4.1. Morfolojik ve Palinolojik Karakterler
4.1.3. Papaver orientale’nin Morfolojik ve Palinolojik Karakterler Bakımından İncelenmes
Bitki boyu (cm): Ölçümü yapılan bitkilerde bitki boyu ortalama 46,54 cm olarak tespit edilmiştir. Bitkilerin boyları ise 22–66 cm arasında dağılım göstermiştir (Çizelge 4.1). Yaprak boyu (cm): Ölçümü yapılan bitkilerde yaprak boyu ortalama 29,24 cm olarak belirlenmiştir. Yaprakların boyları ise 18–47 cm arasında değişmiştir (Çizelge 4.1). Çiçek sapının kaçıncı boğumdan geliştiği: Ortalama boğum 7 olarak tespit edilmiştir. Boğum sayısının 3–13 arasında olduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.1).
Son yaprak kapsül mesafesi (cm): Ortalama mesafe 13,27 cm olarak tespit edilmiştir. Bitkilerdeki yaprak kapsül mesafesinin 3–25 cm arasında olduğu belirlenmiştir. (Çizelge 4.1).
Tomurcuk görünüşü: Tomurcuklar yarı dik ve eğik olarak tespit edilmiştir. 6 bitki dik olarak belirlenmiştir (Şekil 4.1).
Brakte sayısı (adet): Bitkilerin çoğunluğunda brakte görülmemiştir. Sayımı yapılan braktelerin genel olarak 1–5 adet olduğu tespit edilmiştir. Ortalama brakte sayısı 3 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.1).
Kaolin yaprak sayısı (adet): Bitkilerin çoğunluğunda kaolin yaprak görülmemiştir Sayımı yapılan kaolin yaprakların 1–4 adet olduğu tespit edilmiştir. Ortalama kaolin yaprak sayısı 1,6 olarak tespit edilmiştir (Çizelge 4.1).
Tomurcuklanma zamanı: İlk tomurcuklanma, 11 Nisan–4 Mayıs tarihleri arasında gerçekleşmiştir (Çizelge 4.2).
Çiçeklenme zamanı: İlk çiçeklenme, Mayıs ayı içerisinde genelde 2. haftanın başlarında 10–26 Mayıs günleri arasında gerçekleşmiştir (Çizelge 4.2).
Çiçek dökme zamanı: Çiçek dökme, 12–28 Mayıs tarihleri arasında gerçekleşmiştir. Gövde çapı (cm): Bitkilerin en alttan en üste kadar gövde çapları ölçülerek en alt 0,5 cm, orta 0,5 cm ve en üst 0,4 cm olarak tespit edilmiştir (Çizelge 4.1).
Kaliks sayısı (adet): Kaliks sayısı 2–3 arasında tespit edilmiştir (Çizelge 4.2).
Petal sayısı (adet): Petal sayısı 4–6 olarak belirlenmiştir. Üç bitkide 7–8–9 petal ve iki bitkide de 11 petal tespit edilmiştir (Çizelge 4.2).
Petal rengi: Petal rengi, kiremit kırmızısı ve koyu kırmızı olarak tespit edilmiştir. Petal eni (cm): Ortalama petal eni 8,16 cm olarak belirlenirken, ölçümü yapılan petallerin eni 3,4–13,75 cm aralıklarında tespit edilmiştir.
Petal boyu (cm): Ortalama petal boyu 6,5 cm olarak belirlenirken, ölçümü yapılan petallerin boyu 3–9,7 cm aralıklarında tespit edilmiştir.
Petal leke şekli: Petal leke şekli tabana kadar ve ortada olarak tespit edilmiştir. 4 bitkide leke görülmemiştir (Şekil 4.1).
Petal leke eni (cm): Petalde leke eni ortalama 1,91 cm olarak belirlenmiştir. Bitkilerdeki leke eni 0,58–3,56 cm arasında değişmiştir.
Petal leke boyu (cm): Petal leke boyu ortalama 1,86 cm olarak tespit edilmiştir. Bitkilerdeki leke boyu ise 0,5–4,2 cm arasında değişmiştir.
