Organik Madde (%)

Örnekleme yapılan alanda üst toprakların % organik madde içerikleri 0.79 ile 3.63 arasında olup, ortalama 1.69 düzeyinde organik maddeye rastlanılmıştır. Organik madde içerikleri örneklemelerin % 2’sinde çok az, %72’sinde az, %22’sinde orta, %4’ünde iyi bulunmuştur. Alt toprakların organik madde içerikleri %0.79-2.78 arasında olup, ortalama %1.69 düzeyindedir. Örnekleme alanlarının %3’si çok az, %74’ü az, %24’ü orta düzeyde organik madde içermektedir (Çizelge 4.6).

Bulgular toplu olarak değerlendirildiğinde, genel olarak domates tarımı yapılan alanlarda organik maddenin büyük ölçüde yetersiz olduğu görülmektedir. Toprakta organik madde miktarının, bazı durumlarda topraktaki besin maddeleri miktarlarından da önemli olduğu, organik maddece fakir topraklarda verimliliğin de önemli ölçüde azaldığı bilinen bir gerçektir (Karaman, 2006). Özellikle kumlu ve killi yapıya sahip, yetersiz organik madde içeren arazilerde olanaklar ölçüsünde çiftlik gübresi ve diğer organik materyallerin ilavesi toprağın fiziksel özelliklerinin iyileştirilmesi, katyon

değişim kapasitesinin yükseltilmesi ve pH yönünden tamponlama kapasitesinin artırılması ve besin elementleri açısından çok önemlidir (Güçdemir ve Usul, 2004).

Kılınç ve Yokaş (1989), toprağa uygulanan P, Fe, Zn ve organik maddenin bitkide %P kapsamına etkilerini inceledikleri çalışma sonucunda, P ve Fe uygulamalarında fosforun bitkinin % P kapsamını artırırken, demirin % P kapsamında azalmalara neden olduğunu, organik madde ve fosfor uygulamalarında her iki etmenin de bitkinin % P kapsamında önemli artışlar oluşturduğunu ve bu artışa organik madde uygulamalarının daha etkili olduğunu belirlemişlerdir.

Braschi ve ark (2003), nem ve organik maddenin kireçli topraklarda fosfor yarayışlılığına etkisini araştırmışlardır. Toprağın organik madde kapsamı arttırıldığında ekstrakte edilen Olsen-P’nin miktarında toprağın su içeriğinden bağımsız olarak önemli derecede bir artış meydana gelmiştir. Organik madde uygulamalarının etkinliği düşük nem içeriklerinde daha yüksek bulunmuştur. Organik madde ilavesinden sonra toprakların adsorpsiyon izotermlerinde herhangi bir değişim meydana gelmezken, çökelme izotermlerinde önemli bir azalma meydana gelmiştir.

Toprak değişkenliği (Camberdella ve ark.,1994) varyasyon katsayısına göre yapılan sınıflandırmada değerlendirildiğinde örnekleme yapılan noktalardaki alt ve üst toprakların organik madde içerikleri orta derecede değişkenlik göstermektedir.

Çizelge 4.5. Sırık domates yetiştirilen toprakların kireç içerikleri Kireç (%)

Üst Toprak (0-20 cm) Alt Toprak (20-40 cm)

Örnek No Kireç Örnek No

Kireç Örnek No Kireç Örnek No Kireç 1 2.97 26 8.48 1 2.97 26 24.59 2 6.78 27 8.06 2 5.51 27 8.48 3 7.63 28 10.18 3 6.78 28 10.18 4 4.24 29 8.48 4 3.82 29 9.75 5 3.82 30 10.18 5 3.82 30 9.75 6 4.66 31 27.14 6 4.41 31 23.75 7 5.09 32 24.59 7 5.09 32 26.72 8 5.94 33 10.18 8 5.51 33 9.75 9 7.21 34 26.72 9 7.21 34 24.59 10 3.82 35 29.26 10 2.54 35 27.99 11 5.09 36 21.20 11 5.51 36 20.35 12 8.48 37 7.63 12 8.48 37 8.48 13 11.03 38 7.63 13 11.45 38 7.21 14 8.06 39 6.78 14 8.48 39 6.36 15 10.18 40 5.94 15 10.60 40 8.48 16 8.48 41 11.87 16 7.63 41 11.45 17 8.48 42 11.45 17 6.78 42 11.03 18 8.06 43 11.03 18 8.06 43 13.57 19 9.75 44 12.30 19 9.75 44 11.03 20 7.63 45 13.57 20 6.78 45 13.57 21 7.63 46 16.11 21 7.63 46 13.57 22 5.51 47 17.81 22 6.78 47 17.39 23 8.06 48 17.81 23 8.48 48 17.39 24 9.33 49 15.27 24 10.18 49 16.96 25 7.63 50 18.66 25 10.18 50 14.84 Minimum 2.97 Minimum 2.54 Maksimum 29.26 Maksimum 27.99 Ortalama 10.68 Ortalama 10.83

