Para Benzerleri

Para yerine ikame edilebilecek veya para gibi işlem görebilecek araçlar tarihin ilk zamanlarından bu yana varolmuşlardır. Paranın bütün tarihi süreci incelendiğinde temel fonksiyonun değiş tokuş olduğu görülmekedir. Bu konuyu bir örnek yardımıyla daha da açık hale getirebiliriz. Fatma’nın elinde bir miktar pirinç varsa ve bulgur arzu ediyorsa, Cihan’ın elinde bulunan bulgurla takas etmesi gerekecektir. Takas söz konusu oluncaya kadar pirinci elinde tutmak zorundadır. Ya da pirinci satar. Fatma elde ettiği para ile bulguru Cihan’dan satın alır. Alışlar ve satışlar aynı anda olmadığı sürece, kişiler bu sürede geçici bir kıymeti elde tutma ihtiyacı duyarlar. Değişim aracı olarak işlev yapan herşey elde tutulabilir ve dolayısıyla bunlar geçici olarak elde kıymet biriktirme işlevini yerine getirebilirler. Kıymet saklama işlevini başka aktiflerde yerine getirebilir. Örneğin Fatma, pirinci sattığı zaman eline geçen parayla bankada repo yapabilir. Kendisi için bulgur bulduğunda, repodan parasını çekebilir ve saklamış olduğu parayla faiz geliri elde etmiş olur.

Yukarıda değinildiği gibi kredi kartı sadece bir değiş tokuş aracı mıdır yoksa para benzerleri içerisinde değerlendirilebilecek kaime mi?. Eğer kredi kartları para özelliklerini taşıyor ve paranın işlerini yerine getirebiliyorsa gerçekten para mıdır?. Şimdi bütün bu soruların cevabını aşağıda inceleyelim.

3.2.1. Kredi Kartı - Para İlişkisi

İki yüzyılı aşan bir süredir halkın para olarak kabul ettiği şeyler altın ve gümüş sikkelerden banknot ve üzerlerine çek çekilen mevduatlara kadar yayılmıştır. Yakın zamana kadar birçok ekonomist paranın bu noktada durduğunu kabul etmekteydi. Günümüzde böyle bir yaklaşımda bulunmak olanaksızdır. Çağdaş ekonomilere uygun bir para tanımına ilişkin tartışmalar yapılmaktadır. Paranın değişim aracı olması özelliği üzerinde tartışmalar gelişmektedir.

Bir ekonomide iktisadi olayları ve bunların etkilerini incelerken en önemli unsur para ve etkileri çerçevesinde gelişmektedir. Örneğin enflasyon fiyatlar genel düzeyinin sürekli artması, piyasadaki para arzı para talebi eşitliği sağlama dengesi, paranın dolaşımda olması ve ne kadar oranda olduğu hep anladığımız anlamda “para” çerçevesinde gerçekleşmektedir.

Özellikle ekonomik konjonktürde birçok faktöre etki eden bireylerin harcamaları çalışmanın en önemli noktalarından birini oluşturmaktadır. Kredi kartı ile yapılan harcamalar nihayetinde bir harcama, iktisadi bir eylemdir. Kredi kartı ile yapılan işlemlerin hepsi bir çeşit alışveriştir ve ekonomiye etkisinin olması kaçınılmazdır.

Herhangi bir objenin para olarak tanımlanabilmesi için, onun bazı özellikler taşıması gerekmektedir. Kredi kartının da para olarak tanımlanabilmesi için aşağıdaki özelliklere tamamen sahip olmasa da genel itibariyle sahip olması gerekmektedir. Öyleyse kredi kartının özellikleri ile paranın özelliklerini karşılaştırmalı olarak incelemek faydalı olacaktır.

1- Paranın bölünebilirlik özelliği vardır. Ticarete konu olan malların en küçük birimini dahi kavrayacak özelliktedir. Kredi kartı da aynı şekilde ticari malların tümünü kapsayabilecek özelliktedir.

2- Paranın taklit edilememesi özelliği mevcuttur ancak para pek çok kez taklit edilebilmiş hatta bir yer altı sektörü konumuna gelmiştir. Kredi kartı ise her geçen gün daha güvenli hale gelmektedir ve parayı bu yönüyle fazlasıyla ikame etmektedir.