Kapsül eni (mm): Kapsülün en geniş kısmı dijital kumpasla ölçülerek ortalama 11,95 mm olarak belirlenmiştir. Ölçümü yapılan kapsüllerin eninin 7,56–20,85 mm aralıklarında olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4.3).
Kapsül boyu (mm): Kapsülün boyu ortalama 23,21 mm olarak tespit edilmiştir. Genel olarak kapsül boyunun 15,33–38,68 mm aralıklarında olduğu belirlenmiştir.
Kapsül ışın sayısı (adet): Ortalama ışın sayısı 11,26 olarak belirlenmiştir. Buna göre kapsülde ışın sayısının 7–16 adet arasında olduğu tespit edilmiştir.
Kapsül tepecik şekli: Ölçümü yapılan kapsüllerden 146 kapsülün tepecik şekli düz, 49 kapsülün orta sivri kenarları düz, 19 kapsülün orta hafif sivri kenarları yukarı, 12 kapsülün dışbükey, 5 kapsülün içbükey, 7 kapsülün orta hafif sivri kenarları aşağı, 2 kapsülün ortası çukur kenarları yukarı, 7 kapsülün ortası çukur kenarları düz ve 4 kapsülün de ortası çukur kenarları aşağı olarak tespit edilmiştir (Şekil 4.1).
Tohum eni (µ): Ortalama tohum eni LM’de 1069 µ olarak tespit edilmiştir. Orta oyuntusu 225 µ olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.3).
Filament boyu (µ): Filamentlerin ortalama boyu 7050 µ olarak tespit edilmiştir (Çizelge 4.2).
Anter boyu (µ): Anterlerin ortalama boyu 2683 µ olarak tespit edilmiştir (Çizelge 4.2). Anter eni (µ): Ölçümü yapılan anterlerin ortalama eni 1111 µ olarak tespit edilmiştir. Stoma boyu (µ): Ölçümü yapılan stomaların ortalama boyu 40,7 µ olarak tespit edilmiştir (Çizelge 4.1).
Stoma eni (µ): Ölçümü yapılan stomaların ortalama eni 31,35µ olarak tespit edilmiştir. Polen polar çapı (µ): Işık mikroskobunda oküler mikrometre ile ölçümü yapılan polenlerin polar çapı ortalama 29 µ olarak tespit edilmiştir (Çizelge 4.2).
Polen ekvatoral çapı (µ): Ölçümü yapılan polenlerin ekvatoral çapı ortalama 28 µ olarak tespit edilmiştir.
Polen eksin kalınlığı (µ): Ortalama eksin kalınlığı 0,9 µ olarak tespit edilmiştir. Polen intin kalınlığı (µ): Ortalama intin kalınlığı 0,7 µ olarak tespit edilmiştir. Polen por genişliği (µ): Ortalama por genişliği 2,2 µ olarak tespit edilmiştir. Polen por uzunluğu (µ): Ortalama por uzunluğu 6 µ olarak tespit edilmiştir.
5.1. Morfolojik Çalışmalar
Oxytona seksiyonuna ait bütün türler çok yıllık olup, her yıl rozet oluştururlar. Pinnat ve
dişli yapraklı bir yapıdadırlar. Ana yaprakların yaprak sapı uzun olup, tüm yaprakları çok hücreli beyaz tüylerle kaplıdır. Yaprak tüylülüğü her iki yüzeyde de olmasına karşın alt yüzeyde daha fazla tüy olduğu tespit edilmiştir. Yapraklar ve çiçek sapları hemen hemen her sene aynı zamanda gelişmektedir. Önce yapraklar gelişip sonra çiçek sapı uzamaktadır. Her sap çıkışta basit ve yoğun beyaz tüylerle kaplıdır. Her sapta tek çiçek ve bazı türlerde birçok kaolin yaprak bulunmaktadır. Çiçek sapının tomurcuğa yakın üst kısımlarındaki yapraklarda petiyol küçüktür.