Çizelge 4.5.’in devamı Standart Sapma 6.27 Standart Sapma 6.25 Varyasyon Katsayısı 58.71 Varyasson Katsayısı 57.68 Basıklık 1.82 Basıklık 1.11 Yatıklık 1.52 Yatıklık 1.30

Çizelge 4.6. Sırık domates yetiştirilen toprakların organik madde içerikleri Organik Madde (%)

Üst Toprak (0-20 cm) Alt Toprak (20-40 cm)

Örnek No Organik Madde Örnek No Organik Madde Örnek No Organik Madde Örnek No Organik Madde 1 1.03 26 1.17 1 1.36 26 2.18 2 3.63 27 1.16 2 2.78 27 1.43 3 2.53 28 1.90 3 2.18 28 1.42 4 1.46 29 1.10 4 1.57 29 1.60 5 1.42 30 1.39 5 1.38 30 1.21 6 1.77 31 2.28 6 2.19 31 2.23 7 2.39 32 1.52 7 2.64 32 1.47 8 1.46 33 1.44 8 1.63 33 1.27 9 1.34 34 2.21 9 1.38 34 2.15 10 1.67 35 2.22 10 1.62 35 1.86 11 1.85 36 1.85 11 1.48 36 1.58 12 1.36 37 1.70 12 1.27 37 1.44 13 1.25 38 1.61 13 1.40 38 1.72 14 1.23 39 2.01 14 1.05 39 1.69 15 0.79 40 1.67 15 1.16 40 1.95 16 1.21 41 2.08 16 1.29 41 2.18 17 3.16 42 2.46 17 2.14 42 2.69 18 1.16 43 1.41 18 1.24 43 2.30 19 1.21 44 1.47 19 1.32 44 1.28 20 2.66 45 1.69 20 2.38 45 1.64

Çizelge 4.6’nın devamı 21 1.23 46 2.23 21 1.32 46 1.96 22 1.64 47 1.29 22 1.76 47 1.97 23 1.60 48 2.25 23 1.40 48 1.99 24 1.69 49 1.45 24 1.70 49 0.79 25 1.05 50 1.33 25 1.38 50 1.61 Minimum 0.79 Minimum 0.79 Maksimum 3.63 Maksimum 2.78 Ortalama 1.69 Ortalama 1.69 Standart Sapma 0.56 Standart Sapma 0.45 Varyasyon Katsayısı 33.22 Varyasyon Katsayısı 26.37 Basıklık 2.07 Basıklık -0.16 Yatıklık 1.29 Yatıklık 0.61

4.6. Yarayışlı Fosfor

Örnekleme yapılan alanlarda üst toprakların yarayışlı fosfor içerikleri 19.92 kg P

2O5/da ile 49.42 kg P2O5/da arasında olup, ortalama 33.55 kg P2O5/da düzeyinde

yarayışlı fosfora rastlanmıştır. Yarayışlı fosfor içerikleri örneklemelerin %100’ünde çok fazla (>15 kg P

2O5/da) bulunmuştur. Alt toprakların yarayışlı fosfor içerikleri 15.99 kg

P

2O5/da ile 47.43 kg P2O5/da arasında olup, ortalama 33.53 kg P2O5/da düzeyinde

yarayışlı fosfora rastlanmıştır. Yarayışlı fosfor içerikleri alt toprak örneklerinin de % 100’ünde çok fazla düzeylerde (>15 kg P

2O5/da) bulunmuştur (Çizelge 4.7). Ortalama

fosfor içerikleri yönünden karşılaştırıldığında genel olarak alt ve üst toprak örneklerinde fosfor birikimlerinin neredeyse birbirlerine yakın düzeylerde olduğu görülmektedir.

Elde edilen bulgular, çalışmanın yürütüldüğü örnekleme alanlarında fosforlu gübre uygulamalarının dengesiz yapıldığını çok açık ortaya koymaktadır. Bu durum muhtemelen domates tarımında toprak analizlerine dayalı bilinçli fosforlu gübreleme yapılmadığını, ya da çok geniş örnekleme birimleri esas alınarak geniş araziler için benzer fosfor dozlarının uygulandığını, böylece arazide hasat sonrası çok önemli oranlarda kullanılmayan fosfor birikimleri ortaya çıktığını göstermektedir. Nitekim, homojen olarak kabul edilen düz bir arazide dahi toprağın fiziksel ve kimyasal özellikleri önemli ölçüde değişmekte, özellikle verimlilik analizlerinde kriter olarak kabul edilen önemli parametrelerden alınabilir fosfor kapsamı da mesafesel bazda önemli değişim göstermektedir. Bu durumda arazideki fosfor dağılımları da çok düzensiz olmaktadır. Diğer taraftan, gübre ile uygulanan fosforun ancak % 5-10’undan bitkilerin yararlandığı, fosforun geri kalan kısmının ise toprakta fiksasyona uğrayarak bitkilerce kolayalınamayan formlara dönüştüğü belirtilmektedir (Hibberd ve ark., 1991). Böylece topraktaki fosfor yığılması her geçen sene artarak devam etmektedir. Toprakta fosfor birikimlerine yol açan tüm bu yanlış uygulamalar yalnız verim ve kaliteyi olumsuz yönde etkilemekle kalmaz, aynı zamanda bitki besin elementleri arasında oransızlığa yol açabileceğinden, domates bitkilerince diğer besin elementleri alımını da olumsuz yönde etkileyecektir (Karaman ve ark., 2005).

