Osmanlı Devleti'nde Tehcir Öncesi Durum

Osmanlı Devleti ekonomik, sosyal, ekonomik, askeri ve bunun gibi birçok yönden olumsuz etkilenmeye başlarken bu durumdan azınlıklar üzerinde oynanan oyunlar neticesinde bu durumdan memnuniyetsiz olanlar tepki göstermeye başlamış ve bu gruplardan bir tanesi de Ermeniler olmuştur. Ermeniler bu olumsuzluklardan bahisle harekete geçip her konuda mağdur durumda olduklarını ve yönetimin bozukluğunu bahane ederek isyana zemin hazırlamaya çalışmıştır.98

Osmanlı Devleti‟nin zayıflamaya başlaması, hemen hemen her alanda Avrupalı devletlerin müdahalesine maruz kalmasına neden olmuştur. Bu durum Osmanlı Devleti'nde Türklerin ve Ermenilerin ilişkilerinin de bozulmasına neden olmaya başlamıştır. Zayıflamış olan Osmanlı Devleti‟nin artık yıkılma sürecine girmiş olması, bunu hızlandırmak için diğer uluslararası aktörler Ermenileri de kullanmaya çalışmış ve Türkler ile ilişkilerini bozmayı bir araç, bir metot olarak kullanmışlardır

Osmanlı Devleti 2 Ağustos 1914 'te Birinci Dünya Savaşı başladığı dönemde seferberlik çağına gelmiş tüm Osmanlı'ları ve Osmanlı Vatandaşı olan azınlıklardan

97 Topçuoğlu, A.g.e, s.31 98 Selvi, A.g.e, s.16

Ermenileri de orduya çağırmıştır. Ancak Millet-i Sadıka olan Ermeniler bu çağrıyı gizli toplantılarla reddedip isyan hareketlerine başlamış Osmanlı Devleti savaş kesimlerinde dış düşmanlar ile savaşırken iç kesimlerde Ermeni militanların neden olduğu isyanlarla savaşmak zorunda kalmıştır. Bir kısım Osmanlı ordusundaki Ermeniler ise düşman safında Türkler ile savaş içerisine girerken gönüllü Ermeni birlikleri de yağma ve katliamlara başlamıştır.99

Osmanlı Devleti üç cephede savaşırken Ermeniler Ruslarla işbirliğine girerken bir yandan da Fransa ile yakın ilişkiler kurmuş ve sabotaj faaliyetlerini arttırmıştır. 3 Kasım 1914 tarihinde Fransa Dışişleri Bakanlığı tarafından Asya Türkiye'sinin alanlarını göstermek üzere çizilen haritalar; Çukurova bölgesinden Van'a uzanan bir bölgeyi Ermenistan şeklinde göstermiştir. Yine 8 Ekim 1917 tarihli M. L. Meguerditchian‟ın imzalamış olduğu İskenderiye'den“çok gizli” ibareli Ermeni Milli Delegasyonu Başkanı Bogros Nubar Paşa‟ya gönderilmiş olan dosyada „.. Kafkasya bölgesinde oluşturulmuş olan gönüllü Ermeni alaylarının Büyük Ermenistan'ı kurmak amacı ile çarpışırken milli hedeflerinin Büyük ve Küçük Ermenistan'ın kurulması‟ olarak Ermenilerin hedeflerini belirtmiştir.100

Osmanlı topraklarına Rusya‟nın girmesiyle, Osmanlı ordusunda bulunan Ermeniler silahları ile birlikte firar etmiş, Rus ordusuna katılmış ve çeteler halinde Ermeni komiteleri tarafından verilen 'kurtulmak istiyorsan komşunu öldür' talimatıyla erkekleri savaşta olan savunmasız Türk şehir, köy ve kasabalarına saldırarak katliamda bulunmuştur. Ayrıca bu girişim ile Osmanlı kuvvetlerine ihanet ederek birliklerin harekâtını engellemiş ikmal yollarını kesmiş, köprü ve yolları tahrip etmekle şehirlerdeki ayaklanmalar neticesinde Rus işgalini kolay hale getirmiştir.101

Birinci Dünya savaşının başlaması ile birlikte Türk askerleri cephede devletin bütünlüğünü sağlamak için savaşırken, Osmanlı Devleti himayesindeki Ermeniler de köy ve kasabalara baskınlar düzenlemişlerdir. Yine bu olayların patlak vermesi ile Ermeni yerleşim bölgelerinde yapılan aramalarda birçok silah ve mühimmata rastlanılmış ve bunlara el konulmuştur. Bu durum Devlet için ağır bir tehdit oluşturmaya başlamıştır.