Goldblatt (1974)’e göre yaprakların yerleşimi taksonomik özelliklerde önem taşımaktadır. Bizim çalışmamız da bu durumu desteklemekte olup yaprak dizilişi alternat nadiren oppozit, yaprak damar düzeni pinnat, yaprak şekli pinnatisekt, yaprak kenarı serrat, yaprak ucu akuminat, yaprak tabanı dekurrent olarak tespit edilmiştir. P.
bracteatum ve P. pseudo-orientale’de en yukarıda çiçekten hemen önceki yapraklar
kaolin yapraktır. P. pseudo-orientale türüne ait bazı bitkilerde bu yapraklar bulunurken, bazılarında yoktur. P. orientale’de ise yapraklar birbirine yakın olup, orta alanı kaplamaktadır ve P. orientale’de kaolin yapraklar bulunmamaktadır. Bu bilgiler literatür bilgileri ile uygunluk göstermektedir.
Üç türün gövde çapları ilk kez çalışmamızda ölçülmüş ve elde edilen veriler çizelge halinde Bulgular bölümünde sunulmuştur ( Çizelge 4.1). Bu verilere göre P.
bracteatum’un en kalın gövdeye sahip olduğu tespit edilmiştir. Bitki üç bölgeye
ayrılmış ve gövde çapı ölçülmüştür. P. bracteatum’da tabana yakın gövde çapı 0,75 cm, orta bölüm 0,65 cm ve çiçeğe yakın bölüm 0,5 cm; P. pseudo-orientale’de tabana yakın gövde çapı 0,6 cm, orta bölüm 0,5 cm ve çiçeğe yakın bölüm 0,4 cm ve P. orientale’de tabana yakın gövde çapı 0,5 cm, orta bölüm 0,5 cm ve çiçeğe yakın bölüm 0,4 cm olarak tespit edilmiştir.
P. bracteatum ve bazı P. pseudo-orientale’de brakteler bulunmaktadır. Her ikisinde de brakteler kaliks dışında tomurcuklara yakın yerlerde bitişik olarak bulunmaktadır. Çiçek açınca da brakteler düşmez. Goldblatt (1974)’e göre P. bracteatum’da 3–8 arasında fakat genelde 5–7 brakte bulunmaktadır. P. orientale’de brakte bulunmamaktadır. P.
pseudo-orientale de 4–5 arasında brakte bulunmaktadır. Bizim çalışmamızda ise
ölçümü yapılan 145 adet P. orientale bitkisinin 39 adedinde brakte tespit edilmiştir. Bu çalışmamız doğrultusunda bu ifadenin doğru olmadığı ya da türler arası interaksiyon (Ojala, 1990; Milo, 1988) sonucu karakterlerin sapma gösterdiği kanaati oluşmuştur.
Çiçek tomurcuklarının gelişimleri özel ve kaliksler tüylüdür. P. bracteatum tomurcukları dik ve olgunlaşmaya yakın zamanda oblong olarak görülür. Kaliks genel olarak 3 bölmeli, tüyler küçük, sert, yatık, subpatentdir. P. orientale’de tomurcuklar gelişme süresince eğik ve çiçek açmadan önce dikleşmektedir. Tomurcuk oval genel olarak uca doğru incelmektedir. Kaliks 2 ya da 3 bölmeli, tüyler ince ve subpatenttir. P.
pseudo-orientale’de tomurcuklar oval ve dik, eğik ve yarı dik şeklinde çeşitlilik
göstermektedir. P. pseudo-orientale’de tomurcuk Goldblatt (1974)’e göre dik ve eğik olabilirken, Philipson ve ark. (1981) ile Özhatay ve ark. (1989)’na göre dik görünümlüdür. Bu bilgiler Goldblatt (1974) ve Parmaksız (2004)’e göre tamamen uygunluk gösterirken Özhatay ve ark (1989) ile Philipson ve ark. (1981)’na kısmen uygunluk göstermektedir.
