Pedagojik Alan Bilgisi Modelleri

Bu bölümde pedagojik alan bilgisinin doğasını daha iyi anlamak için geliştirilen modeller incelenecek, birbiri ile benzerlik ve farklılıklarına bakılacaktır. Shulman (1987)’ın geliştirmiş olduğu model daha önce tanıtıldığı için bu bölümde tekrar bahsedilmeyecektir.

Pedagojik alan bilgisine yönelik geliştirilen en eski modellerden biri Tamir (1988) modelidir. Tamir (1988) modelinde pedagojik alan bilgisi öğrencileri anlama bilgisi, öğretim stratejileri bilgisi, program bilgisi ve ölçme bilgisi olmak üzere dört bileşenden oluşmaktadır. Bu modelde alan bilgisinin PAB’ın bir alt bileşeni olarak ele alınmadığı görülmektedir. Öğrencileri anlama ve öğretim stratejileri bilgisini ele alması açısından Shulman (1987)’ın modeli ile benzer olduğu söylenebilir. Ancak Shulman (1987) modelinde ölçme ve değerlendirme bilgisi bileşenine yer vermezken

bu modelde bu bileşene de yer verildiği, ayrıca Shulman (1987)’ın modelinde program bilgisi PAB’dan ayrı bir kategori olarak ele alınırken bu modelde program bilgisinin PAB içinde ele alındığı görülmektedir.

Grossman (1990), öğretmenlerin sahip olması gerekli bilginin temelde dört ana bileşenden oluştuğunu belirtmiştir. Bunlar konu alan bilgisi, genel pedagoji bilgisi, pedagojik alan bilgisi ve bağlam bilgisidir. Modelin bileşenleri Şekil 2.10’da gösterilmiştir.

Şekil 2.10. Grossman (1990) pedagojik alan bilgisi modeli

Şekil 2.10 incelendiğinde pedagojik alan bilgisinin konu alanı öğretimi amaçlarına yönelik kavrayışlar, öğrencileri anlama alanlarına yönelik bilgi, müfredat bilgisi ve öğretim yöntemleri/stratejileri bilgisi olmak üzere dört alt bileşenden oluştuğu görülmektedir. Shulman’ın modelinde müfredat bilgisi PAB’dan ayrı bir bileşen olarak ele alınırken, Grossman (1990)’ın modelinde müfredat bilgisi de PAB’ın bir bileşenidir. Alan bilgisi bileşeninin ise Shulman (1987)’ın modelinde olduğu gibi bu modelde de PAB’dan ayrı bir bileşen olarak ele alındığı görülmektedir. Ayrıca şekil üzerinde bileşenler arasında görülen karşılıklı oklar bileşenlerin her birinin birbiriyle ilişkili olduğunu göstermektedir.

Marks (1990) modelinde pedagojik alan bilgisi konu alan bilgisi, öğrenciyi anlama bilgisi, öğretim stratejileri bilgisi ve medya bilgisi kapsamında ele alınmıştır. Araştırmacı bir alt bileşenin nerede başlayıp nerede bittiğinin net olarak tespit edilemeyeceğini, bileşenlerin birbiri ile ilişkili olduğunu ifade etmiştir. Ayrıca pedagojik alan bilgisinin konu alan bilgisini de içine alan daha geniş bir bilgi türü olduğu belirtilmiştir. Bu model öğrencileri anlama bilgisi ve öğretimsel stratejiler bilgisini PAB bileşeni olarak alması açısından Shulman (1987)’ın modeli ile benzerdir. Ancak Shulman (1987)’den farklı olarak alan bilgisi PAB’ın alt bileşeni olarak ele alınmıştır (Şekil 2.11)

Şekil 2.11. Marks (1990) pedagojik alan bilgisi modeli

Fennema ve Franke (1992) matematik eğitimi alanında yaptıkları çalışmalar sonucunda PAB’a yönelik bir model geliştirmiş, bu modelde bilgi türleri matematik bilgisi, pedagoji bilgisi, öğrenci bilişleri bilgisi ve öğretmenlerin inançları olarak ifade edilmiştir. Bu modelde bilgi ve inançlar Şekil 2.12’ de görüldüğü gibi bir bağlam içinde ele alınmaktadır. Bu modelde Shulman (1987)’ın modelinden farklı olarak öğretim stratejileri bilgisi PAB bileşeni olarak ele alınmamıştır. Ayrıca Shulman(1987)’ın modeline genel alan bilgisi ve genel pedagoji bilgisi PAB’dan ayrı bileşenler olarak ele alınırken, bu modelde bu bileşenlerin PAB çerçevesinde ele alınmıştır.

