Personel Çizelgeleme Problemlerindeki Model Yapıları

Günümüzdeki personel çizelgeleme problemleri 1950’lerde Dantzig [127] ve Edie [370]’nin ortaya attığı problem yapısına göre farklılıklar barındırmaktadır. Bu dönemlerdeki çizelgeleme çalışmaları sadece personel ihtiyacının karşılanmasından ya da gerekli işçi sayısı kadar atama yapılmasından ibaret olan çalışmalardır. Ancak günümüzde; personel isteklerinin karşılanması ve tatmin edici bir çizelgeleme kararının verilmesi gereği hâsıl olmuştur. Çizelgelemeler oluşturulurken firmalar, işçilerin istek ve tercihlerini karşılayabilmek adına, (belirli vardiyada çalışma, belirli kişi ile çalışma, belirli izin günü vs.) yarı zamanlı işe alma ya da esnek çalışma saatleri gibi birtakım yöntemleri önermektedirler. Personel çizelgeleme çalışmalarını tanımlamak adına kullanılan bazı sınıflandırmalar şunlardır:

35

✓ Personel karakteristiklerine göre: Tam zamanlı çalışan – Yarı zamanlı çalışan – Gündelik çalışan – Yeteneklere göre çalışan

✓ Karar türüne göre: Görev kararı bazlı – Grup kararı bazlı – Vardiya dizisi kararı bazlı – Zaman kararı bazlı

✓ Esneklik türüne göre: Vardiya kararına göre – Kısıt kapsamlarına göre

Literatürde rastlanan son sınıflandırma yapısı, Brucker vd.’nin [18] sınıflandırmasıdır.

Bu sınıflandırmaya göre 4 temel personel çizelgeleme sınıflandırma başlığı vardır:

✓ Kalıcı merkezli çizelgeleme: Polis merkezi, hastane çizelgelemeleri vb.

✓ Dalgalı merkezli planlama: Çağrı merkezi, fast food merkezi, postane, depo veya dağıtım merkezi çizelgelemeleri.

✓ Hareketlilik merkezli çizelgeleme: Taşımacılık-havayolu ve demiryolu çizelgeleme.

✓ Proje merkezli çizelgeleme: Belirli işin projelere bölünüp çizelgelendiği çalışmalar.

Bunların yanı sıra, literatürde özel personel çizelgeleme modelleri mevcuttur. Örneğin:

Esnek talebe göre, çalışılan yerin değiştirildiği durumlara göre, kısıtlanmış görev değişikliğine göre oluşturulmuş modeller bunlara örnektir.

Özel oluşturulan bir diğer örnek model hemşire çizelgeleme ise yıllardır üzerinde çalışılan, hem sezgisel algoritmalarla hem de optimal metotlarla çözülen bir çizelgeleme problemidir. Zamana ve değişen kaynaklara göre olan talebi karşılamak için iş çizelgelemesinin düzenlenmesi ve personel çizelgelemenin yapılması gerekmektedir. Bu sorunlar çağrı merkezi operatörleri, hemşireler, polis memurları, ulaşım personeli (uçak ekipleri, otobüs şoförleri) gibi hizmet sektörlerinde çalışanlarda meydana gelir. Personel çizelgeleme, iş verimliliği için çok önemli bir konudur. Bu

36

çizelgelemenin yapıldığı ortamlar genellikle stabil olmayan, dengesiz ve personel gereksinimlerinin zamanla dalgalandığı ortamlardır. Problem yapılarında tarifeler olarak adlandırılan kurallar bütünü vardır. Tarifeler tipik olarak; ekipman gereksinimlerini, sendika kurallarını, dikkate alınması gereken çeşitli kısıtlamaların konusunu vb. içerir. Ortaya çıkan sorunlar, fazla türde kombinasyon barındırdığı için bu sorunların çözümü zor olma eğilimindedir.

Personel çizelgeleme problemlerinin yapısı birkaç kategoriye ayrılabilir. Genel çözüm yöntemi olarak tamsayı programlama kullanılmaktadır. Bu yöntem, personel çizelgeleme problemi çözümlerinin büyük bir sınıfını içerir. Ayrıca, özel bir tamsayı programlama problemi sınıfı olan çevrimsel personel problemleri sınıfı vardır. Bu problem sınıfı kombinatoryal bakış açısı olarak adlandırılır. Bunların dışında, personel ve operatör çizelgeleme problemleri farklı bir model yapısına sahiptir [18].