Toprağa gereğinden fazla uygulanan fosfor bitkilerde çinko ya da demir gibi besin elementleri noksanlıklarının görülmesine neden olurken alüminyum gibi ağır metallerin zehir etkisi yapabilecek düzeyde alınmasını engeller. Fosfor fazlalığı bitkilerde kalsiyum, bor, bakır ve mangan noksanlıklarını teşvik eder (Loneragan,1978).

Roorda van Eysinga ve Smilde (1981), domates bitkisi üzerinde yapılan çalışmada, fosfor noksanlığı görülen domates bitkisinde dallanmanın zayıf olduğu ve gödenin ince kaldığı, yaprakların küçülerek aşağı doğru kıvrıldığı, yaprakların altlarında pembemsi damarlar oluştuğu bildirilmiştir.

Toprak değişkenliği (Camberdella ve ark.,1994) varyasyon katsayısına göre yapılan sınıflandırmada değerlendirildiğinde örnekleme yapılan noktalardaki alt ve üst toprakların yarayışlı fosfor içerikleri orta derecede değişkenlik göstermektedir.

Çizelge 4.7. Sırık domates yetiştirilen toprakların yarayışlı fosfor içerikleri Yarayışlı Fosfor (kg P

2O5/da)

Üst Toprak (0-20 cm) Alt Toprak (20-40 cm)

Örnek No Fosfor Örnek No Fosfor Örnek No Fosfor Örnek No Fosfor

1 22.01 26 27.21 1 20.61 26 33.69 2 26.44 27 21.31 2 27.98 27 26.44 3 41.69 28 42.62 3 30.37 28 38.04 4 22.01 29 25.68 4 22.73 29 35.40 5 38.04 30 32.01 5 32.85 30 26.44 6 37.15 31 30.37 6 35.40 31 31.19 7 46.45 32 24.92 7 40.76 32 22.01 8 28.77 33 43.56 8 24.18 33 42.62 9 22.01 34 43.56 9 19.9 34 38.94 10 29.57 35 33.69 10 33.69 35 29.57 11 34.54 36 42.62 11 36.27 36 43.56 12 28.77 37 36.27 12 32.01 37 34.54 13 32.85 38 40.76 13 33.69 38 41.69 14 41.69 39 24.18 14 38.04 39 23.45 15 32.01 40 19.92 15 34.54 40 15.99 16 31.19 41 38.94 16 36.27 41 38.94 17 40.76 42 47.43 17 42.62 42 45.48 18 21.31 43 39.85 18 23.45 43 41.69 19 25.68 44 29.57 19 28.77 44 43.56 20 49.42 45 30.37 20 44.52 45 40.76 21 29.57 46 43.56 21 32.01 46 47.43 22 28.77 47 34.54 22 29.57 47 36.27 23 30.37 48 38.04 23 29.57 48 40.76 24 34.54 49 39.85 24 32.85 49 30.37 25 32.01 50 38.94 25 33.69 50 31.19 Minimum 19.92 Minimum 15.99 Maksimum 49.42 Maksimum 47.43 Ortalama 33.55 Ortalama 33.53

Çizelge 4.7’nin devamı Standart Sapma 7.74 Standart Sapma 7.40 Varyasyon Katsayısı 23.07 Varyasyon Katsayısı 22.07 Basıklık -0.93 Basıklık -0.50 Yatıklık 0.08 Yatıklık -0.26

4.7. Toprak Analiz Sonuçları Arasındaki Korelasyonlar

Domates tarımı yapılan alanlarda hasat sonrası üst ve alt toprak örneklerinde belirlenen yarayışlı fosfor birikimleri ile diğer toprak özellikleri arasındaki korelasyonlar incelenmiştir. Buna göre;