Normal gelişen çiçeklerde 4–6 petal bulunmaktadır. Petallerin sayısı P. bracteatum’da 6, P. orientale ve P. pseudo-orientale’de 4–6 arasında değişmektedir. Ancak bu durumun dış şartlardan etkilendiği Goldblatt (1974) tarafından ifade edilmektedir. P.
bracteatum’daki çiçekler koyu kırmızı ve üzerinde siyaha yakın lekeler ortada ya da
tabandan petallerin ortalarına kadar uzanmaktadır. P. pseudo-orientale’nin petalleri koyu kiremit kırmızısı olup üzerinde dikdörtgen şeklinde leke tabandan yukarda bulunmaktadır. Goldblatt (1974)’e göre bazı şartlarda P. pseudo-orientale’nin petallerinde lekeler bulunmamaktadır. P. orientale petalleri kiremit kırmızısı renkte olup lekesiz ya da taban yukarısında dikdörtgen şeklinde beyaz ya da açık mavili lekeler bulunmaktadır. Cullen (1965,1988) ve Philipson ve ark (1981) P. orientale’lerde bile lekelerin bulunabileceğini belirtmektedirler. İncelediğimiz P. orientale türüne ait 117
bitkide sadece 4 tanesinde leke görülmemiştir. 19 bitkide leke tabana kadar diğerlerinde ortada olarak tespit edilmiştir. Bu durum Cullen (1965, 1988) ve Philipson ve ark (1981)’nı doğrulamaktadır.
Ovaryum büyüklüğü, stigma ışın sayısı ve kapsül tepecik şekli tür teşhisinde önemlidir. Bu özellikler değişmekte olup P. bracteatum’da kapsül boyu ortalama 23,83 mm, kapsül eni 10,98 mm iken stigmatik ışın sayısı en fazla 12, kapsül tepe şekli düz ve dışbükey; P. pseudo-orientale’de kapsül boyu ortalama 21,41 mm, kapsül eni 11,09 mm iken stigmatik ışın sayısı en yüksek 19, kapsül tepe şekli düz ve orta sivri kenarları düz;
P. orientale’de ise kapsül boyu ortalama 23,21 mm, kapsül eni 11,95 mm iken stigmatik
ışın sayısı en yüksek 16, kapsül tepe şekli düz ve orta sivri kenarları düz olarak tespit edilmiştir. Buna göre P. bracteatum’daki kapsül en büyük iken, P. pseudo-orientale’nin kapsülü en küçük olarak belirlenmiştir. İncelenen bitkilerde kapsül tepe şekli P.
bracteatum’da 2, P. pseudo-orientale’de 5 ve P. orientale’de ise 9 farklı varyasyon
göstermiştir. Goldblatt (1974)’e göre kapsül büyüyünce ölçüm değişiklikleri devam etmektedir. P. bracteatum’da şekil bozulmakta olup disk genel olarak ya konik ya da konkav şeklini almaktadır. Bu durum bizim çalışmamızdaki bitkilerde de aynen görülmüştür.
Üç türün tohum yüzey özellikleri ilk kez bu çalışmada bir arada değerlendirilmiştir. Çalışmada kullandığımız 3 türün tohumlarının rengi Işıkan (1957)’ın da ifade ettiği gibi koyu kahverengi, tohum şekli oblong ve tohum yüzeyi retikulattır. P. bracteatum’un ortalama tohum boyu 1406 µ, eni 1125 µ; P. orientale’nin ortalama tohum boyu 1266 µ, eni 1069 µ; P. pseudo-orientale’nin ortalama tohum boyu 1420 µ, eni 1069 µ olarak tespit edilmiştir. Buna göre P. pseudo-orientale’nin tohumu en büyük, P. bracteatum’un tohum büyüklüğü diğer iki türün arasında ve P. orientale’nin tohumu ise en küçük olarak tespit edilmiştir.