3- Paranın zaman içerisinde değerini muhafaza edebilmesi özelliği vardır. Ancak her nedense bizler bundan önceki, değil 10 yılın 5 yılın dahi paralarını kullanamaz hale gelmiş durumdayız.

Kredi kartı ise her geçen zamanda limitlerinin yenilenmesi ile her zaman güncel olmuş ve kullanıma açık olmuştur.

4- Paranın homojenlik özelliği vardır. Yani parayı temsil eden objelerin tümünün aynı maddi değeri temsil etmesidir.

Kredi kartı da homojendir. Tüm temsil edilen objelerin tümünü aynı maddi değerde temsil etmektedir.

5- Genel bir anlayışa göre paranın bozulmama ve taşınmaya elverişli olma özelliği vardır. Ancak para taşınabilir olmakla birlikte, elbetteki bir yiyecek gibi kokup bozulma ihtimali yoktur ama uzun zaman boyunca veya herhangi bir durumda paranın kağıt olma özelliğinden dolayı yıpranma hatta kullanılamaz duruma gelme ihtimali vardır.

Kredi kartı ise bozulmaya karşı dayanıklı ve taşımaya elverişlidir. Kredi kartının taşıma kolaylığı zaten onun en büyük özelliği olmuştur. Para gibi bozulma, yıpranma ihtimali ise paraya oranla çok çok küçük bir orandır. Bu yönüyle Kredi kartlarının paradan daha avantajlı durumda olduklarını söylemek mümkündür.

Bir ülkedeki para biriminin yukarıdaki özelliklerden uzaklaşması halinde; örneğin ülke parasının zaman içerisinde değerini koruyamaması halinde, para ikamesi dediğimiz olay yaşanır. Para ikamesi sürecinde, yerli para yerine artan ölçüde yabancı para kullanılmaya başlanır(Paya, a.g.e.: 18).

3.2.2. Kredi Kartı - Kredi İlişkisi

Mal veya para cinsinden bir değerin belirli bir süre sonunda ve belirli koşullarla geri almak üzere verilmesi veya verilmiş bir varlığın ödenmesine kefil olunması kredi olarak tanımlanabilir(Akyüz ve Ertel, 1987: 193).

Resmi gazetede belirtilen kriterlere göre, kredi kartlarına tahsis edilen limitler gayri nakdi kredi olarak algılanmış, kredi kartlarının kullanımından doğan ve buna ilişkin ödemenin bankalarca gerçekleştirilmesi sonucunda kart sahibinin ödemesi gereken tutar tahsil edilene kadar nakdi kredi olarak değerlendirilecektir. Dolayısıyla kredi kartı limitleri kredi olarak kabul edilmiştir(Resmi gazete, 1995: 22197).

Bankalar kredi kartlarına limit tanımlamak suretiyle belirli bir riski üstlenmiş olmaktadırlar. Ancak bu limitleri, tam anlamıyla bir kredi olarak tanımlamak mümkün değildir. Burada konuyu kavram kargaşasından kurtarmak gerekir. Kredi, kullandığınız ilk andan itibaren -türüne göre- sabit veya değişir oranlarda faizin yansıtılmış olması demektir. Yani bankalara mudilerin mevduat olarak yatırdıkları kaydi olarak oluşan para yine piyasada faizi ile birlikte dolaşmaya başlamış olmaktadır. Oysaki kredi kartı limitleri, onları kullanmaya başladığınızda ve kullandığınız oranda işlemeye başlamaktadır. Yalnızca nakit avans çekimi ve ödemelerin zamanında yapılamaması durumunda bu tutarlar kredi niteliği kazanmaktadır. Dolayısıyla tamamen kredi kartlarının kredi anlamına geldiğini söylemek doğru değildir. Çünkü kredi kartları limitlerinin sadece nakit avans kullanılan kısmı ve harcamaların ödenmeyen kısımları krediye dönüşmekte ve oranın küçük olması da bize kredi kartlarının kredi olduğu kanısına varmamıza engel teşkil etmektedir.