Orta Boy Kuramlar

2.2.2.1.Yapısal-Fonksiyonel Modeller

Bu kurama göre toplumsal değişmenin temelinde yapısal farklılaşma yatmaktadır. Toplum, birbirine bağımlı işlevsel öğelerden meydana gelir. Bu anlamda toplumsal değişme de adım adım olmaktadır. Değişimin başlıca üç kaynağı vardır;

-Sistem üstü etkilemelere karşı ayarlama

-Yapısal, işlevsel farklılaşmalar yoluyla büyüme

-Toplum içerisindeki bireylerin buluşları (Güven, 1999:226).

Yapısal fonksiyonel modeller yapı ve fonksiyon arasındaki ilişki üzerinde durmuşlardır. Bu görüşe göre her yapı bir fonksiyon sahibi olduğu için gelişmiştir. Yani yapılar varolduğu için fonksiyonlar gelişmemiştir. Koku alma fonksiyonumuz olduğu için burnumuz olmuştur. Yoksa burnumuz olduğu için koku alma fonksiyonumuz gelişmemiştir. Fonksiyonlar yapılardan önce ortaya çıkar. Linton’a göre toplumların fonksiyonları yerine getirmesi bireylerin karşılıklı davranış kalıplarına sahip olmasına

bağlıdır. Bireyler statü ve rollerine uyum sağladıkları oranda toplumun fonksiyonlarını daha iyi yerine getirdiğini söyler (Linton, 1936:113-115).

Yapısal fonksiyonel kuramcılar arasında Parsons, Merton, Ogburn ve Mübeccel Kıray gösterilebilir. Yapısal-fonksiyonalist kuramın belli başlı özellikleri şunlardır.

1. Her toplum belli öğeler toplamıdır.

2. Toplumlar kendilerini oluşturan öğelerin uyumlu bütünleşmesine sahiptir. 3. Toplumdaki her öğe toplumun fonksiyonlarının yerine getirmesine yardımcı olur.

4. Her toplum üyelerinin düşünce birliğine dayanır (Tezcan, 1984:66-67).

Merton da anomi kavramı önemlidir. Anomi: Organize edilmiş sosyal ilişkilerin ortaya koyduğu sosyal yapı ile organize edilmiş değerler grubunun ilişkilerini ortaya koyduğu kültürel yapı arasındaki zıtlıktır. Anomi kavramını ilk ortaya koyan Durkheim ve geliştirense Merton’dur.

Hedeflere göre değişim toplumda kaçınılmaz olarak vardır. Kültürel yapı ile sosyal yapı arasındaki değişimin hızları farklıdır. Sosyal yapıdaki değişim kültürel yapıya göre daha hızlıdır. Kültürel yapı sosyal yapıyı geriden takip eder. Teknolojik değişim ve kültürel değişim arasındaki zıtlık anomiyi oluştururken, aradaki zıtlığı azaltıcı şeyler de anomiyi yavaşlatır.

Basit Anomi: Toplum içi gerilimler ve çatışmalar basit anomidir.

Şiddetli Anomi: Değerler sisteminin bütünüyle çürümesi şiddetli anomidir. Bunlar çözümü mümkün olmayan çürümelerdir.

Merton’a göre anominin göstergeleri vardır; toplum liderlerinin ihtiyaçlara kayıtsız kalması, kuralların eksik olduğunun düşünüldüğü bir toplumda az şeyin gerçekleştiği duygusu, çaresizlik duygusu, yaşam hedeflerinin gerçekleşmesi yerine azaldığı duygusu (Kızılçelik, 1994:473).

Merton toplumsal değişme yönünden gizli ve açık fonksiyon ayrımına dikkat eder. Toplumsal değişimin anlaşılması için gizli ve açık fonksiyon kavramlarına dikkat edilmesi gerektiğini belirtir. Gizli fonksiyonlar bir toplumda bulunan fakat ne yeterince bilinen ne de arzu edilen fonksiyonlardır. Açık fonksiyonlar ise toplumda var olan ve arzu edilen fonksiyonlardır. Merton foksiyonları sınıflandırırken toplumda istenip istenmemesine yada bilinip bilinmemesine bakar (Tolan, 1985:78).

