Paleolitik Çağ Evreleri

ediyordu. İşte bu kaba ve basit aletler, beşer tarihinin derin karanlıklarını aydınlatan yegane belgelerdir27.

Paleolitik dönem yarım milyon yılı aşkın devam etmiştir. Bu devirde üretime geçilmemiş olup, insanlar doğada bulduklarıyla geçinmişlerdir. Erkek, hayvan avlamış kadınlar ise bitki toplayarak geçimini sağlamıştır28.

Paleolitik dönemde insanın besin kaynağının geyik, yaban domuzu ve daha küçük hayvanlardan oluşan, zor bulunan ve daha dağınık yaşayan hayvanları kapsayan bir kaynağa dönüşmesinin

nedeni; Avrupa’da buzulların kuzeye doğru çekilmesi, büyük hayvan

sürülerinin yok olmasıdır29.

Dönemin en büyük keşfi, ateştir. Ateş, çakmak taşlarının birbirine sürtülmesi ile oluşmuştur30.

2.1.1. Paleolitik Çağ Evreleri

Paleolitik Dönem MÖ 600 000 – 10 000 yılları arasını

kapsamaktadır. Aletlerdeki teknolojik gelişmelere göre Paleolitik dönem kendi içinde üçe ayrılmaktadır.

- Alt Paleolitik

27 Kınal, Füruzan (1991). Eski Anadolu Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, S. 9.

28 Akurgal, Ekrem (1995). Anadolu Uygarlıkları, Net Turistik Yayınlar A.Ş., İstanbul, S. 21.

29 Mellaart, James (1988). Yakın Doğu’nun En Eski Uygarlıkları, Arkeoloji Ve Sanat Yayınları, İstanbul, S. 7.

26 ANADOLU ve TARİH ÖNCESİ ÇAĞLAR

- Orta Paleolitik - Üst Paleolitik’tir³¹.

2.1.1.1. Alt Paleolitik

Abbevillien ve Acheuleen kültürlerini kapsayan evredir ki 2,5 milyon – 200 bin yıl öncesine karşılıktır. Başlangıçta yonga araçları, sonra yalnız bir yüzü, giderek iki yüzü işlenmiş çakmaktaşı, deretaşı el baltaları kullanılmıştır. Bu evrenin kültürlerini Homo erectus ortaya çıkarmıştır32.

Bu dönemde ilk kültürler ortaya çıkmıştır. Alt Paleolitik Çağ’ı oluşturan bu kültürler, Fransa’daki ilk buluntu yeri St. Acheul’in adı ile Acheul (Aşölyen) olarak tanımlanmaktadır. Bu dönemin öncesinde yapılan aletler birbirine benzemekte iken bu dönemde farklı aletlerin kullanıldığı bölgelerin ortaya çıkmıştır.

Özellikle Adıyaman, Şanlıurfa ve Gaziantep illeri Acheul türü el baltaları bakımından olağanüstü bir zenginlik göstermektedir. Güneydoğu Anadolu bölgesinde el baltaları, hem sayısal hem de biçimsel çeşitlilik bakımından dikkati çekecek özellikler sergilemektedir. Biçimsel özellikleri açısından Alt Paleolitik Çağ’ın daha eski evrelerine tarihlenen ve Abbeille türlerine daha az rastlanmaktadır. İlginç olan, tipolojik olarak Alt Paleolitik Çağ’ın

31 Sevin, Veli (1991). Anadolu Arkeolojisinin Abc’si, Simavi Yayınları, İstanbul, S. 8.

32 Güney, Emrullah (2000). Antikçağ Türkiye Tarihi Coğrafya Bölgeleri, Bilgili Yayın& Yapım, İstanbul, S. 13.

27

sonlarında, Acheulle-Moustier türü söbemsi keski (Ovoid cleaver) türlerine de oldukça çok sayıda rastlanmasıdır.

Güneydoğu Anadolu’nun dışında Ankara, İzmir ve İstanbul yakınlarında Göksu ve Kelken bölgelerinde bu türün değişik örneklerine rastlanılmıştır. Orta Anadolu’daki önemli buluntu yerlerinden biri, Niğde ilinde, Volkanik Hasandağ’ın çevresindeki Avladağı ile Kaletepe’de bulunan obsidiyenden (volkan camı) yapılmış olan el baltalarıdır. Bu bize Alt Paleolitik Çağ insanlarının yanardağların çevresi ile yüksek platoları kullandığını göstermektedir. Ancak daha da önemlisi, alet yapımı için obsidiyeni de çakmaktaşı gibi aynı biçimde kullanmalarıdır. Bir anlamda Kaletepe, Alt Paleolitik Çağ için son zamanlarda bulunan en önemli buluntu yerlerinden biridir.

Alt Paleolitik Çağda ilk insanların dünyada ilk yayılımını tamamladıktan sonra çoğaldıkları görülmektedir. Anadolu’da bu döneme ait çok fazla eser yoktur33.