Anterler ve filamentler literatür araştırmasında şu ana kadar morfolojik parametreler arasında değerlendirmeye alınmamış olup, ilk kez tarafımızdan gündeme getirilmiştir. Anterler ve filamentler 3 türde de farklı uzunluktadır. P. bracteatum’da filamentler linear, 11000 µ uzunluğunda, anterler linear ya da dikdörtgen, 3330 µ uzunluğunda, 923
µ genişliğinde, koyu mor; P. orientale’de filamentler linear, 4990 µ uzunluğunda, anterler linear ya da dikdörtgen, 2683 µ uzunluğunda, 1111 µ genişliğinde, koyu mor;
P. pseudo-orientale’de filamentler linear, 1956 µ uzunluğunda, anterler linear ya da
dikdörtgen 2129 µ uzunluğunda, 875 µ genişliğinde, koyu mor olarak tespit edilmiştir. Buna göre P. bracteatum’un en büyük, P. orientale’nin iki tür arasında ve P. pseudo-
orientale’nin ise en küçük anter yapısına sahip olduğu tespit edilmiştir.
Stomalar her iki yüzeyde de bulunup (amfistomatik), alttaki epidermada daha yoğundur. Özhatay (1989), P. orientale’nin stoma boyunu 38–39 µ, P. bracteatum’un 27–29 µ, P.
pseudo-orientale’nin 44–48 µ olarak tespit etmiştir. Bizim çalışmamızda stoma boyu P.
pseudo-orientale’de en büyük, P. bracteatum’da en küçük olarak belirlenmiştir. P.
bracteatum’da stoma eni ortalama 41,23 µ, stoma boyu 35,5 µ; P. pseudo-orientale’de
stoma eni ortalama 35 µ, stoma boyu 43,2 µ ve P. orientale’de stoma eni ortalama 31,4 µ, stoma boyu 40,7 µ olarak tespit edilmiştir. Elde edilen veriler Özhatay (1989) ile uygunluk göstermektedir. Ayrıca 450µ x 450µ birim alandaki stoma sayısı P.
bracteatum’da 21, P. orientale’de 22 ve P. pseudo-orientale’de ise 28 adet olarak
belirlenmiştir.
P. bracteatum kuru habitatlara dayanıklıdır, P. orientale yüksek dağ şartlarında
bulunabilir ve P. pseudo-orientale sulak, nemli yerleri tercih eder. Genkel ve Pustovoitova, (1985)’ya göre Prunus cerasifera ve P. salicina bitkilerinin yapraklarında birim alanda az stoma bulunmasından dolayı kuraklığa daha dayanıklı olduklarını tespit etmişlerdir. P. bracteatum’un da yapraklarının birim alanında diğer iki türe göre daha az stoma bulunmasından dolayı kuru habitatlara daha dayanıklı olduğu düşünülmektedir.
Oxytona seksiyonundaki türlerde ismine doğruluk tam netleşmediğinden araştırma
yapan kişiler arasında görüş farklılıkları ortaya çıkmaktadır (Parmaksız, 2004). Bunlar arasında Özhatay ve ark. (1989), Milo ve ark. (1988), Ojala ve ark. (1990) sayılabilir. Bunun sebebi P. pseudo-orientale türünün kromozom sayısının fazla olması ve genetik potansiyelinin daha yüksek olmasından dolayı çok fazla çeşitlilik göstermesi olabilir. Diğer bir ifadeyle de türler arası interaksiyonlar sonucu doğal ve verimli hibritlerin oluşabileceği kanaati uyanmaktadır.
5.2. Palinolojik Çalışmalar
Tür düzeyinde yapılan palinolojik çalışmada 3 türün polenleri LM’de incelenmiştir. Bu çalışmalar sonucu polenlerin koyu eflatun, polen tipinin triporat nadiren trikolpat ve polen şeklinin genellikle spheroid (küremsi) olduğu tespit edilmiştir.
Akgül, G., 2004. Türkiye Marrubium L. (Lamiaceae) Cinsinin Revizyonu. Doktora
Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Akyalçın, H. 1998. Türkiye’nin Origanum L. Taksonlarının Polen Morfolojisi. Doktora
Tezi, Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Bölümü, Bursa.
Altınayar, G., 1987. Bitki Bilimi Terimleri Sözlüğü. DSİ Basım ve Foto-Film İşletme
Müdürlüğü Matbaası, Ankara.
Arslan, N., 1991. Papaver bracteatum Lindl. Hatlarının Kapsüllerinde Tebain Oranının
Varyasyonu Üzerine Araştırmalar, 9. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, Bildiriler, 16–19 Mayıs 1991, Eskişehir.