Şekil 2.12. Fennema ve Franke (1992) pedagojik alan bilgisi modeli

Cochran, DeRuiter ve King Modeli (1993); Shulman’ın modelini temel alarak ve yapılandırmacı yaklaşımdan yararlanarak bu modeli geliştirmişlerdir. Bu modelde pedagojik alan bilgisi kavramı bilginin durağan değil gelişiyor olduğunu ifade etmek için “pedagojik alanı bilme” olarak ele alınmıştır. Bu modelde pedagojik alanı bilme; pedagojik bilgi, konu alan bilgisi, öğrencileri anlama bilgisi ve bağlam bilgisi bileşenlerinden oluşmaktadır. Dört bileşenin ayrı ayrı düşünülmemesi gerektiği, öğretmen yetiştirme programlarında öğretmen adaylarının eş zamanlı olarak bileşenlerin her birini ve aralarındaki ilişkileri tecrübe etmelerini sağlayacak uygun öğrenme ortamları geliştirilmesi gerektiği belirtilmektedir. Bu modelde Shulman (1987) ’ın modelinden farklı olarak konu alan bilgisi pedagojik alanı bilmenin bir bileşeni olarak ele alınmıştır. Ancak bu modelde program bilgisi ve öğretimsel stratejiler bilgisi bileşenlerine yer verilmediği görülmektedir.

Baki (1998); öğretmenlerin sahip olması gereken bilgi türlerini alan bilgisi, epistemolojik bilgi ve öğretim yöntemleri bilgisi olarak ele alınmıştır. 2010 yılında bu model geliştirilmiş ve öğretmenlerin sahip olması gereken bilgi türleri alan bilgisi, alanı öğretme bilgisi ve genel kültür bilgisi olarak tanımlanmıştır. Alanı öğretme bilgisi öğreteceği müfredatı, müfredattaki öğrenme alanlarını, alt öğrenme alanlarını ve kazanımları bilme, öğrencinin nasıl anladığını bilme, öğrencinin konuya özgü kavramsal ve işlemsel bilgisini bilme, konuya özgü özel öğretim yöntemlerini bilme, materyal tasarlayabilme, uygun öğrenme etkinliklerini düzenleyebilme, öğrenmeyi ölçme ve değerlendirme becerilerini kapsayan kapsamlı bir bilgi olarak ele alınmıştır.

Bu tanımlamaya bakıldığında alanı öğretme bilgisinin öğrencileri anlama bilgisi, öğretimsel stratejiler bilgisi, öğretim programı bilgisi ile ölçme ve değerlendirme bilgisi bileşenlerini ele aldığı söylenebilir (Baki, 2010).

Magnusson, Krajcik ve Borko (1999); Grossman (1990)’ın modelini temel alarak fen eğitimi için kapsamlı bir model geliştirmişlerdir. Bu modelde pedagojik alan bilgisinin beş bileşeninden bahsedilmiştir. Bunlar fen öğretiminin amaç ve hedefleri bilgisi, program bilgisi, değerlendirme bilgisi, öğrencilerin anlamalarına yönelik bilgi ve öğretim stratejilerinin bilgisidir. Bu modelde amaç ve hedefler bilgisi diğer bilgi türlerinin üst kısmındadır ve bu bilgi türlerini etkileyen bir konumdadır. Ayrıca bu modelde bilgi türlerinin yanında inançların da pedagojik alan bilgisi için önemli bir kavram olduğu üzerinde durulmaktadır. Bu modelde diğer modellerin çoğundan farklı olarak inançlar ve değerlendirme de pedagojik alan bilgisi içinde yer alan bileşenlerdendir.