2.1.1.2. Orta Paleolitik

Micoqien, Levelloisien, Mousterien kültürlerinden oluşan ikinci

evre Orta Paleolitik Çağ olarak tanımlanmaktadır. Bu dönemde

Neanderthal insan yaşamıştır. Yongalardan yapılmış kazıyıcı, delici, sıyırıcı, saplayıcı araçlar kullanılmıştır34.

33 Anonim (2002). 2002 Arkeoloji Raporu (Atlas), Boyut Matbaacılık, Sayı:1 İstanbul, S. 48-52.

34 Güney, Emrullah (2000). Antikçağ Türkiye Tarihi Coğrafya Bölgeleri, Bilgili Yayın& Yapım, İstanbul, S. 13.

28 ANADOLU ve TARİH ÖNCESİ ÇAĞLAR

60 bin yıllık bir dönemi kapsayan Orta Paleolitik Çağ, günümüze göre daha sıcak ve kurak koşulların hüküm sürdüğü ve ardından buzul çağının yaşandığı dönemdir. Bu dönemle birlikte Alt Paleolitik dönemin erectus türü insanının yerini ona göre daha başarılı neanderthal insan almaktadır. Düşünsel yetileri kadar el becerileri de daha gelişkin olan bu insanlar alet yapma teknolojisini de geliştirmiş, herr iş için farklı aletler tasarlamışlardır. Alet yapımında önceki dönemde olduğu gibi hala çakmaktaşı kullanılmakta; ancak geliştirilen yongalama yöntemleri ile düzgün biçimli yongalar çıkartılabilmektedir.

Bu dönemle ilk makine olarak tanımlayabileceğimiz ok ve mızrak uçları görülmektedir. Neanderthal insanların geliştirdiği hassas yongalama yöntemleri, çakmaktaşı uçların havada dengeli olarak gidebilmesini –aerodinamik- sağlamaktaydı. Bu da insanlara havyalara karşı bir üstünlük sağlamıştır. Bu aletlerin kullanılmasıyla insanların beslenme şekilleri de değişmiştir. Bir önceki dönemde bulunan ateş ile pişirme yöntemi de bu dönemde gelişmiştir.

Orta Paleolitik Çağ’da insanların soyutlama yetisi gelişmiştir. Ölümden sonra başka bir dünyanın varlığına inancı gösteren, ölülerin gömülmesi, ölünün yanına bazı armağanlar bırakılması basit de olsa takılar bu soyutlamanın ilk verileri olarak karşımıza çıkmaktadır.

Anadolu’da birçok Orta Paleolitik Çağ yerleşim merkezi bulunmaktadır. Bunların en önemlisi Antalya’da bulunana Karain Mağarası’dır. Karain Mağarası, yalnızca bu dönem insanlarının kullandığı aletlerin çeşitliliğini değil, Toroslar’ın güney yamaçlarında

29

yaşayan hayvan türlerini de bize göstermektedir. Diğer yerleşim yerleri ise Merdivenli Mağara, Kanal Mağarası ile Adıyaman’da Şehramuzdur. Bunların yanı sıra İstanbul yakınlarında Ağaçlı kumluğu, Gümüşdere ile Kefken, Güneydoğu Anadolu’da Birecik çevresi yerleşim merkezleridir³⁵.

2.1.1.3. Üst Paleolitik

Üst Paleolitik dönemde taş işçiliği büyük gelişme göstermiştir. Daha önceki dönemlerde kullanılan el baltalarının yerini çakmaktaşı yonga ve dilgilerin üzerine yapılmış, çeşitli tipteki aletler almıştır. Bunlar; ön kazıyıcılar, taş delgiler ve kalemler, yaprak biçimli uçlar, mekik aletlerdir. Dönemin son evrelerinde ise sırtı devrik dilgiciklerin ortaya çıktığı görülmektedir. Taş aletlerin yanı sıra kemik ve boynuzdan yapılmış aletlerde de büyük bir artış gözlenmektedir. Aslında bu dönemde taş aletler, büyük bir çoğunlukla kemik aletleri şekillendirmek için yapılmışlardır. Bu ise Üst Paleolitik’te artık alet yapan aletlerin üretildiğini göstermektedir.

İnsanların sanat eseri yapmaya başlamaları dönemin en önemli özelliklerinden biridir. Bu dönemde mağara duvarlarına ve çeşitli objeler üzerine boyalı resim, gravür, alçak kabartmalar ve heykelcikler yapılmıştır. Balık kemiği, kavkı, çeşitli hayvan kemiği, diş ve kabuklarından yapılan süs eşyalarının bulunması da insanların süslenmeye önem verdiklerini göstermektedir. Ayrıca ölü gömme

30 ANADOLU ve TARİH ÖNCESİ ÇAĞLAR

tekniklerinde de değişiklik yapılmış olup sistemli bir şekilde gömme teknikleri uygulanmaya başlanmıştır36.