Organ bağışı kişinin hayatta iken, hür iradesiyle organlarını öldükten sonra kronik organ hastası kişilere nakledilmesi için bağışlamasıdır.
Organ bağışı için dört yöntem vardır. Bu yöntemler, bağış yapan kendi isteği ile bağış yapmaya hazır olmadığı zamanlar devreye girer. Bu yasal düzenlemeler şimdilik her yerde aynı şekilde kullanılmıyor. Her ülke kendi kararlarını kendisi veriyor.
1) İtiraz Yöntemi: En geniş kapsamlı yöntemdir. Bu yöntemde sağlığında kesin itirazı olmayan herkesin organını bağışlamış olarak kabul edilir.
2) Genişletilmiş İtiraz Yöntemi: Bağışçının ölümünden sonra, potansiyel bağışçının akrabaları organ bağışını, ölen kişinin, yaşarken yaptığı vasiyet olarak kabul ederler.
3) Gönüllülük Yöntemi: Bağışçının yaşarken organlarını bağışlayacağını kabul etmesi zorunluluğunu getirir. Kesin bir organ bağışı yapmayı kabul etme prosedürü gerektirir. Bu nedenle çok dar kapsamlıdır
4) Genişletilmiş Gönüllük Yöntemi: Bağışçının ölümünden sonra, ailesi de bağış için onay verebilir. Bu uygulama Gönüllülük Yöntemi’ni genişletmektedir.
Tablo 4-3: Ülkelerin Organ Bağış Yöntemleri
ÜLKE YASAL DÜZENLEMELER
Arnavutluk, Hırvatistan Yasal bir düzenleme yok
Danimarka, Almanya, Yunanistan,İngiltere, Yugoslavya, Hollanda, Romanya,İsviçre Türkiye Beyaz Rusya
Genişletilmiş gönüllülük yöntemi
uygulanıyor
İrlanda, Litvanya, Malta
Yasal bir düzenleme yok, genişletilmiş gönüllülük yöntemi uygulanıyor
Lüksemburg, Avusturya, Polonya, Portekiz,
Slovakya, Slovanya, İspanya,
Çekozlovakya, Macaristan
Belçika, Finlandiya, Fransa, İtalya, Ukranya, Letonya, Liechenstein, Norveç, Rusya, İsveç, Kıbrıs
Genişletilmiş itiraz yöntemi uygulanıyor
Bulgaristan Sadece olağanüsütü durumlarda izin
veriliyor
Estonya Komisyon
Bu 4 yöntemin yanı sıra iki istisna yöntem daha vardır:
5) Bilgilendirme ve acil durum yöntemi: Bilgilendirme yönteminde bağışçının izni şarttır.
Eğer potansiyel bağışçının yanında, organ bağışı yapmak istemesi ile ilgili herhangi bir yazılı belge yoksa bağışçı olmak istemiyordur. bu durumda ailesine bilgi verilmesi gerekir. Ailenin itiraz etme hakkı vardır. acil durum yöntemi’nde, bağışçının kendisinden veya ailesinden itiraz olsa bile, her durumda organ alınır (14).
4.10.1.Beyin Ölümü Sonrası Organ Bağışı
Potansiyel (Potential) Donör: Beyin ölümü kriterlerinin gelişiminin beklendiği
hasta.
Uygun (Eligble) Donör: Kanuni kurallara ve tıbbi testlere göre beyin ölümü tanısı
konulmuş donör.
Aktif (Actual) Donör: Organ bağış izni alınmış, organ çıkarımı için cilt kesisi
yapılmış veya enaz bir organı çıkarılmış donör
Kullanılmış (Utilized) Donör : Aktif donörden en az bir organı bir hastaya nakil
yapılmış donör.
Kalp Atımı Olmayan Donörler:
Potansiyel (Potential) Donör: Solunum ve dolaşım sistemi durmuş, resüstasyona
cevap vermeyen veya dolaşım sistemi durmuş, solunum sisteminin durması beklenen hasta.
konulmuş, organ çıkarımı için yeterli sürenin olduğu donör.
Aktif (Actual) Donör: Organ bağış izni alınmış, organ çıkarımı için cilt kesisi
yapılmış veya en az bir organı çıkarılmış donör.
Kullanılmış (Utilized) Donör : Aktif donörden en az bir organı bir hastaya nakil
yapılmış donör.