Personel çizelgeleme literatüründe son yıllarda birkaç literatür incelemesi bulunmaktadır. Bu incelemeler 2004, 2013 ve 2015 yıllarında yayımlanmıştır. Bu üç çalışma aşağıda kısaca incelenmiştir:

i. Ernst vd. [11] küresel bir ortamda gün geçtikçe önem kazanan personel çizelgeleme ve sıralama problemlerinin sürecini incelemektedir. Optimize edilmiş personel çizelgeleri; işletme hizmet kalitesini artırmayı hedefleyip, maliyeti en aza indirme sorununa odaklandıkça çok büyük faydalar sağlayabilmektedir. Ancak, bir şirket personel isteklerini karşılamak, esnek işyeri sözleşmeleri yapabilmek, vardiya dengeleme ve yarı zamanlı çalışma gibi gereksinimleri karşılayabilmek için personel çizelgeleri oluşturmada zorlanmaktadır. Bir kuruluşun, müşteri taleplerini uygun maliyetli bir şekilde karşılamak için dikkatli bir şekilde kullanılan karar destek sistemlerine ihtiyacı vardır. Ayrıca her sektörün kendine özgü sorunları vardır ve bu sorunlar başka sektörlerle karşılaştırılmadan kendi başına incelenmesi gerekmektedir.

Çizelgelemelerin otomatik olarak ayarlanması için pek çok yazılım paketi vardır ancak bu uygulamaların verimi tartışmalıdır. Ernst vd. [11]

çizelgelemede yazılım paketlerini incelememişlerdir. Bunun yerine, belirli uygulama alanlarındaki çizelgeleme problemlerinin çözümleri için literatürde

37

anlatılan model ve algoritmaları gözden geçirmişlerdir. Ayrıca çizelgeleme problemlerini çözmek için en çok kullanılan teknikleri araştırmışlardır.

ii. Van den Bergh vd. [19] gerçekleştirdikleri literatür incelemesinde ilk olarak eski literatür inceleme makalelerindeki sınıflandırma yöntemlerini tartışmışlardır. İkinci olarak personel çizelgeleme literatürünü, problemini ve problemin teknik özelliklerini ilgili birçok alanda değerlendirmişlerdir. Her bir bakış açısı sınıflandırma tablosu olarak tanıtılmakta ve gösterilmektedir.

Yazarların bu çalışması, araştırmacıların özel ilgi alanlarıyla ilgili çizelgeleme çalışmalarının anlaşılmasını kolaylaştırmaktadır. Yazarlar literatür taramasının her bir bölümünde, işe alma ve çizelgeleme konusundaki araştırma eğilimlerini ve gelecek çalışmalar için hangi alanların seçilmesi gerektiğini belirlemişlerdir.

iii. De Bruecker vd. [375]’nin literatür çalışması, çalışan yeteneklerini içeren personel çizelgeleme problemleri hakkında kısa bir sınıflandırma vermektedir.

Birçok çalışmada gözlemlendiği üzere; işgücü planlaması araştırmasının teknik kısmı matematiksel model üzerinde çok fazla durmaktadır. Yazarlara göre, çizelgeleme modellerinin iyi performans göstermesi için model üzerinde yapılan basitleştirmeler, problemlerin gerçek dünyadaki etkilerinin göz ardı edilmesine sebep olmuştur. De Bruecker vd.’nin çalışması, bu konuda çalışan araştırmacılara bireysel yetenekleri içeren personel çizelgeleme problemleri hakkında yararlı bilgiler keşfetmeleri için rehberlik etmektedir. De Bruecker vd. çeşitli makaleler arasındaki benzerlik ve farklılıkların sadece değerlendirmesini sunmamakta, aynı zamanda yönetim yaklaşımına da genel bir bakış sunmaktadır. Yazarların asıl amacı, daha gerçek ve yardımcı çözüm tekniklerinin üretimini teşvik etmek için karma teknik ve yönetsel bilginin harmanlanmasını sağlamaktır.

Bu tezde ele alınan DGKÇS’nin hem tam zamanlı hem de yeteneklere göre çalışan bir personel karakteristiği vardır. Tezde, hizmet sektöründe çizelgeleme sınıfında yer alan işgücü çizelgelemenin alt başlığı olan personel çizelgeleme problemi ele alınmıştır.

38