Analitik Ağ Sürecinin Adımları

AAS yönteminin uygulanmasında izlenen yol şu şekilde ifade edilebilir [397]:

✓ Sistemin tüm bileşenlerini karşılaştırmak için kriterleri, alt kriterleri ve sistem elemanlarını içeren kontrol hiyerarşileri belirlenir. Faydalar için birinci, maliyetler için ikinci, fırsatlar için üçüncü ve riskler için dördüncü olmak üzere hiyerarşiler belirlenir. Bazı durumlarda, kriter önemsiz olduğu için bir hiyerarşi uygulanmazsa, bu dışarıda bırakılır. Avantaj ve fırsatların ne olduğunu öğrenebilmek için, bu kontrol kriterinin yerine getirilmesini etkileyen faktörlerden neyin en fazla fayda sağladığı veya fırsat sunduğu sorgulanır.

Maliyet ve riskler için, en çok neyin sebep olduğu veya en büyük riskle karşı karşıya olduğu sorgulanır. Bazen, karşılaştırmalar kriterler ve alt kriterler kullanmadan toplu olarak faydalar, fırsatlar, maliyetler ve riskler açısından basit bir şekilde yapılır.

64

✓ Her bir kontrol kriteri veya alt kriteri için, sistemin kümeleri elementleriyle birlikte belirlenir.

✓ Modeli daha iyi geliştirebilmek için her kontrol kriterinin kümeleri ve öğeleri uygun bir şekilde (sütunda) numaralandırılır ve düzenlenir. Tüm kontrol kriterleri için aynı kümeyi ve aynı elemanları temsil etmek üzere aynı etiketler kullanılır.

✓ Kriterler açısından diğer kümeler ve unsurları etkileyen her küme veya öğenin analizinde takip edilmek istenilen yaklaşım belirlenir. Etkileşimler dört kontrol hiyerarşisine ilişkin tüm kriterler için geçerli olmalıdır.

✓ Her kontrol kriteri için, her küme etiketini orta sütuna yerleştiren üç sütunlu bir tablo oluşturulur. Bir kümeyi etkileyen tüm kümeler bir sol satır ve bir sağ sütunda listelenir.

✓ Oluşturulan tablodaki her bir girişin ardından, bu kritere göre etkiledikleri kümeler üzerinden karşılaştırmalar yapılır. Elde edilen ağırlıklar daha sonra kontrol kriterine karşılık gelen süpermatrisin sütun kümelerinin elemanlarını ağırlıklandırmak için kullanılır. Herhangi bir etkisi olmadığında sıfır atanır.

✓ Bağlandıkları başka bir kümedeki (veya kendi kümelerindeki) her bir öğe için eşleştirilmiş karşılaştırmalar yapılır. Karşılaştırmalar, kontrol hiyerarşisinin bir kriteri veya alt kriterine göre yapılır.

✓ Her kontrol kriteri için, her bir kümedeki tüm öğeler hem dikey hem de yatay olarak düzenlenir. Uygun pozisyonda eşleştirilmiş karşılaştırmalardan elde edilen öncelik değerleri, süpermatrisin karşılık gelen sütunlarına girilir.

✓ Her bir matrisin limit öncelikleri karşılaştırılır.

✓ Limit süpermatris hesaplanır.

65

✓ Sonuçlar karşılaştırılarak en yüksek değere sahip olan belirlenir.

AAS’nin bazı temel özellikleri şöyle sıralanabilir:

✓ AAS, AHS üzerine kuruludur;

✓ AAS bağımlılıklara izin verir ve AHS’nin özel bir hali olarak kabul edilir. Bu durum AHS’nin ötesine geçmesine olanak sağlar.

✓ AAS, bir elemanlar kümesi (iç bağımlılık) ile diğer elemanlar kümesi (dış bağımlılık) arasındaki bağımlılıkla ilgilenir;

✓ AAS'nin daha gevşek ağ yapısı sahip olması, herhangi bir karar sorununun neyin önce geldiğine ve hiyerarşideki gibi neyin geldiğine endişe etmeden temsil edilmesini mümkün kılar. Çünkü hiyerarşik bir yapı yoktur;

✓ AAS doğrusal değildir. Oysaki AHS doğrusal olduğu için daha kısıtlı inceleme yapar;

✓ AAS sadece elementleri değil, aynı zamanda gerçek dünyada gerekli olan element gruplarını veya kümelerini önceliklendirir;

✓ AAS, farklı kriterlerle başa çıkmak için bir kontrol hiyerarşisi veya kontrol ağı fikrini kullanır ve sonuçta faydaların, fırsatların, maliyetlerin ve risklerin analizine imkân sağlar. AAS, kontrol elemanlarına dayanarak, insan beyninin, talamusta olduğu gibi, farklı duyu verilerini birleştirmede yaptığı şeyi paralelleştirir.

AAS’nin genel olarak ağ yapısı gösterimi Şekil 5.1’de verilmiştir. AAS’de kriterlerin kendi arasındaki etkileşimler dikkate alınır. Oysaki AHS’de aynı seviye kriterlerin birbirleri arasındaki etkileşim dikkate alınmaz. Kriterlerin etki yönler AHS’de olduğu

66

gibi sadece yukardan aşağıya doğru değildir. AAS’de, AHS’de olduğu gibi ikili karşılaştırma matrisi kullanılırken genellikle 1-9 ölçeği kullanılır [397].

Şekil 5.1. Ağ yapısı

AAS’de üç farklı matris (Ağırlıklandırılmamış Süpermatris, Ağırlıklandırılmış Süpermatris ve Limit Süpermatris) kullanılır.

✓ Ağırlıkladırılmamış süpermatris, kriterlerin birbiri arasında yapılan karşılaştırmalardan elde edilen sonuca göre oluşturulan matristir.

✓ Ağırlıklandırılmış süpermatris ise ağırlıklandırılmamış süpermatristen elde edilen değerlerin, ilgili kümelerin ağırlık değerleriyle çarpılması sonucu elde edilen matristir.

✓ Limit süpermatris ise ağırlıklandırılmış süpermatrisin benzer satıra karşılık gelen sütun değerinin yakınsadıkları değere ulaşana kadar kuvvetinin alınmasıyla oluşturulur [397].

67 Çizelge 5.1. Karşılaştırma ölçeği

Önem Derecesi

Tanım Açıklama

1 Eşit Öneme Sahip Her iki kriter de eşit derecede öneme sahiptir.

3 Biraz Öneme Sahip Bir kriter diğerine karşı biraz önemlidir.

5 Fazla Öneme Sahip Bir kriter diğerine karşı fazlaca önemlidir.

7 Çok Fazla Öneme Sahip Bir kriter diğerine karşı çok fazla önemlidir.

9 Son Derece Öneme Sahip Bir kriter diğerine karşı çok büyük oranda önemlidir.

2,4,6,8 Ara Öneme Sahip Olma Dereceleri

Ara derecede önemi belirtir, Gerekli olduğunda kullanılır.

AAS’deki en önemli husus, kriterlerin konusu tarafından uzman kişilerce belirlenmiş ve puanlandırılmış olmasıdır. Kriterlerin birbirlerine göre sergiledikleri önem dereceleri puanlandıktan sonra tutarlılık analizlerinin yapılması gerekmektedir.

Tutarlılık analizi sonuçlarına göre problemi oluşturan bileşenlerin ilişkileri doğru ifade edilmelidir. Literatürde birçok çalışmada [385-387] AAS tekniğinden yararlanılarak personel çizelgeleme problemine çözüm aranmıştır.