4.10.1.1.Sistemin İşleyişi
Ciddi kafa travması olan hasta yoğun bakıma alınır ve tıbbi tedavisi başlanır. Amerika Birleşik Devletleri’ nde 70 yaş ve altı yoğun bakıma ciddi kafa travması ile yatan hasta, solunum destek cihazına bağlanan ve enaz 3 beyin refleksi olmayan her hasta OPO' ya bildirilir. Ayrıca her ölüm mutlaka kalp atımsız organ veya doku donörü olarak değerlendirilmesi için OPO' ya bildirilir.
Birçok ülkede ise ölüm gerçekleşmeden bir bildirim yapılmaz. Sadece ölüm gerçekleşip , bağış olduğu zaman bildirim yapılır. Ancak burada önemli olan organ nakil koordinatörünün potansiyel donörden haberdar ve bu konuda uyanık olmasını sağlamaktır.
Beyin ölümü tanısı kanuni ve tıbbi kurallara göre konulduktan sonra aileye beyin ölümü bildirilir. Ailenin kararına göre kanuna uygun organ bağış izni alınır ve organların uygunluğu açısından tıbbi incelemeler yapılır. Organlara ve ülkelere göre tıbbi uygunluk kriterleri değişkenlik gösterir.
Bu işleyişte en önemli konulardan bir tanesi klinik olarak beyin ölünün gerçekleştiği en kısa sürede tanıyı koyup bildirimi yapmaktır.
4.10.2.Potansiyel Donörün Kullanılmış (Utilized) Donör Olmasını Engelleyen Durumlar
4.10.2.1.Sistemsel Sorunlar
◦ Potansiyel veya uygun(eligble) donörün bildirilmemesi
◦ Dolaşımı duran hastanın zamanında bildirilmemesi
◦ Organ çıkarımının teknik veya ekip sorunu nedeni ile yapılamaması ◦ Uygun alıcı bulunamaması
4.10.2.2.Donör/Organ İle İlgili Sorunlar ◦ Tıbbi kontrendikasyon
◦ Hemodinamik sorunlar , ani kalp durması
◦ Organlarda anatomik veya fonksiyonel bozukluk ◦ Organ çıkarımı sırasında organın hasar görmesi
◦ Organda yeterli perfüzyonun sağlanamaması veya trombozis
4.10.2.3.İzin İle İlgili Sorunlar
◦ Kişinin hayatta iken izin vermemesi ◦ Aile reddi
◦ Kanuni sebepler
4.10.3.Ülkelerin Organ Bağış Yöntemleri
4.10.3.1.İngiltere
Organ bağışı kanunla belirlenmiştir.
Ulusal kayıt sistemi var.
Vefat eden kişinin organ bağışı konusundaki görüşü çok değerlidir ancak yine de
4.10.3.2.Fransa
Presumed Concent (aile iznine gerek yok). Kanunda ulusal kayıt sistemi var. Organ bağışlamak istemeyenler sisteme kayıt yaptırıyor. Yine de organ çıkarımından önce aile izni gerekiyor.
4.10.3.3.İtalya
Presumed Concent. Ulusal kayıt sistemi var.
4.10.3.4.Almanya
Informed Concent (Bilgilendirilmiş Onam)
Onam veya red ile ilgili yazılı bir belgenin varlığı aileye sorulur.
Ölen kişinin sözlü bir beyanı da yok ise aile karar verir.
Ulusal kayıt sistemi yoktur.
4.10.3.5.Portekiz
Presumed concent
Ulusal kayıt sistemi var. (donör olmak istemeyenler kayıt yaptırıyor.)
4.10.3.6.İspanya
Presumed concent ancak yine de organ çıkarımından önce aile izni gerekiyor.
Ulusal kayıt sistemi yoktur.
4.10.3.7.Presumed Concent Uygulanan Ülkeler
Finlandiya, Portekiz, Avusturya, İsveç, Çek Cumhuriyeti, Slovak Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya.
4.10.3.8.Yönetmeliklere Göre Presumed Concent Olan Ama Pratikte Bilgilendirilmiş Onam Kullanan Ülkeler:
İspanya, İtalya, Yunanistan, Belçika, Lüksemburg, Fransa.
4.10.3.9.Bilgilendirilmiş Onam Uygulanan Ülkeler:
Amerika Birleşik Devletleri (ABD), İngiltere, İrlanda, Danimarka, Hollanda, Almanya, Latin Amerika, Türkiye (22).