Üst toprakların pH özellikleri ile EC, kireç kapsamları ve % kum miktarı arasında %1 önem seviyesinde negatif ilişkiler (r = -0.476**, r = -0.390** ve r = - 0.378**) belirlenmiştir. EC özellikleri ile pH ve % silt miktarı arasında sırasıyla % 1 ve % 5 önem seviyelerinde negatif ilişkiler (r = -0.503** ve r = -0.320*); yarayışlı fosfor içerikleri ve % kil miktarı arasında sırasıyla % 1 ve % 5 önem seviyelerinde pozitif ilişkiler (r = 0.397**, r = 0.329*) belirlenmiştir. Kireç içerikleri ile pH ve %silt miktarı arasında sırasıyla %1 ve % 5 önem seviyelerinde negatif ilişkiler (r = -0.409**, r = - 0.399*) belirlenmiştir. Organik madde kapsamı ile yarayışlı fosfor ve % kil miktarı arasında sırasıyla % 1 ve % 5 önem seviyelerinde pozitif ilişkiler (r = 0.423**, r = 0.324*) belirlenmiştir. Yarayışlı fosfor kapsamı ile EC özelliği ve organik madde içeriği arasında % 1 önem seviyesinde pozitif ilişki ( r = 0.397**, r = 0.423**) belirlenmiştir. Kum kapsamları ile pH özellikleri arasında % 1 düzeyinde negatif ilişki ( r = -0.378**) belirlenmiştir. Kil kapsamları ile EC özellikleri arasında %5 düzeyinde pozitif ilişki ( r = 0.329*) belirlenmiştir. Silt kapsamları ile EC özelliği ve Kireç içeriği arasında sırasıyla % 5 ve % 1 düzeylerinde negatif ilişkiler ( r = -0.320*, r = -0.399**) belirlenmiştir.

Alt toprakların pH özellikleri ile EC, kireç kapsamları ve % kum miktarı arasında %1 önem seviyesinde negatif ilişkiler (r = -0.476**, r = -0.390** ve r = - 0.412**) belirlenmiştir. EC özellikleri ile pH özelliği arasında % 1 düzeyinde negatif ilişkiler (r = -0.476**); yarayışlı fosfor içerikleri arasında % 1 düzeyinde pozitif ilişkiler (r = 0.362**) belirlenmiştir. Kireç içerikleri ile pH özellikleri arasında % 1 düzeyinde negatif ilişkiler (r = -0.390**) belirlenmiştir. Organik madde kapsamı ile yarayışlı fosfor ve % kil miktarı arasında % 5 önem seviyesinde pozitif ilişkiler (r = 0.296*, r = 0.315*) belirlenmiştir. Yarayışlı fosfor kapsamı ile EC özelliği % 1 önem seviyesinde pozitif ilişki ( r = 0.362*) belirlenmiştir. Kum kapsamları ile pH özellikleri arasında % 1 düzeyinde negatif ilişki ( r = -0.412**) belirlenmiştir. Kil kapsamları ile organik madde içerikleri arasında %5 düzeyinde pozitif ilişki ( r = 0.315*) belirlenmiştir.Silt

kapsamları ile pH özelliği arasında % 1 düzeyinde pozitif ilişkiler ( r = 0.517**) belirlenmiştir.

Çizelge 4. 8. Üst toprak özelliklerinin aralarındaki korelasyonlar

Top.

Özel. pH EC Kireç O.M. P2O5 %Kum %Kil %Silt

pH -0.503** -0.409** -0.247 -0.183 -0.378** -0.134 0.593 EC -0.503** 0.150 0.190 0.397** -0.039 0.329* -0.320* Kireç -0.409** 0.150 0.169 0.220 0.535 -0.210 -0.399* O.M. -0.247 0.190 0.169 0.423** -0.066 0.324* -0.278 P2O5 -0.183 0.397** 0.220 0.423** -0.159 0.278 -0.119 Kum -0.378** -0.039 0.535 -0.066 -0.159 -0.620 -0.500** Kil -0.134 0.329* -0.210 0.324 0.278 -0.620 -0.369** Silt 0.599 -0.320* -0.399** -0.278 -0.119 -0.500** -0.369** * %5, ** %1 seviyesinde önemli,

Çizelge 4.9. Alt toprak özelliklerinin aralarındaki korelasyonlar

Top.

Özel. pH EC Kireç O.M. P2O5 %Kum %Kil %Silt

pH -0.476** -0.390** -0.324 -0.185 -0.412** 0.075 0.517** EC -0.476** 0.062 0.185 0.362** -0.041 0.159 -0.175 Kireç -0.390** 0.069 0.114 0.132 0.598 -0.213 -0.571 O.M. -0.224 0.185 0.114 0.296* -0.112 0.315* -0.055 P2O5 -0.185 0.362** 0.132 0.296 -0.174 0.211 0.025 Kum -0.412** -0.041 0.538 -0.112 -0.174 -0.630 -0.792 Kil 0.075 0.159 -0.213 0.315* 0.211 -0.630 0.086 Silt 0.517** -0.175 -0.571 -0.055 0.025 -0.752 0.086 * %5, ** %1 seviyesinde önemli,

