"Maliyetlerin işletme kararlarıyla olan ilişkisini ortaya koymak için kullanılan en yaygın yöntem; maliyet-hacim-kar analizleridir"82. Burada, sabit ve değişken maliyetler ile satış fiyat! bilgilerinden yararlanarak maliyetler ile hacim arasındaki duyarlılıkların başa baş noktası ve duyarlılık analizleri ile incelenmesi sözkonusudur. Bu çalışma sonucunda, işletmenin hangi satış hacminde ve hangi satış fiyatında ne kadar gelir elde edeceği incelenir. İşletme yönetimi, elde edilen bilgiler ile hangi satış düzeyinden sonra kara geçeceğini de bu yolla saptayabilir.
Başabaş analizinde, üretim hacmine göre sınıflandırılması yapılan maliyetler (sabit maliyetler ile değişken maliyetler) ile ilgili bilgilerden yararlanılacaktır.
Sabit giderler, üretim hacmindeki artış ve azalışa bağlı olarak toplamda değişmeyen, sabit kalan giderlerdir.
"Örneğin, otel binası, sabit ve dayanıklı kullanım maddelerinin yıllık amortismanları, kiralar, sigorta giderleri, genel yönetim ve muhasebe giderleri, bazı durumlarda enerji giderleri, işletmenin üretim hacmi ne olursa olsun genellikle değişmeyen (sabit) giderlerdir"83.
82 Türksoy, Yiyecek..., a.g.e., s. 73.
"Sabit maliyetler de kendi aralarında, iki ayrı grupta değerlendirilebilir"84: * Yapısal maliyetler: fiziksel yapıya sahip olunması için katlanılan maliyetlerdir: yatırım ve inşaat maliyetleri, kira ve amortisman gibi.
* Programlanmış sabit maliyetler: satışların mevcut durumunu korumak için önceden üst yönetim tarafından planlanan, bütçelenen maliyetlerdir: reklam harcamaları gibi.
Değişken giderler, üretim hacmindeki artış ve azalışa bağlı olarak değişkenlik gösteren giderlerdir.
Örneğin, yiyecek-içecek malzeme maliyetleri, direkt işçilik maliyetleri bu tür maliyetlerdendir. "Ancak, bu maliyetler faaliyet hacmine bağlı olarak değişirken, hacimdeki değişim katsayısı kadar değişmeyebilirler: faaliyet hacmi arttıkça azalan bir oranda artan değişken maliyetlere progresif değişken maliyetler, faaliyet hacmi arttıkça artan bir oranda artan değişken maliyetlere de degresif değişken maliyet adı verilmektedir"85.
"Otel işletmelerinde veya diğer konaklama işletmelerinde fiyat, maliyet ve kar arasındaki ilişkilerin incelenmesinde bazı temel varsayımlara dayanılır"86:
a) Oda satış fiyatlarının iş hacminin değişmesi durumunda sabit kalacağı kabul edilir. Diğer bir deyişle, oda satış fiyatı, maliyet, satış ve kar arasındaki ilişkilerin incelendiği dönemde değişmez olduğu kabul edilmektedir.
b) Toplam giderler kendi aralarında makul ve sağlıklı bir oran içinde değişmeyen ve değişen giderler şeklinde iki elemandan oluşmaktadır.
c) Toplam değişmeyen giderler ilişkilerin incelendiği dönem içinde bir değişme göstermeyecektir.
d) Değişen giderler odaların satış miktarıyla doğrudan ilişkili olarak aynı oranda değişecektir.
e) Otel odalarının kaliteleri ve fiyatları arasında fark varsa, bu farkın incelenen dönem için aynı oranda kalacağı varsayılmaktadır.
f) Oda ünitesi başına değişen giderler ile oda ünitesi fiyatı arasındaki oran sabit kalacaktır.
84 Türksoy, Yiyecek..., a.g.e., s. 27.
85 Türksoy, Yiyecek...,a.g.e., s. 27.
"Aşağıda verilen verilere göre bir otel işletmesinin başabaş noktasının grafik yöntemi ile bulunması gösterilmiştir"87.