Arslan, D., 2003. Haşhaşta Kışlık ve yazlık ekimlerin verim ve kaliteye olan etkileri
üzerine çalışmalar. Yüksek Lisans Tezi (basılmamış), Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Bölümü, İzmir.
Arslan, N. ve Kan, Y., 2002. Konya’da doğal olarak yetişen Kapari (Capparis ovata
Desf. var. canescens (coss.) Heywood )’de bazı fenolojik ve morfolojik
özellikler üzerine bir araştırma. 14. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, Bildiriler, 29–31 Mayıs 2002, Eskişehir.
Atalay, İ. 1994. Türkiye Vejetasyon Coğrafyası. Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir. Aytuğ, B. Aykut, S. Merev, N. ve Edis, G., 1971. İstanbul Çevresi Bitkilerinin Polen
Atlası. İstanbul Üniversitesi, Yayın No. 1650, 330 s, İstanbul.
Bağcı, E. ve Çakır, T., 2005. Verbascum natolicum (Fisch. & Mey.) Hub.-Mor.
(Scrophulariaceae)’a ait Taksonomik Karakterler Üzerinde Gözlemler. Fırat
Üniversitesi Fen - Edebiyat Fakültesi Biyoloji Böl., F. Ü. Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 17 (1), 151-163, Elazığ.
Behnke, H. D. and Sjolund, R. D. (eds.), 1990. Sieve elements. Comparative structure,
introduction and development. Springer Verlag, Berlin.
Bernath, J., 1998. Medicinal and aromatic plants. Harwood academic Publishers.
Amsteldijk 160 1st flor 1079 (1998) LH Amsterdam, The Netherlands.
Bernath, J., 1998. Poppy. The Genus Papaver. Amsteldijk 166, 1 st Floor, 1079 LH
Amsterdam.
Boisssier, E., (1867, 1888). Flora Orientalis, I-VI, Geneva.
Böhm, H. and Nixdorf, H. 1983. Qualitat und quantitat von Morphinan-Alkaloiden in
Bretting, P. K. and Widrlechner, M. P., 1995. Genetic markers and horticultural
germplasm management. Hort. Sci., 30 (7); 1349-1356.
Brückner, C., 1983. Zur Morphologie der Samenschlage in den Papaveraceae Juss. s.
str. und Hypecoaceae (Prantl et Kündig) Nak. Feddes Repert., 94, 361-405.
Büyükgöçmen, R., 1994. Farklı yörelerden temin edilen yerli ve yabancı haşhaş
(Papaver somniferum L.) popülasyonlarının bazı bitkisel özellikleri. Yüksek lisans tezi (yayınlanmamış), A.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Bölümü, Ankara.
Camcı, H., 1983. Başlıca haşhaş Çeşitlerinin Afyon Yöresindeki Adaptasyonu İle
Uygulanan Bazı Yetiştirme Tekniklerinin Verim ve Kalite Üzerine Etkilerinin Araştırılması. İhtisas Tezi (basılmamış), Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi, İzmir.
Carlquist, S. and Zona, S., 1988. Wood anatomy of Papaveraceae, with comments on
vessel restriction patterns. IAWA Bull., 9, 253-267.
Chandra, S., Bhatnagar, S.P., 1974. Reproductive Biology of Triticum. II. Pollen
Germination Pollen-tube Growth and its Entry into the Ovule. Phytomorphology 24 (3,4): 211–217.
Craig, L.N. and Mahlberg, P.G., 1976. Laticifers in stamens of Papaver somniferum
L. Planta, (Berl.) 129, 83–85.
Cullen, J., 1965. Papaver L., Ref.: Davis, P.H. (ed.): Flora of Turkey and the East
Aegean Islands. 1; 219–236, Edinburgh University Press, Edinburgh.
Çinbilgel. İ., Karadeniz. A. ve Gökceoğlu. M., 2007. Morphological and Anatomical
Study on Endemic Saponaria Pamphylica Boiss. & Heldr. (Caryophyllaceae). Journal of Applied Biological Sciences 1 (2): 19–25, Akdeniz University, Faculty of Sciences and Arts, Department of Biology, Antalya.