Merton’a göre sosyolojinin incelemesi gereken asli konu insan davranışlarında ortaya çıkan kültürel hedefler ve bu hedeflere ulaşabilmek için kullanılabilecek kuramsal araçlar arasındaki uyumdur. Bu uyum yoksa şiddetli anomi olur ve toplum çöker. Parsons her toplumsal sistemin dört fonksiyonel öğe ile anlaşılabileceğini savunur. 1. Toplumca kültürel olarak sağlanan araçların amaçlara uyumu 2.Amacın tesbit edilmesi 3. Bütünleşme 4. Normların korunması (Fazlıoğlu, 1992:34). Parsons, toplumsal değişmeyi bir denge içerisinde basitten karmaşığa doğru giden bir toplumun evrimi olarak görür.

Ogburn’a göre kültürel değişme kalıpları ; icat, birikim, yayılma ve uyum sağlamadır. Sosyal değişme Ogburn’a göre kültürel evrim sonucunda ortaya çıkar. İcat toplumsaldır ve üç unsurun birleşimiyle meydana gelir.

1- Zihinsel yetenek 2- Toplumsal talep

3- Kültürel taban unsurlarıdır.

Ogburn kültürün maddi unsurlarının maddi olmayan unsurlarına göre daha hızlı geliştiğini belirtir. İki unsur arasındaki boşluğu da kültürel gecikme olarak tanımlar. Kültürel gecikme kavramını tanımlamak için dört unsur gereklidir.

1- Kültürel sistemde en az iki değişken belirlenmeli 2- Bu değişkenlerin uyumu belirlenmeli

3- Bir değişken değişirken diğerinin değişmediği veya daha az değiştiği belirlenmeli 4- Bir değişkenin diğerinden önce yada daha az değiştiğinde önce olanda uyumun daha az olduğu gösterilmeli

Ogburn kültürel gecikmenin yaygın olduğunu düşünür ve maddi kültür ve manevi kültür arasında ayrım yapar. Kültürel gelişmenin yarattığı birtakım problemler vardır. Bunlar; nüfusla ilgili problemler, ekonomik dalgalanmayla ilgili problemler ve sosyal çözülmedir.

2.2.2.2. Çatışma Modelleri

Toplumun uyumlu bir bütün olduğu görüşünün tam tersi çatışma modelidir. Çatışma modellerine göre toplum birbiriyle çatışan öğelerden oluşmaktadır. Toplumsal bütünlük toplumsal birimler arasındaki çatışmaların meydana getirdiği zıt kuvvetlerin dengelenmesi sonucu ortaya çıkmaktadır. Yapısal fonksiyonalistlere göre çatışma toplumsal bir hastalıktır. Çatışmacılar ise bunu toplumun doğal bir getirisi olarak görür

(Kongar, 2004:185). Toplumsal değişmenin itici gücünü bu çatışmalar oluşturmaktadır. Çatışma kuramcılarına göre toplum her an bir çatışmaya sahnedir, çatışma ve değişim heryerdedir.

Çatışma kuramının temsilcileri olarak da Pareto’yu ve Dahrendorf’u gösterebiliriz. Pareto’nun toplumsal değişme kuramı seçkinlerin dolaşımı kavramına dayanır. Pareto’ya göre toplum iki kesimden oluşur. Alt kesim ve üst yani seçkinler kesimidir. Yönetici kesimden bir kısmı bulundukları mevkiye uygun niteliklere sahipken bir kısmı değildir. Bazı kişiler bir sınıftan ötekine de geçebilir. Sınıf değiştiren kişiler geçtikleri sınıfa eski sınıflarının eğilim ve tutumlarını da taşırlar. Pareto buna seçkinlerin dolaşımı demektedir.

Pareto toplumu yöneten ve yönetilen olarak ikiye ayırdığında bu iki sınıf arasındaki dolaşımın net olduğunu vurgular.

Dahrendorf’a göre toplumsal olayları açıklamada çatışma kuramları yapısal-fonksiyonalist kuramlardan daha başarılı olmuştur. Toplumun her an değişime açık dinamik bir yönü vardır.

2.2.3. Küçük Boy Kuramlar