An vd. (2004); Shulman (1987)’ın modelinden yola çıkarak bu modeli geliştirmişlerdir. Bu modelde PAB, konu alan bilgisi, program bilgisi, öğretim bilgisi ve inançlar olmak üzere dört bileşenden oluşmaktadır. PAB’ın en temel bileşeninin ise öğretim bilgisi olduğu belirtilmektedir. Bu modelde Shulman (1987)’dan farklı olarak öğrencileri anlama bilgisi PAB içerisinde alınmamış, ayrıca alan bilgisi PAB’ın alt boyutlarından biri olarak ele alınmıştır (Şekil 2.13).

Park ve Oliver (2008); Tamir (1988), Grossman (1990), ve Magnusson vd. (1999)’nin modellerinden yola çıkarak geliştirilen bu model de fen öğretimine yönelik olarak geliştirilmiştir. Modelde pedagojik alan bilgisi fen öğretimi amaçlar bilgisi, program bilgisi, öğrencileri anlama bilgisi, değerlendirme bilgisi ve öğretim stratejileri bilgisinden oluşmaktadır. Model bu beş bileşen üzerine inşa edilmiştir, ancak yapılan çalışmalar sonucunda öğretmenlik öz-yeterlik algısının da pedagojik alan bilgisinin bir bileşeni olarak ele alınması gerektiği belirtilmiştir. Bu modelin diğer modellerden farkını da bahsedilen öz-yeterlik algısı bileşeni oluşturmaktadır. Ayrıca bu modelde Shulman (1987)’nin modelinden farklı olarak program bilgisi de pedagojik alan bilgisinin içinde yer almaktadır.

Ball vd. (2008)’in matematik eğitimi alanında geliştirdiği matematik eğitimindeki pedagojik alan bilgisi çalışmalarında ön plana çıkan bir modeldir. “Matematiği öğretme bilgisi” olarak isimlendirilen bu modelde alan bilgisi ve pedagojik alan bilgisi alt bileşenlere ayrılmıştır. Alan bilgisi bileşeni genel alan bilgisi, uzmanlık alan bilgisi ve kapsamlı alan bilgisi şeklinde üç alt bileşenden; pedagojik alan bilgisi bileşeni ise alan ve öğrenci bilgisi, alan ve öğretme bilgisi ile alan ve müfredat bilgisi olmak üzere üç alt bileşenden oluşmaktadır. Bu modelde ele alınan alan ve öğrenci bilgisi bileşeni ile alan ve öğretme bilgisi bileşenleri birlikte Shulman’in pedagojik alan bilgisi bileşenine karşılık gelmektedir. Shulman’in modelinde ayrı bir bileşen olarak ele alınan müfredat bilgisi bileşeni ise bu modelde pedagojik alan bilgisi bileşeninin içinde yer almaktadır. Alan bilgisi bileşeni ise Shulman (1987)’da olduğu gibi PAB’dan ayrı olarak ele alınmıştır. Bu modelin bileşenleri Şekil 2.14’te gösterilmiştir.

Pedagojik alan bilgisine yönelik geliştirilen modeller incelendiğinde, PAB’ın alt boyutlarının neler olması gerektiği ile ilgili görüş farklılıkları olduğu görülmektedir. PAB’ı oluşturan bileşenlerin araştırmacılar tarafından nasıl ele alındığı Tablo 2.3’te gösterilmiştir.

Tablo 2.3. Pedagojik alan bilgisi bileşenlerinin farklı sınıflandırmaları Araştırmacılar Alan b ilg is i öğ retim i için am aç lar b ilg is i Alan b ilg is i Öğ ren ciler i an lam a b ilg is i Öğ retim sel str atejiler b ilg is i Pro g ram b il g is i Değ er len dir m e b ilg is i B ağ lam b ilg is i Ped ag o jik b ilg i İn an çlar b ilg is i Shulman (1987) X X Tamir (1988) X X X X Grossman (1990) X X X X Marks (1990) X X X Fennema ve Franke (1992) X X X X Cochran, DeRuiter ve King (1993) X X X X Fernandez Balboa ve Stiehl (1995) X X X X X Magnusson, Krajcik ve Borko (1999) X X X X X An vd. (2004) X X X X Hashweh (2005) X X X X X X X X Loughran, Berry ve Mulhall (2006) X X X X X X Park ve Oliver (2008) X X X X X Ball vd. (2008) X X X