99 Tuncer Büyükkibar, Cumhuriyetin İlanına Kadar Olan Süreçte ABD- Osmanlı- Ermeni İlişkileri ve ABD'nin Ermeni

Politikası, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Malatya, İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007, s.66

100 Mehmet Takımsu, Ermeni İddialarının Soykırım Hukuku Açısından Değerlendirilmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008, s.34-35

1914 yılı Kasım ayında İtilaf Devletleri karşısında Osmanlı Devleti‟nin Almanya'nın yanında yer alması, Batılı devletleri ve Rusya‟yı yeni bir politikaya sevkederekErmeniler açısından fırsat olarak değerlendirilmiştir. Louse Nalbandian ise, 'Ermeni komitelerinin hedeflerine ulaşabilmek için en kısa zamanda tüm hatları ile ayaklanmayı başlatması için en uygun anın Osmanlıların savaş içinde bulunduğu zamandır.' şeklinde belirtmiştir. Osmanlı Hükümeti komitelerin savaşta faaliyete geçme ihtimallerine karşı Erzurum'da Taşnak yöneticileri ile yaptıkları toplantıda Ermeniler, savaş halinde Osmanlı safında sadık vatandaş olacaklarını beyan etmiş ise de vaatlerini yine yerine getirmemiştir. Çünkü Haziran ayında Ermenilerin yaptığı Taşnak kongresinde Osmanlı'ya karşı mücadelenin sürdürülmesi kararı alınmıştır.102

Osmanlı Devleti 1914 yılında İtilaf Devletleri karşısında savaşa girmesi, Osmanlı Devleti'ne karşı kendi içlerinde bağımsızlık planı kuran Ermeniler için büyük bir fırsat olarak görülmüş ve savaş sırasında Rus'ların yardımı ile örgütlenmelerini sağlayarak Osmanlı Devleti'ne karşı isyanların başlamasına neden olmuştur. Anadolu'nun çeşitli yörelerinde başlayan isyanlarla Osmanlı Devleti‟nin güvenini almış olan Ermeniler, büyük bir bozgun çıkararak çoğunluğu Türk halkı ile yine Rumları ve Musevilerinde katliama maruz kalmasına neden olmuştur.

Osmanlı Devleti‟nin tüm hoşgörüsüne rağmen Ermeniler Avrupalı Devletlerin desteğiyle isyanlar başlatmıştır. Bu isyanların artarak yayılması ve Uluslararası bir Ermeni sorunu haline gelmesine neden olmuştur. Tüm bu gerekçeler neticesinde 1915 yılı Nisan ayında Ermeni komitelerinin merkezinin kapatılarak resmi evraklarına el konulması ve isyan çıkarmak adına çalışan elebaşlarının kesin olarak tutuklanması emri verilmiştir.103

Ermeni isyanları korkunç katliamlar ile Doğu Anadolu Bölgesinde başlamış ve diğer illere yayılmıştır. Osmanlı Kafkasya Cephesinde yaşadığı bozgundan sonra yaşanan olaylar Ermenilerin ülke genelinde bir karışıklık çıkaracağını göstermiştir. Ermeni komiteciler bir yandan Müslümanlara baskı yaparken bir yandan Osmanlı askerlerine saldırırken öte yandan Osmanlı ordusundaki Ermeni askerlerinin firari sayısı da artmıştır. Bununla birlikte Ermenilerin düşmanla işbirliği içerisinde olduğunu kanıtlayan Fransızca, Rusça, Ermenice

102 Takımsu, A.g.e, s.31-32 103 Ağırtaş, A.g.e, s.31-32

şifre grupları ele geçirilerek Ermenilerin yaşadıkları bölgelerde birçok silah ve cephaneye de el konulmuştur.104

Osmanlı Devleti içerisinde ülkenin her kesiminde teşkilatlanmış halde silahlanan Ermeniler, kiliselerinin de faaliyetleri ile Türklerden iyice uzaklaşmıştır. Batının desteğini daha fazla kazanmak isteyen Ermeniler kendi bağımsızlıklarını kurmak için ezilen toplum olarak kendilerini göstermiş, Türklerin kendilerine kötü muamele gösterdiğini yaymaya başlamıştır.

Osmanlı Devleti yapılan tüm çabalara rağmen herhangi bir sonuç alamamış ve giderek artan Ermeni isyanları karşısında birçok cephede savaşırken cephe gerisini de güven altına gerek duymuştur. Bu nedenle hükümet 14 valilikte 10 mutasarrıflığa gönderdiği genelge ile ülkenin birçok bölgesinde isyan çıkaran Rus ordusuna gönüllü alaylar oluşturarak katılan Osmanlı ordusunu tehdit ederek Osmanlı Devleti'ne karşı faaliyetler içine giren tüm Ermeni siyasal oluşumların bozulmasını talep etmiştir. 24 Nisan 1915 tarihli bu genelge neticesinde Ermeni komite merkez ve şubeleri kapatılmış belgelerine el konulmuş ve İstanbul'da 2345 kişi „Devlet aleyhine faaliyette bulunmak‟ suçunu işlemekten tutuklanmasına karar verilmiş ve bunu diğer bölgelerdeki tutuklamalarda izlemiştir.105