Operasyonel Riskin Piyasa Riski ve Kredi Riski İle İlişkileri

Kredi ve piyasa risklerinden farklı niteliklere sahip olan operas rasyonel riskleri diğer risklerden farklı kılan en önemli unsurdur.

Kredi ve piyasa riski, zaman zaman operasyonel risk ile karıştırılmaktadır. Bazen gerçekleşen riskin operasyonel risk olup olmad

65 _{Alp, a.g.e., s.54-55.} 66 _{Babuşçu, a.g.e., s.10.} 67 _{Teker, a.g.e., s.14.}

ola

pozisyon değerlendirmesinin yan ş yapılmasına neden olmaktadır. Hatalı verilerle hesaplanan piyasa riski düzeyi ise,

bankanın rekabet açısından durumunu hemen etkiler. Eğer riskler kar sında maruz kalınandan fazla sermaye ayrılırsa bu banka ticari fırsatlarını kısı

bilmektedir. Burada temel faktör, ortaya çıkan risk olayının asıl nedenin tespit edilmesi ve risk türünün ona göre belirlenmesidir.

Alım satım işlemlerinde hatalı fiyatlama yapılması sonucu uğranan zararlar ilk bakışta piyasa riski olarak düşünülebilirse de, bir operasyonel risktir. Piyasa işlemleri kapsamında, türev ürünlerin yanlış fiyatlanması nedeniyle ortaya çıkan operasyonel risk olaylarının en bilinenlerinden biri 1997 yılında Natwest Bankası’nda ortaya çıkmıştır. Şubat 1997’de banka, yıllık verilerini henüz açıklamışken; bir kaç gün içinde 150 Milyon Dolarlık yeni bir zarar açıklamak zorunda kalmıştır. Zarara neden olan operasyonel hata, alım satım işlemleri yapan bir çalışanın satışını yapacağı opsiyonu yanlış fiyatlamasıdır68. Risk, piyasada ortaya çıkan fiyat değişimlerinden değil, operasyonel bir işlemin hatalı yapılmasından kaynaklanmaktadır. Üstelik, söz konusu operasyonel risk, piyasa riskini de etkilemekte,

lı

risk yöneticilerini yanlış yönlendirebilmektedir69.

Ölçümleme metodlarından bağımsız bir şekilde risklerin sınıflandırılmasında seçkin davranmak gerekmektedir. Aksi takdirde yasal sermaye gerekliliği belki iki kez hesaplanabilir, örneğin bir kez kredi riski için bir kez de operasyonel risk için gibi. Bu durum

şı

tlayabilir70.

Risklerin sınıflandırılmasıyla ilgili problem gözlemcinin sorumluluğundadır. Eğer risk nedenleri ile birlikte gözlenirse, gözlemci riskleri etkinlikleri açısından değerlendirenden farklı bir şekilde sınıflandırabilir. Son on yıllık finansal kayıplarda, türev ürünler gibi, bir etken bu türe dahil edilebilir. Birçok durumda kayıp, insan hatalarından veya yanlış süreç tesisinden kaynaklanmaktadır. Eğer kayıpların nedeni gözlemlenebilirse sınıflandırma operasyonel risk kapsamında yapılabilir. Son 10 yılda ortaya çıkan bir çok etki türev ürünlerin ilgili olduğu finansal kayıplardır.

68 _{Marcelo G. Cruz , Modeling, Measuring and Hedging Operational Risk, New York:}

John Wiley & Sons Ltd., 2002, s.24.

69 _{Cruz, a.g.e., s.23.}

70 _{Gerrit Jan Van Den Brink, Operational Risk: The New Challenge for Banks, New York,:}

Sadece etki gözlenmiş olsaydı piyasa riski olarak bir sınıflandırma belirlenebilirdi. Kaybın nedeni gözlemlenmiş olsaydı sınıflandırma, yetkisiz pozisyonlar başarısız iç kontrol sisteminden dolayı devam ettiği sürece operasyonel risk kategorisinde olurdu. Aynı etkenler kredi riskinin sınıflandırılması için de geçerlidir. Eğer müşteri temerrüdü söz konusu ise bu durum kredi riski ile ilişkilidir. Bu durum da bunun

ı söylemek zordur ve bu ağlımıydı?

esi

aybın kredi riskinden kaynaklandığı arsayılır. Eğer iç kontrol sistemindeki hatalar bu sorularla tespit edilirse kayıplar ope

perasyonel riskin tanımlanması, ölçülmesi ve yönetilmesi diğer risk türlerinden dah

başarısızlıkları, bilgisayar istemlerinin çökertilmesi, terör kaynaklı olaylar ve daha niceleri operasyonel risk kredi riskinden değil de operasyonel riskten kaynaklandığın

durumun analizinde izleyen sorulardan yararlanılabilir71; • Bütün süreçler kredi onaylama süresine b

• Kredi analizinde bütün şartlara uyum araştırıldı mı ve analiz sürecinde uygun veri ve bilgiye erişim mümkün müydü?

• Kredi önceden belirlenen çevrimde analiz elimine edildi mi ve kredi komit bu incelemeleri zamanında onayladı mı?

