Petrol

Yenilenemeyen ve birincil enerji kaynaklarının en önemlilerinden biri petroldür. Petrol oluĢumu uzun yıllar almasına rağmen dünya ekonomisinde en yaygın kullanılan ve enerji tüketim payı en yüksek olan hammaddedir (Gökçe, 2014). Petrol rezervlerine yeraltında tabakalar halinde bulunan kayalardan çıkmıĢ Ģekilde ya da gaz sızması Ģeklinde rastlanmaktadır (Emeklier ve Ergül, 2010: 61).

SanayileĢme ile birlikte ham madde girdisi olarak kullanılan kömürün yerini almıĢ ve günümüze kadar önemini korumuĢtur (Öztürk ve Kılıç, 2018). Bununla birlikte petrol kullanımı zamanla yelpazesini geniĢleterek tekstil, savunma ve ulaĢım gibi alanlarda faaliyet göstermiĢtir (TESAM, 2019).

Petrol kaynaklarının tükenme riski ve artan talep petrol fiyatlarında dalgalanmalara sebep olmaktadır (Gökçe, 2014: 151). Petrol fiyatlarındaki değiĢmeler özellikle petrol yoksunu olan dolayısıyla da ithalatçı olan ülkeleri fazlasıyla etkilemektedir. Bu etki daha çok olumsuz yöndedir ve ithalatçı ülkelerde enerji maliyetini arttırmaktadır. Petrol tedarikçisi olan ülkelerde ise yapılan ihracat ile ülke de ekonomik büyüme yaĢandığı gözlemlenmiĢtir. Dolaysıyla tedarikçi ya da diğer bir ifade ile petrol ihracatçı olan ülkelerde petrol fiyatlarda yaĢanan artıĢ ve düĢüĢler ülke ekonomisini olumlu ya da olumsuz yönde etkilenmektedir (Alagöz, Alacahan ve Akarsu, 2017).

Günümüzde petrol enerji kaynağı olarak dünya ekonomilerine yön verebildiğinden dolayı oldukça önemli bir girdidir. Özellikle geliĢmekte olan ekonomilerin sanayileĢmesi ve ekonomik büyüme sağlaması için gerekli olan enerjinin büyük çoğunluğunu, kullanım alanının geniĢliği nedeniyle petrol oluĢturmaktadır (Öksüzler ve Ġpek, 2011: 16). Bu ülkelerin enerji ihtiyacı ekonomisinin geliĢmesiyle paralel olarak arttığından petrolde yaĢanan fiyat değiĢimleri ülke ekonomisinde bazı etkiler oluĢturmaktadır. Örneğin petrol fiyatlarının artmasıyla artan enerji maliyetleri ödemeler dengesi açıklarına sebep olmakta ve artan dıĢ açıklar fiyatlar genel seviyesini yükselterek istihdamı etkilemektedir. Bu ülke eğer petrol ihracatçısı ise

artan petrol fiyatlarının milli geliri arttırıcı etkisi olmakta ve bu durum kiĢi baĢına düĢen milli gelir seviyesini yükseltmektedir (Solak, 2012: 117).

Grafik 4.6. Dünya Petrol Fiyatlar

Kaynak: BP istatistikleri, 2019

Petrol fiyatları belirlenirken petrolün nereden çıkartıldığı veya temin edildiği önem arz etmektedir. Denizden çıkartılan petrol ile karadan çıkartılan petrol fiyatı arasında fark meydana gelmektedir. Örneğin Suudi Arabistan‟dan çıkartılan petrol fiyatları Kuzey Denizi‟nden çıkartılan petrol fiyatlarına kıyasla pahalıdır. Çünkü karadan çıkartılan petrol birçok iĢlemden geçerek tanker veya boru hatları ile taĢınırken denizden çıkartılan petrol deniz yolu üzerinden taĢınmaktadır ve bu nedenle maliyeti düĢüktür (URL-6, 2019). Bu sebeplerle petrol ihracatında ülkeler Kuzey Denizi‟nden çıkartılan Brent petrolü baz alarak fiyatlarına yön vermektedir (URL-7, 2016). Yukarıda ki grafiğe bakıldığında 2005 yılına kadar istikrarlı seyir izleyen petrol fiyatları 2005 yılında yaĢanan Katrina kasırgası ve yine o dönemde yaĢanan Orta Doğu da politik ve ekonomik anlaĢmazlıklar nedeniyle yükseldiği görülmektedir. 2008 yılındaki küresel kriz ile birlikte petrol fiyatlarında sert bir sıçrama meydana gelmiĢtir. Bu sıçrama geliĢmekte olan ülkelerde ve az geliĢmiĢ ülkelerde ödemeler dengesinde soruna yol açarak ekonomik darboğazlara neden olmuĢtur. 2008 yılındaki küresel kriz ile birlikte petrol fiyatlarında da düĢüĢ yaĢanmıĢtır. Özellikle petrol ithal eden geliĢmekte olan ülkelerde ya da az geliĢmiĢ ülkelerde dıĢ ticaret dengesini bozarak ekonomik darboğazlara neden olmuĢtur. Dolayısıyla petrol fiyatlarındaki dalgalanmalar ülkelerin enerji piyasasını etkilediği gibi beraberinde ekonomik,