5. SONUÇ

Tokat ilinde son yıllarda tarımı hızla artan sırık domates yetiştiriciliğinde toprakların mevcut yarayışlı fosfor potansiyelleri konusunda mevcut bilgilerin güncellenmesi çerçevesinde toprak analizlerine dayalı bir survey çalışması yürütülmüştür. Nitekim, yörede hızla artan domates yetiştiriciliği, bu çerçevede her geçen yıl yörede tarıma alınan yeni çeşitler, diğer taraftan birim alandan daha fazla ürün alabilmek için yapılan yoğun gübre uygulamaları, yöre topraklarında verimlilik çalışmalarının düzenli olarak güncellenmesini ve takibini çok önemli bir hale getirmiştir. Yöre topraklarında zaman zaman yapılmakta olan rutin toprak analizleri ise üst toprak örneklerine yönelik olup, bu analizlerde genel olarak alt topraklar hesaba katılmamaktadır. Oysa yapılan araştırmalar, alt toprakta fosfor birikimlerinin önemli düzeylere ulaşabildiğini, bu durumun sürekli olarak aynı derinlikte toprak işlemesi ve sert pulluk tabakasının oluşmasından ileri geldiğini ortaya koymaktadır.

Sırık domates yetiştiriciliğinin yaygın olarak yapıldığı Tokat-Kazova yöresinden temsili olarak alınan toprak örneklerinde yapılan analizler sonucunda, üst ve alt toprak örneklerinin neredeyse tamamında yarayışlı fosfor fazlalığına (>15 kg P

2O5/da) ve

topraklarda önemli oranda kalıntı fosfor birikimlerine rastlanmıştır. Buna karşılık toprakların organik madde içerikleri yetersiz bulunmuştur. Araştırma sonuçları, yüksek verimli sırık domates yetiştiriciliği yapılan yöre topraklarında önemli gübreleme sorunları olduğunu ve bilinçsiz fosforlu gübreleme yapıldığını ortaya koymaktadır. Yörede yürütülen araştırma bulgularının ışığında aşağıdaki önerilerin dikkate alınması ve yöre domates tarımında gerekli önlemlerin alınması gerekir;

1. Gübreleme basit bir tarımsal girdi olmayıp, bilgi ve özen isteyen, teknik bir uygulamadır. Bu çerçevede, yöre domates tarımında toprak analizlerine dayalı bilinçli gübreleme programı yaygınlaştırılmalıdır. Dengeli gübreleme domates tarımında yalnız verim ve kalite artışı değil, aynı zamanda sürdürülebilir toprak verimliliği ve doğal kaynakların kirletilmeden en etkili bir şekilde kullanımı açısından da çok önemlidir.

2. Domates tarımı yapılan arazilerde zaman zaman derin toprak işlemesinin yapılması ve toprak patlatma işlemleri, alt topraklarda birikim gösteren alınabilir fosforun da etkili kök derinliğine çekilmesine, böylece uygulanacak fosforlu gübre miktarının azaltılmasına yardımcı olacaktır.

3. Örnekleme yapılan arazilerinden elde edilen bulgular, toprak analizleri ve gübreleme programında çiftlik gübresi ve benzeri organik gübre uygulamalarına da mutlaka gereken önemin verilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır.

4. Toprakta yarayışlı fosfor noksanlık sınır değerlerinin belirlenmesi ve uygulanması gereken fosforlu gübre dozu ile ilgili kalibrasyon çalışmalarında yeni geliştirilen çeşitler, gelişme dönemi, yetiştirme amacı, farklı iklim ve toprak koşulları gibi faktörler mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır.

5. Fosforlu gübreleme programı hazırlanırken, toprakta gereksiz yere fosfor yığılmasını önlemek için domates çeşidi, beklenen verim, sulama yöntemi gibi faktörler mutlaka dikkate alınmalıdır. Örneğin yörede tarıma alınan yüksek verimli yeni domates çeşitlerinin fosfor alım etkinlikleri ve topraktan fosfor sömürme durumları halen tam olarak bilinmemektedir. Oysa yapılan çok sayıdaki araştırmalarda farklı bitki çeşitleri arasında ve hatta aynı çeşidin farklı genotipleri arasında dahi bitki besin elementlerini alım ve kullanım etkinlikleri bakımından önemli farklılıklar olduğu belirlenmiştir. Yörede farklı domates çeşitlerinin fosfor kullanım etkinliklerinin araştırılması, bitkilerce fosfor kullanım etkinliğine önemli katkılar sağlayacaktır.

6. Yörenin geçit bölgesi olması ve ilçelere göre değişebilen ekolojik yapısı dikkate alınarak, yöre domates tarımında planlanacak verime dayalı gübreleme ve adaptasyon çalışmaları ilçelere de yayılmalıdır.