• Müşterinin kredibilitesine ilişkin yeni bilgilere yeterli tepki gösterildi mi? Eğer bu sorulara cevapların hepsi olumlu ise k

v

rasyonel risk sınıflamasına dahil edilebilir. O

a zordur.

1.2.4.1. Operasyonel Riskin Karmaşıklığı ve Çeşitliliği

Operasyonel risk olaylarının karmaşıklık ve çeşitlilik düzeyi yüksektir. Operasyonel riske neden olan olayların, kredi ve piyasa riskinde olduğu gibi tespit edilmesi kolay değildir. Piyasa riskinin değerlendirilmesinde piyasa faktörlerindeki oynaklık, kredi riskinin değerlendirilmesinde borçluların temerrüde düşmesi gibi risk olayları kolaylıkla tespit edilebilmektedir. Operasyonel risk olay çeşitliliği ise geniş bir yelpazeye yayılmaktadır. Şube operasyon işlemlerindeki hatalar, kasa noksanları, müşteri bilgilerinin zarar görmesi, hukuki davalar, sistem

s

A.g.e., s.46-47.

çat

1.2.4.2. Daha Önce Gerçekleşmemiş Olan Olayların Gerçekleşme

asyonel riskin bu zelliği operasyonel risk yöneticilerinin işlerinin piyasa ve kredi riski

yön rmektedir73.

ektedir. Piyasa riskinin ortaya çıkması durumunda ise piyasa işlemleri ile ilişkili banka birimleri dışında faaliyet birim

ısı altında toplanmaktadır72.

Olasılığı

Bankalar genellikle yüksek olasılığa sahip ancak zarar miktarı düşük operasyonel risk olaylarıyla karşılaşmaktadırlar. Havale/EFT işlemlerinde yapılan hatalar nedeniyle ortaya çıkan küçük miktarlı zararlar veya küçük miktarlı günlük kasa açıkları bu olaylara örnek verilebilir. Diğer yandan, bankalar sıklığı düşük ancak sebep olduğu zarar miktarı yüksek olan olaylara hazırlıksız yakalanmaktadır. Barings Bank ve Daiwa Bankası’nda, alım-satım faaliyetlerindeki sahtekârlıklar sonucu meydana gelen zararlar bu olaylara birer örnektir. Bu tür olaylar, kurumları milyar dolarlarca zarara uğratmakta, iflaslarına neden olabilmektedir. Oper

ö

eticilerinden daha zor olduğunu bir kere daha göste

1.2.4.3. Operasyonel Riskin Yaygınlığı

Operasyonel risk tüm banka birimlerinde ortaya çıkabilen ve tek bir birimde ortaya çıkması durumunda yayılma özelliği olan bir risk türüdür. Faaliyet süreçlerindeki aksaklıklar, organizasyonel hatalar birden çok birimi etkiler veya bilgisayar sistemlerinde ortaya çıkan bir risk aynı sistemleri kullanan birimleri de etkisi altına alır. Kredi riskinin ortaya çıkması durumunda ise, söz konusu riskten kredi ve kredi analiz birimleri etkilenm

lerinden etkilenen olmamaktadır74.

1.2.4.4. Operasyonel Riskin Gelir Yaratmaması

Operasyonel risk, kredi ve piyasa riskinin tersine gelir yaratmamaktadır. Riskin

72 _{Junji Hiwatashi, Hiroshi Ashida, Advancing Operational Risk Management Using Japanese}

Banking Experiences, Chicago: Federal Reserve Bank of Chicago, December 2002, s.11.

73 _{A.g.e., s.11.} 74 _{A.g.e., s.11.}

tanımı yalnızca beklenen değerden negatif sapmaları değil pozitif sapmaları da ermektedir. Operasyonel risk ise yalnızca negatif sapmalara neden olur. Kredi ve

piy lan

algalanmalar da risk hesaplamalarına dahil edilir75.

a ve müşterilere karşı yerine getirilmesi gereken yükümlülüklerin aksamasına neden olmaktadır. Diğer yandan özellikle basına yansıyan ve banka personelinden kaynaklanan sahtekârlık ve dolandırıcılık olayları

leşendir ancak bunun yanı sıra işletmenin karşı karşıya kaldığı bütün operasyonel riskleri içerdiği anlamına gelmemektedir. Çalışmalardan ortaya

erkezlerinin dışında ktığıdır77.

iç

asa riskinde ise risk, beklenen değerden sapmayı ifade eder. Pozitif yönlü o d

1.2.4.5. Operasyonel Riskin İçselliği ve Kurum İtibarı İle İlişkisi

Operasyonel riskler, büyük ölçüde bankaların iç süreçlerinden, organizasyon yapılarından, istihdam ettikleri personelden ve bilgi sistemlerinden kaynaklanmaktadır. Operasyonel risk yönetimi yönetimin kalitesiyle birebir ilişkilidir. Operasyonel risk çoğunlukla, müşteri ilişkilerinin yoğun olarak yaşandığı faaliyet alanlarında ortaya çıkmakt

kurum itibarını zedelemektedir76.