Çelik, S. 2003. Centaurea L. cinsi psephelloidea (Boiss) sosn. Seksiyonuna ait türlerin
ekolojik özellikleri. Doktora tezi. Anadolu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
Çitil, C., 2002. Phlomis oppositiflora Boiss. & Hausskn., Phlomis kurdica Rech. fil. ve
bunların melezi olan Phlomis kurdica Rech.fil. x oppositiflora Boiss. &
Hausskn.’nın morfolojik, anatomik ve polen özellikleri bakımından
araştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı, Sayfa: 39, Elazığ.
Davis, P. H., Mill, R. R. and Tan, K., 1988. Flora of Turkey and the East Aegean
Deniz, V., Çöçü, S., Parmaksız, İ., Khawar, K.M., Özcan, S. 2004. Borik asit ve
sukrozun Papaver türlerinde çiçek tozlarının in vitro gelişimine etkisi. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi, 10: 444–448.
Dutkuner, İ., 1999. Marmara Bölgesi'nde Bulunan Loranthaceae Familyası Taksonlarının Morfolojik Özellikleri Üzerine Bir Araştırma. Tr. J. of Agriculture and Forestry 23 Ek Sayı 4, 983–989.
Engin, D., 1995. Azot Dozları ve Hasat Zamanının Haşhaşta (Papaver somniferum L.)
Verim ve Kalite Üzerine Etkisi. Doktora Tezi (basılmamış), Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Bölümü, Bursa.
Er, C. ve Arslan, N., 1972. Türkiye’de haşhaş meselesi, Ocak araştırma ve inceleme
dergisi (5):3-29.
Esau, K., 1965. Plant anatomy. John Wiley and Sons, Inc, New York.
Faegri, K. and Iversen, J., 1992. Textbook of Pollen Analysis. Alden Pres, London,
370s.
Fairbairn, J.W. and Kapoor, L.D., 1960. The laticiferous vessels of Papaver
somniferum L. Planta Med, 8, 49-61.
Fedde, F., 1909. Papaveraceae – Hypecoideae – Papaveroideae. Pflanzenr. 40
(IV.104): 288–386.
Genkel, P.A. and Pustovoitova,T.N., 1985. Possible Ways of Increasing The Drought
Resistance of Fruit Crops. Sbornik Nauchnykh Trudov po Prikladnoi Botanike, Genetike I Selektsii., 97: 54-59.
Goldblatt, P., 1974. Biosystematic studies in Papaver Section Oxytona. Ann. Missouri
Bot. Gard. 61: 264–296.
Gordon, J., 1994. Licit opium production-compendium of data. Grand river informatics
in fergus, ON Nım 2 W8. 170.
Grossheim, A. A. 1950. Flora Caucasica. 4; 93-94, Moscow & Leningrad.
Gunn, C.R., 1980. Seeds and fruits of Papaveraceae and Fumariceae. Seed Sci. and
Technol., 8, 3-58.
Gümüşçü, A. ve Arslan, N., 1999. Seçilmiş Bazı Haşhaş (Papaver somniferum L.)
Hatlarının Verim ve Verim Öğelerinin Karşılaştırılması. Tr. J. of Agriculture and Forestry 23 (1999) Ek sayı 4, 991–997 TÜBİTAK
Güner, A., Özhatay, N., Ekim, T. ve Başer, K.H.C., 2000. Flora of Turkey and the
Günther, K. F. 1975. Beitrage zur Morphologie und Verbreitung der Papaveraceae 2.
Teil: Die Wuchsformen der Papaverae, Eschcholzieae and Platystemonoideae. Flora, 164, 393–436.
Güven, H., 1988. Bornova ekolojik koşullarında çeşitli Papaver bracteatum l.
bitkilerinin morfolojik özellikleri ve tebain miktarının saptanması. Baskı Ege Üniversitesi, İzmir.