6. KAYNAKLAR

Aksoy, U., 1999. Ekolojik Tarımda Gelişmeler. Ekolojik Tarım Organizasyonu Derneği (ETO), İzmir, 30-35 s.

Aktaş, M., 2004. Bitkilerde Beslenme Bozuklukları ve Tanınmaları. Türkiye 3.Ulusal Gübre Kongresi, Bildiri Kitabı II. Cilt, s. 1118-1161, 11-13 Ekim 2004, Tokat. Alam, M. M., and Ladha, J. K., 2004. Optimizing Phosphorus Fertilization in An

ALPAS . and AMRA oils. Nutrient Cycling in Agroecosystems 55:231-238. Allison, L.E., and Moodie, C.D., 1965. Carbonate. In C. A. Black et al. (ed.) Methods of

Soil Analysis, Part 2. Agr. 9:1379-1400. Amer. Soc. of Agron., Madison, Wisconsin, U.S.A.

Anonim, 1971. Tokat ili topak kaynağı envanter raporu, Köyişleri ve Kooperatifler Bakanlığı, Topraksu Genel Müdürlüğü Raporlar Serisi No:11, Genel Müdürlük Yay. No:223, Ankara.

Anonim, 2007. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, Tokat Meteoroloji Müdürlüğü, Meteorolojik Verileri, Tokat.

Anonim, 2009. http://www.tokattarim.gov.tr, 2007 Yılı Tokat İl Müdürlüğü İstatistikleri, Tokat İli Meyve Alanları Ekiliş, Domates Verim ve Üretim Değerleri, Tokat.

Anonim, 1983. Fertilizers Recommendations. ADAS Reference Book 209. Ministry of Agriculture Fisheries and Food, England.

Ayers, R.S., Westcots, D.W., 1976. Water quality for agriculture. Irrigation and draniage paper no. 29. FAO, Rome, Itaaly.

Bertrand, I., Hınsınger, P., Jaıllard, B., Arvıeu, J. C. 1999. Dynamics of Phosphorus in The Rhizosphere of Maize and Rape Grown on Synthetic, Phosphated Calcite and Goethite. Plant and Soil 211 (1): 111-119 1999.

Bouyoucos, G. J., 1951. A Recalibration of the Hydrometer Method for Making Mechanical Analysis of Soil, Agron. Jour. 43, 434-438.

Brady, N. C. and Weıl, R. R., 1999. The Nature and Proporties of Soils by Prentice-Hall, Inc, New Jersey.

Braschı, H., Cıavatta, C., Gıovannini, C. and Gessa, C., 2003. Combined Effect of Water and Organic Matter on Phosphorus Availability in Calcareous Soils. Nutrient Cycling in Agroecosystems, 67:67-74.

Brinck, J. N., 1978. World Resources of Phosphorus. In: Phosphorus in The Environment: Its Chemistry and Biochemistry. Ciba Faundation Sym. 57: 23- 63.

Camberdella, C. A., Moorman, T. B., Novak, J. M., Parkin, T. B., Karlen, D. L., Turco, R. F., Konopka, A. E., 1994. Field Scale Variebility Soil Properties In Central Iowa Soils. Soil Sci. Soc. Am. J. 58:1501-1511.

Camela, L. G. L., Mıguez, S. R. and Marban, L.,1997. Heavy Metals Input with Phosphate Fertilizers Used in Argentina. The Science of The Total Environment 204 (3): 245-250.

Daroub, S. H., Gerakıs, A., Itchıe, J. T., Frıesen, K. D., Ryan, J., 2003. Development of A Soil-Plant Phosphorus Simulation Model for Calcareous and Weathered Tropical soils. Agricultural Systems 76 (3): 1157-1181.

DeCourt, H., Darius, P.L. and Baerdemaeker, J.D., 1996. The Spatial Variability of Topsoil Fertility in Two Belgian Fields. Computers and Electronics in Agr. 14: 179-196.

Derici, M. R., 1996. Topraklarda Fosfor Dengesi. J. of Agriculture and Forestry 20: 29- 33.

Dinç, U., Şenol, S., Sayın, M., Kapur, S., Güzel, N., 1988. Güney Doğu Anadolu Bölgesi Toprakları (GAT) I. Harran Ovası, TÜBİTAK, Tarım Ormancılık Araştırma Grubu, Güdümlü Araştırma Projesi Kesin Sonuç Raporu, TAOG, 534, Adana.

Dodor, D. E. and Tabatabai, M. A., 2003. Effect of Cropping Systems on Phosphatases in Soils. J. Plant Nutr. Soil Sci. 166:7-13.

Ergene, A., 1987. Toprak biliminin esasları, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi

Yayınları Ders Kitapları Serisi No 47, Atatürk Üniversitesi Basımevi, Erzurum. Eyüpoğlu, F., 1999. Türkiye topraklarının verimlilik durumu, Toprak ve Gübre Arşt. Enst. Yayınları, Genel Yayın No:222, Teknik Yayın No:67, Ankara.