0,00 50,00 100,00 150,00 200,00 250,00 200120022003200420052006200720082009201020112012201320142015 Dubai Brent

politik ve sosyal etkilerde oluĢturmuĢtur. Bu sebeple petrol fiyatları ülkeler için önemli bir gösterge haline gelmiĢtir. Özellikle petrol bağımlısı olan ülkeler için petrol fiyatlarında yaĢanan dalgalanmalar her alanda önemli bir maliyet unsuru olmaktadır (ĠĢcan, 2010: 609-612).

Grafik 4.7. Dünya Petrol Rezervleri (Milyar varil)

Kaynak: BP Ġstatistikleri, 2019

Grafikte görüldüğü gibi petrol rezervlerinin çok fazla değiĢmediği görülmektedir. Yapılan arama çalıĢmaları sonucunda bulanan rezervler en fazla Orta Asya bölgesinde yer almaktadır. Bu bölgenin rezervi 2010 yılında 76,6 milyar varil iken 2015 yılında 80,3 milyar varile yükselmiĢtir. En düĢük rezerv payına sahip olan Avrupa bölgesinin, 2010 ve 2015 yıllarında 1,4 milyar varil petrol rezervi olduğu görülmektedir.

2010 2011 2012 2013 2014 2015

Kuzey Amerika 22,2 22,5 22,9 23,3 23,8 22,7

Güney ve Orta Amerika 32,2 32,3 32,4 32,5 32,7 32,4

Avrupa 1,4 1,4 1,4 1,4 1,3 1,4 BDT ülkeleri 14,4 14,4 14,4 14,3 14,2 14,1 Orta Asya 76,6 79,8 79,9 80,3 80,3 80,3 Afrika 12,5 12,4 12,7 12,6 12,5 12,6 Asya Pasifik 5,0 4,9 5,0 5,0 4,9 4,9 - 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 90,0

Tablo 4.4. Petrol Rezerv- Tüketim ve Üretim Miktarları (2015 Yılı )

Sıralama Ülkeler Rezerv Miktarı (Milyar Varil ) Tüketim Miktarı (Günde Bin Varil ) Üretim Miktarı (Günde Bin Varil ) 1 Venezuela 300,9 637 2631 2 Suudi Arabistan 266,5 3886 11998 3 Kanada 171,5 2401 4388 4 Ġran 158,4 1804 3853 5 Irak 142,5 683 3986 6 Rusya 102,4 3146 11007 7 Kuveyt 101,5 461 3061

8 BirleĢik Arap Emirlikleri 97,8 957 3898

9 ABD 48,0 19531 12773

Kaynak: BP Ġstatistikleri, 2019

2015 yılı Rezerv miktarlarına göre ilk sırada yer olan Venezüella 300,9 milyar varil rezerve sahiptir. Üretim miktarı günlük 2631 bin varil, tüketim miktarı ise günde 637 bin varildir. Ülke olarak tükettiği miktardan fazlasını üreterek ihraç gerçekleĢtirmektedir. Suudi Arabistan, 266,5 milyar varil petrol rezervine sahiptir ve tükettiğinden çok daha fazlasını üretmektedir. Aynı zamanda Ġran geliĢmekte olan ülke statüsünde olmasına rağmen petrol rezerv sırlamasında dünyada dördüncü sırada yer almaktadır.

Ayrıca tabloda görüldüğü gibi rezerv miktarı genel anlamda Orta Doğu (Suudi Arabistan, Ġran, Irak, Kuveyt, BirleĢik Arap Emirlikleri) ülkelerine aittir. Bu ülkeler petrol fiyat düĢüĢünden ve yükseliĢinden en fazla etkilenen ülkelerdir. Petrol fiyatlarına yaĢanan düĢüĢ bu ülkelerde ekonomik ve sosyal sorunlara neden olmaktayken meydana gelen fiyat yükseliĢleri ülkede ki milli geliri arttırıcı etki doğurmaktadır (Ulusoy, Yazıcı ve Altun, 2017). Dolayısıyla petrol önemli bir girdi ve enerji kaynağıdır. Dünya ekonomisine yön vermekte olup, petrol rezervlerine sahip olan ülke, stratejik ve politik anlamda güçlü ülke olarak görülmektedir (Emeklier ve Ergül, 2010: 60-62).