü etkisi ▪ Fiyat/kazanç oranı etkisi o Fiyat anomalileri
▪ Aşırı reaksiyon anomalisi ▪ Düşük reaksiyon anomalisi 2.2.1.1. Zamana Bağlı Anomaliler
Bu anomaliler bazı araştırmalarda takvimsel ya da mevsimsel anomaliler olarak da adlandırılmışlardır. Finansal varlıkların getirilerinin incelenmesi neticesinde karşılaşılan sapmaların sistematik olarak belirli bir anı, günü, haftayı, ayı göstermesi bize zamana bağlı anomalilerin olduğunu göstermektedir (Alagidede ve Panagiotidis, 2006).
41
Bu tip anomalilerin araştırılmasının sebebi olarak, yatırımcıların hisse senedi yatırımları sonucu belirli bir zamanı kapsayan dönemde normal olmayan bir kazanç sağlayıp sağlayamayacağıdır. Hem ülkemizde hem yurtdışında bu anomaliler hakkında yapılan çok sayıda araştırma olup bu anomalileri destekleyici sonuçlar bulunmuştur. Zaman bağlı anomali tiplerinin bazılarına aşağıda kısaca değinilmiştir.
- Haftanın Günü Etkisi; Fama’ya göre hisse senedinden sağlanabilecek getiriler zamandan bağımsız olarak nitelendirilmiştir. Bu sebeple bir hisse senedinin fiyat getirileri haftanın her günü için farklı olmamalıdır. Ancak bu konuda yapılan araştırmalar haftanın bazı günleri için hisse senetlerinin normal olmayan pozitif getiri (özellikle cuma günü) ya da negatif getiri (özellikle pazartesi günü) sağladığını göstermiştir.
- Tatil Günü Etkisi; Hisse senedi piyasalarının tatil dolayısıyla kapalı olduğu gün ya da resmi ve dini tatil günleri öncesinde ve sonrasında hisse senedinden yatırımcıların normal olmayan kazançlar sağlayabileceğini gösteren bir anomali çeşididir. Bu anomali üzerine ilk çalışma Asya piyasalarında yılbaşı tatiline özel olarak yapılmıştır. 15 senelik veriler üzerine yapılan bu çalışma sonucunda hisse senetleri fiyatlarında yılbaşı tatilinden önce pozitif, sonrasında ise negatif getiri gözlemlenmiştir.
- Ocak Ayı Etkisi; Hisse senetlerinin diğer aylara göre ocak ayında normal olmayan bir kazanç sağladığını açıklamaya çalışan bir anomalidir. Genellikle hisse senetlerine dair önemli kararların Ocak ayında alındığının ya da daha önce alınan kararların Ocak ayında açıklanacağının düşünülmesinden dolayı yatırımcılar tarafından bu aydaki kazancın hep daha fazla olduğu düşünülmektedir.
2.2.1.2. Dönemsel Olmayan Anomaliler
Bu anomali türleri zaman bağlı olmayan durumlar sonucu normal olmayan fiyat değişimlerinin nedenlerini açıklamaya çalışmaktadır. Dönemlere bağlı kalmadan piyasa
42
etkinliğinde meydana gelen ya da gelebilecek durumlarla ilgilenen bu anomali türleri kesitsel ve fiyat anomalileri olarak ikiye ayrılmaktadır.
Kesitsel ve fiyat anomalileri için bazı örnekler aşağıda kısaca anlatılmıştır.
- Firma Büyüklüğü Etkisi; Küçük çaplı firmaların kar raporlarının büyük çaplı firmalara göre hisse senedi fiyatlarında daha fazla etkiye sahip olduğu ile ilgilenilmektedir. Bu anomalinin sebebi olarak ise büyük firmaların sürekli piyasaya daha fazla ve daha hızlı bilgi sağlamaları, küçük firmaların ise daha az ve daha yavaş bilgi sağlaması olduğu ifade edilmektedir. Bu nedenle küçük firmaların daha fazla normal olmayan getiri sağlayabilecekleri yorumu yapılmaktadır.
- Fiyat/Kazanç Oranı Etkisi; Hisse senedi fiyatının hisse başına düşen kara bölünmesi ile Fiyat Kazanç Oranı hesaplanmaktadır. Daha düşük orana sahip hisse senetlerine yatırım yapılarak daha yüksek orana sahip hisse senetlerinden elde edilecek getiriye göre daha fazla normal olmayan getiri sağlanabileceğini gösteren bir anomali çeşididir.
- Aşırı Reaksiyon Anomalisi; Yatırımcıların genellikle tecrübesizliklerinden dolayı piyasada oluşan eski haberlerden ziyade yeni haberlere aşırı tepki vererek yatırımlarını belirledikleri üzerine kurulmuş bir anomalidir. Hatta bazı durumlarda tecrübeli yatırımcıların bile yeni bilgiye eski bilgiden daha fazla değer vererek hareket etmeleri, bu haberler sonucu aşırı iyimserliğe ya da kötümserliğe kapılmaları sonucu hisse senetlerinin fiyatlarının temel ortalama değerlerinden çok yükseldiği ya da düştüğü görülebilmektedir (Barberis v.d., 1998: 1-2).
- Düşük Reaksiyon Anomalisi; Yatırımcıların hisse senedine ait yeni bilgi ve haberlere yeteri kadar ilgi göstermediğini, geç tepki verdiğini, bu durumun da fiyatlara etkisinin yavaş bir otokorelasyonla olduğunu anlatmaktadır. Yatırımcı tarafından verilen geç tepki sonucu geçmişte fiyatı artan (azalan)
43
hisse senetlerinin önümüzdeki dönemde de fiyatlarının artmasına (azalmasına) neden olmaktadır (Ergün, 2009: 32).