Fransson, A., Aarle, I. M., Olsson, P. A., Tyler, G., 2003. Plantago Lanceolata L. and Rumex Acetosella L. Differ in Their Utilisation of Soil Phosphorus Fractions. Plant and Soil 248: 285-295.

Gahoonia , T. S., Nıelsen, E. N. and Ole, B. L., 1999. Phosphorus (P) Acquisition of Cereal Cultivars in The Field at Three Levels of P Fertilization. Plant and Soil 211: 269-281.

Gallet, A., Flısh, R., Ryser, J., Frossard, E. and Sınaj, S., 2003. Effect of Phosphate Fertilization on Crop Yield and Soil Phosphorus Status. J. Plant Nutr.

Güçdemir, İ.H. ve Usul, M., 2004. Toprak analiz sonuçlarına göre gübre tavsiyeleri. Türkiye 3. Ulusal Gübre Kongresi, Tarım-Sanayi-Çevre, s. 1349-1426, 11-13 Ekim, Tokat.

Havlin, J. L., Beaton, J. D., Tısdale, S. L., and Nelson, W. I., 1999. Soil Fertility and Fertilizer 6thedition. Prentice Hall, New Jersey, USA.

Hemwall, J.B., 1957. The fixation of phosphorus by soils. Advances in Agronomy. Ed. By A.G. Norman, Vol:IX, Academic Press Inc., New York.

Hibberd, D. E., Standley, J., Want, P.S. and Mayer, D.G., 1991. Responses to nitrogen, phosphorus and irrigation by grain sorghum on cracking clay soil in central Queensland. Journal of Experimental Agriculture 31:525-534.

Holford, I. C .R., 1997. Soil Phosphorus- its Measurement and its Uptake by Plants. Aust. J. Soil Res. 35 (2), 227-239.

Isaaks, E. H. and Srivastava, R. M. An Introduction to Applied Geostatistics. Oxford University Pres, New York. ISBN: 0-19-505012-6 (1989).

Jackson, M.L., 1958. Soil Chemical Analysis, Prentice. Hall. Inc. Englewood Cliffs, N. J. Newyork.

Kacar, B. ve Katkat, A.V., 1997. Tarımda Fosfor. Bursa Ticaret Borsası Yayınları, Yayın No:5, ISBN: 975-512-217-6, Bursa.

Kacar, B. ve Katkat, A.V., 1998. Bitki Besleme. Uludağ Üniversitesi Güçlendirme Vakfı Yayın No:127, Vipaş Yayınları:3, Bursa.

Kaplan, M., Köseoğlu, T., Aksoy, T., Pilanalı, N. ve Sarı, M. 1995. Batı Akdeniz Bölgesinde Serada Yetiştirilen Domates Bitkisinin Beslenme Durumunun Toprak ve Yaprak Analizleri ile Belirlenmesi. Tübitak Projesi. Proje No: TOAG- 987/DPT-3, Antalya, 72 ss.

Karaman, M.R., Durak, A. ve Ersahin, S., 2001. Spatial variability of available phosphorus and site specific P fertilizer recommendations in a wheat field. Developments in Plant and Soil Sciences, 92:876-877.

Karaman, M.R., Şahin, S., Çoban, S. and Sert, T., 2005. Site specific phosphorus status of wheat plants on calcareous Soils. J. of Revue De Cytologie Et Biologie Végétales. 28:128-134, France.

Karaman, M.R., 2006. Sürdürülebilir toprak verimliliği. Tarım-Bir Dergisi, Mart-Nisan, Sayı:2, 36-43 s., Ankara.

Kılınç, R., Yokaş, İ., 1989. Toprağa Uygulanan Fosfor, Demir, Çinko ve Organik Maddenin Bitkideki % P Kapsamına Etkileri. Toprak İlmi Derneği 10. Bilimsel Toplantı Tebliğleri.

Levent, Ö., Torun, M., Yılmaz, A., Gültekin, İ., Çakmak, İ., 1999. Orta Anadolu koşullarında yetiştirilen buğday genotiplerinin fosfor eksikliğine dayanıklılığı. Hububat Sempozyumu, 240-248, Konya.

Leytem, A. B., Westermann, D. T., 2003. Phosphate Sorption by Pacific Northwest Calcareous Soils. Soil Science 168 (5): 368-375.

Lıator, M. I., Reıchmann, O., Belzer, M., Auerswald, K., Nıshrı, A., Shenker, M., 2003. Spatial Analysis of Phosphorus Sorption Capacity in A Semiarid Altered Wetland Journal of Envıronmental Quality 32 (1): 335-343

Lındsay, W. L., 1979. Chemical Equilibriain Soils. John Wiley and Sons. New York. Loneragan, J.F. (1978). Anomalies in the relationship of nutrient concentrations to plant

yields. Proc. 9th Intern. Coll. Plant Anal. And Fertil. Problems, Auckland, New Zealand, 283-298.