Giderler Tablosu
1. Sabit Giderler (1000 TL olarak)
- Finansal yükümlülükler 84.000.- - Amortismanlar 244.000.- - Büro-yönetim-reklam 20.000.- - Bakım - Tamirat 60.000.- - Sabit vergiler 20.000.- - Personel 40.000.-
- Sosyal sigorta ve diğer sosyal giderler 20.000.- - Personele tanınan ayni haklar 25.000.-
Sabit giderler toplamı 513.000.-
2. Değişken Giderler
- Su, ısıtma, aydınlatma 20.000.-
- Çamaşır yıkama - günlük temizlik 10.000.- - Gıda maddeleri alımları 125.000.-
- İçki alımları 25.000.-
Değişken giderler toplamı 180.000.- Giderler toplamı 693.000.-
Gelirler Tablosu (1000 TL olarak):
Oda gelirleri 673.000.- Restoran gelirleri 260.000.-
İçki gelirleri 60.000.- Kafeterya gelirleri 30.000.-
Gelirler toplamı 1.023.000.-
Apsis ekseninde işletmenin doluş oranlarını, ordinatta bu doluş oranlarını karşılayan gelir ve giderleri gösterilir.
Fix giderler, değişik doluş oranlarına tabi olmadığından apsis eksenine çizilen paralel bir doğru ile gösterilebilir.
Değişken giderler doluş oranlarının fonksiyonu olarak (0) başlangıç noktasından itibaren yükselen bir doğru teşkil eder.
Fix giderler doğrusunun ordinattaki başlangıç noktasından değişen giderler doğrusuna çizilecek paralel, toplam giderler doğrusu olur.
Doluş oranlarına tekabül eden gelirler yükselen bir doğru teşkil ederler.
(Şekil:3.9)'da, toplam gelirler ile toplam giderlerin eşit olduğu nokta başabaş noktasını ifade etmektedir. Bu noktadan X eksenine inen dikey doğru başabaş noktasına ulaşmak için gerekli olan doluluk oranı seviyesini göstermektedir. Yukarıdaki örnekte bu nokta doluş oranını %30.42 olduğu noktadır. Farklı doluş oranlan düzeylerinde işletmenin gelir ve giderlerinde meydana gelebilecek değişmelerin ne olacağı grafik yardımıyla tespit edilebilir. Şekilden de görüldüğü gibi, başabaş noktasının üstü kan, altı ise zararı göstermektedir. Örneğimizde, otel 1.023.000.000.-TL.lik gelire % 50 doluluk oranı ile ulaşmıştır. Toplam gelir ve toplam gider doğrularının kesiştiği başabaş noktasında doluluk oranı %30.42 iken, toplam gelir veya toplam gideri gösteren seviye 622.572.000.-TL. seviyesidir.
Yapılan varsayımlarla doğrusal olarak ele alınan maliyet ve hasılat doğrularında belirli varsayımların kaldırılmasıyla doğrular eğriler haline dönüşecek ve başabaş noktaları da çoğalacaktır.
Şekil 3.9. Otel İşletmelerinde Başabaş Grafiği
Maliyet Hasılat YI (TL) B A Z K C Z K D Y2 0
Kapasite Kapasite Kapasite
Sınırı Sınırı
Şekil 3.10. Kar Zarar Alanları
Kaynak: Burgazlıoğlu, a.g.e., s. 291.
YI: Toplam Maliyet Y2: Toplam Hasılat OAB: Zarar Alanı BC: Kar Aralığı CD: Zarar Aralığı
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
OTEL İŞLETMELERİNDE MALİYET VE YÖNETİM MUHASEBESİ UYGULAMALARI: BİR ARAŞTIRMA
4.1. Araştırmanın Amacı
Bu çalışmanın temel amacı, Maliyet ve Yönetim Muhasebesi alanında meydana gelen değişmeler göz önünde bulundurularak Türkiye’de faaliyetlerini sürdüren İşletme Belgeli Otel İşletmelerinde Maliyet ve Yönetim Muhasebesi uygulama düzeyini ortaya koymaktır.
Yapılan bu çalışma ile, araştırma kapsamı içerisindeki işletmelerin değişen piyasa koşulları ve maliyet-yönetim muhasebesi uygulamalarındaki değişikliklerden ne derece etkilendikleri ve bu koşullara hangi oranlarda uyum sağladıkları belirlenmeye çalışılacaktır.