Tablo 2.3’ten görüldüğü gibi, PAB bileşenleri, PAB’a yönelik geliştirilen modellerde farklı şekillerde ele alınmıştır. Sunulan modeller incelendiğinde PAB modellerinin çoğunda alan bilgisinin PAB’ın bir alt bileşeni olarak ele alındığı görülmektedir. Ayrıca PAB’a yönelik yapılan çalışmalarda da (Baumert vd., 2010; Dönmez, 2009; Gökbulut, 2010; Gökkurt ve Soylu, 2016; Koçak, Gökkurt Özdemir ve Soylu, 2017; Şahin, 2016; Wright, 2009; Yurtyapan, 2018) pedagojik alan bilgisi incelenirken alan

bilgisine de yer verilmesi, alan bilgisinin önemini göstermektedir. Yapılan çalışmalarda öğretmenlerin alan bilgisi yeterli düzeyde olmazsa, öğretim sürecinde öğrencilere eksik bilgiler aktarabilecekleri ve dolayısıyla öğrencilerin öğrenme güçlüklerini, hatalarını ve kavram yanılgılarını tespit etmede ve gidermede etkili olamayabilecekleri ifade edilmektedir (Bukova Güzel, Uğurel, Özgür ve Kula, 2010; Hashweh, 1987; Käpyla, Heikkinen ve Asunta, 2009). Bu açılardan bakıldığında alan bilgisi bileşenini pedagojik alan bilgisi çatısı altında almanın uygun olacağına karar verilmiştir.

Diğer taraftan, tablo incelendiğinde birçok araştırmacının, pedagojik alan bilgisi ile ilgili modellerin temelini oluşturan Shulman (1987)’ın modelindeki gibi öğrencileri anlama bilgisini ve öğretimsel stratejiler bilgisini PAB bileşenleri olarak aldıkları görülmektedir. Ayrıca pedagojik alan bilgisi alanında yapılan birçok çalışmada da (Akkaş ve Türnüklü, 2015; Aksu ve Konyalıoğlu, 2015; Birlik, 2016; Didiş Kabar ve Amaç, 2018; Eroğlu, 2012; Gökbulut, 2010; Jenkins, 2010; Koçak vd., 2017; Şahin, 2016; Tataroğlu Taşdan ve Çelik, 2017; Yeşildere İmre ve Akkoç, 2012; Yurtyapan, 2018) bu iki bileşenin PAB çatısı altında ele alındığı görülmektedir. Öğrencileri anlama bilgisi ve öğretimsel stratejiler bilgisi bileşenleri öğrencilerin kavram yanılgılarının tespitinde, giderilmesinde ve kavramların etkili şekilde öğretilmesinde önemli bir role sahiptir (Shulman, 1987). Bu iki bileşenin öğretmenlik mesleği açısından öneminden ve literatürde üzerinde sıkça durulmasından hareketle, bu bileşenlerin de PAB çatısında olması gerektiğine karar verilmiştir.

Öğretim programının değişken yapısından dolayı öğretim programı bilgisi bileşeni araştırmaya dahil edilmemiştir. Ayrıca araştırmanın PAB çerçevesi kapsamında geliştirilen ve öğretmen adaylarının cevaplamaları istenen PAB testlerinin oldukça kapsamlı olması ve cevaplamak için uzun süre gerektirmesi nedenleriyle diğer bileşenler araştırmaya dahil edilmemiştir.

Pedagojik alan bilgisi ile ilgili yapılan çalışmalara bakıldığında bazı araştırmacıların literatür sentezinden yararlanarak karma bir PAB çerçevesi ortaya koydukları görülmektedir (Dönmez, 2009; Gökbulut, 2010; Gökkurt, 2014; Şahin, 2016; Tekin Sitrava, 2014). Bu araştırmada da benzer olarak farklı modellerdeki tanımlamalar

incelenerek ve derlenerek literatür sentezi ile karma bir PAB modeli oluşturulmuş ve araştırmada bu model kullanılmıştır. Öğretmen adaylarının doğrusal denklem ve eğim konusundaki pedagojik alan bilgisi gelişimleri alan bilgisi, öğrencileri anlama bilgisi ve öğretimsel stratejiler bilgisi bileşenleri kapsamında incelenmiştir. Ortaya koyulan bu modelde, her bir bileşenin ne anlam ifade ettiği ve hangi çerçevede ele alındığı detaylı olarak sunulmuştur.