Lu P, O., Connor, G. A., 1999. Factors Affecting Phosphorus Reactions in Soils: Potential Sewage Sludge Effects. Soil and Crop Science Society of Florida Proceedings 58: 66-71.

Mallants, D., Binayak, P.M., Diederik, J. and Feyen, J., 1996. Spatial Variability of Hydraulic Properties in a Multi-Layered Soil Profile. Soil Science 161: 167-18. Mcbrıde, M. B., 1994. Environmental Chemistry of Soils. Oxford University Press, Inc.

Mcdowell, R. W., Mahıeu, N., Brookes, P. C., Poulton, P. R., 2003. Mechanisms of Phosphorus Solubilisation in Limed Soil as A Function of pH. Chemosphere 51: 685-692.

Mcgechan, M. B., Lewis, D.R., 2002. Sorption of Phosphorus by Soil, Part 1: Principles, Equations and Models. Biosystems Engineering 82(1): 1-24.

Mengel, K., Kırkby, E. A., 1987. Principles of Plant Nutrition 4. ed. Int. Potash. Inst. Bern, Switzerland 655 p.

Mulla, D.J. and Annandale, J.G., 1991. Assesment of Field-Scale Leaching Patterns for Management of Nitrogen Fertilizer Application. Department of Agronomy and Soils. Washingon State University, Pullman, Washington.

Noyan, Ö.F., Karaata, H., Çağatay, K., Demir, M. ve Balçın, M., 2004. Tokat-Kazova koşullarında fertigasyon yöntemi ile sırık domatese (lycopersicon esculentum

mill.) uygulanacak azotlu gübrenin verim ve kalite üzerine etkileri. Türkiye 3.

Ulusal Gübre Kongresi, 11-13 Ekim, Bildiri Kitabı, s. 997-1004, Tokat.

Oğuz, İ. ve Tetik, A., 2004. Tokat yöresi çiftçilerinin gübreleme konusundaki eğilimleri. Türkiye 3. Ulusal Gübre Kongresi, 11-13 Ekim, Bildiri Kitabı, s. 201-206, Tokat. Olsen, S.R., Schmell, V.R., Watanabe, S., Scott, S., Fuller, C.O., Jordon, W.H. and Kundel, R., 1950. Utilization of phosphorus by various crops as affected by source of material and placement. Colorado Agr. Expt. Sta. Tech. Bull. 42.

Olsen, S.R., Cole,V., Watanabe, F.S. and Dean, L.A., 1954. Estimation of available phosphorus in soils by extraction with sodiumbicarbonate, Agr. Handbook, US. Soil Dept. 939, Washington. D.C.

Özbek, N., 1970. Gübrelerin etkili bir şekilde kullanılmaları. A.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları:420, Ders Kitabı:147, Ankara.

Pierzynski, G. M., Sims, J. T. and Vance, G. F., 1994. Soils and Environmental Quality. Lewis Publishers, CRS Press, Inc., Boca Raton, Florida. pp.107-128.

Plaxton, W. C., 2004. Plant Responses to Stress: Biochemical Adaptations to Phosphate Deficiency. Encyclopedia of Plant and Crop Science p: 976-980.

Pote, D. H., Lory, J. A., Zhang, H., 2003. Does Initial Soil P Level Affect Water-Extractable Soil P Response to Applied P. Advances in Environmental Research 7: 503-509. Ragothama, K. G., 1999. Phosphate Acquisition. Annual Review of Plant Phisiology and

Richards, I. R., Clayton, J. C., Reeve, A. J. K., 1998. Effects of Long-Term Fertilizer Phosphorus Application on Soil and Crop Phosphorus and Cadmium Contents. Journal of Agricultural Science 131: 187-195.

Richards, L.A., 1954. Diagnosis and Improvement of Saline and Alkaline Soils, U.S.D.A. Handbook, No:60.

Richardson, A. E. 1994. Soil Microorganisms and Phosphorus Avability. Soil Biota 17: 50- 62.

Rodriguez, D., Andrade, F. H., Goudriaan, J., 2000. Does Assimilate Supply Limit Leaf Expansion in Wheat Grown in The Field Under Low Phosphorus Availability. Field Crops Research 67: 227-238

Roorda van Eysinga, J.P.N.L. and K.W. Smilde (1981). Nutritional Disordars in Glasshouse Tomatoes, Cumcumbers and Lettuce p. 1-130. Centre of Agricultural Publishhing and Documentation. Wageningen.

Runge-Metzger, A., 1995. Closing the Cycle: Obstacles to Efficient P Management for