Işık, S. ve Dönmez, E.O., 2007. Pollen Morphology of the Turkish Romulea Maratti
(Iridaceae). Turk J Bot 31 (2007) 171–182 © TÜBİTAK
Işıkan, M., 1955. Haşhaş Çiçekleri Üzerinde Biyolojik Araştırmalar. A.Ü. Ziraat
Fakültesi, Yay: 80, Ankara.
Işıkan, M., 1957. Anadolu haşhaşlarının tohum renkleri üzerinde genetik araştırmalar.
A.Ü. Ziraat Fakültesi, Yay: 128, Ankara.
İncekara, F., 1963. Endüstri Bitkileri ve Islahı. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Yay: 65. Cilt: 2, İzmir.
İnceoğlu, Ö. ve Karamustafa, F., 1977. The Pollen Morphology of Plants In Ankara Region IV. Scrophulariaceae. Commun. Fac. Sci. Univ. 21, 131–144, Ankara.
Kapoor, L. D., 1997. Oppium Poppy: Botany, Chemistry and Pharmacology. Food
Products Press, p. 19, New York
Karadavut, U., 1994. Yabancı kökenli haşhaş (Papaver somniferum L.) çeşit ve
popülasyonlarının bazı bitkisel özellikleri. Yüksek Lisans Tezi, A. Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Katar, D., 1997. Azotlu gübre verme zamanı ve miktarının haşhaşın (Papaver
somniferum L.) verim ve diğer bazı özellikleri üzerine etkisi. Yüksek Lisans
Tezi (basılmamış), Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Bölümü Tokat.
Kettenes, J. J., Bosch, V. D. and Salemink, C. A., 1981. Biological activity of the
alkaloids of the Papaver bracteatum Lindl. Journal of Ethnofarmacology 3: 21– 38.
Kidwai, P., 1972. Development of stomata in some Papaveraceae and Fumaria. Ann.
Bot., 36, 1011-1018.
Koç, H., 2000. Bazı Haşhaş çeşitlerinde farklı gölgeleme ve sıra üzeri uygulamalarının
verim ve verim unsurları üzerine etkileri. Doktora tezi (basılmamış), Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Bölümü, Konya.
Kolaylı (İzmirlioğlu), H. G., 2001. Astragalus flavescens Boiss. Endemik Türünün
Morfolojik, Anatomik, Ekolojik ve Polen Özelliklerinin Araştırılması. Yüksek Lisans Tezi. Afyon Kocatepe Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Bölümü, Afyon.
Komarov, U. L. 1970. Flora of U.S.S.R.: Vol. VII, pp. 476. Israel Program for
Scientific Translations, Jerusalem.
Köksal, E. A., 2001. Potentilla recta L. (Rosaceae) Grup A, B ve C Polen
Morfolojilerinin Işık ve Elektron Mikroskoplarında Karşılaştırmalı İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Bölümü, Ankara.
McNicholas, L. F. and Martin, R., 1984. New and experimental therapeutic role for
naloxone and related opiate antagonists. Drugs 27: 81–93.
Medwedev, J. S. and Kvkazsk, Sv. Mus. 1918: Ann. Caucas. Dusb, 11; 204–207. Meshulam, H. and Lavie, D. 1980. The alkaloidal constituents of Papaver bracteatum.
Arya II. Phytochemistry, 19, 2633–2635.
Milo, J., Levy, A., Ladizinsky, G. and Palevitch, D. 1988. Phylogenetic and genetic
studies in Papaver section Oxytona : cytogenetics, isozyme analysis and chloroplast DNA variation. Theor. Appl Genet., 75; 795-802.
Moore, P. D. Webb, J.A. and Collinson, M.E., 1991. Pollen Analysis. Oxford
Blackwell Scientific Publications, 459 s, USA.
Nyman, U. and Bruhn, J. G. 1979. Papaver bracteatum a summary of current
knowledge. Planta Med., 35; 97-117.
Ojala, A., Rousi, A., Lewing, E., Pyysalo, H. And Widen, C. J. 1990. Interspecific
hybridization in Papaver 3. F1 hybrids between species of sect. Oxytona. Hereditas, 112; 221–230.
Olsson, A., 1974. Biometric Study of The Pollen Morphology of Linaria vulgaris (L.)