Oluşturduğu Sonuçlara Göre Hata Sınıflandırması

bilgi eksikliğinden kaynaklanan, doğru bir sistematik çalışmadan uzak olunduğunu düşündürten ve telafisinin ürünü yeniden üretmek veya hizmeti yeniden gerçekleştirmek olduğu kritik veya büyük çapta gerçekleşen hatalardır.

-Geri Besleme Hataları : Organizasyonun iç işleyişinde fayda ve fırsat oluşturan yönler ile işin yapılışını etkileyebilecek düzeydeki hataların, olması gerektiği şekilde, ilgili birimlere iletilememesi sonucu oluşan hatalardır. Kalite Yönetim Sistemleri ‘nin organizasyon içinde uygulamadan yoksun olması, bu hatalara oluşma zemini hazırlamakta ve ileriye yönelik organizasyonel iletişimin büyük ölçüde zarar görmesine neden olmaktadır. Bu hataların önlenmesi, süreçlerin doğru bir şekilde işlemesine neden olacak, aksi taktirde yapılan diğer hataların tekrar tekrar yaşanma durumu söz konusu olacaktır.

1.6.2. Oluşturduğu Sonuçlara Göre Hata Sınıflandırması

Oluşturduğu sonuçlara göre hata sınıflandırması yapılırken, hatanın oluşması sonucunda meydana gelen etkinin derecelendirilmesi esas alınmaktadır. Bu hata sınıflandırması konusunda Boran ‘ın 1984 yılında askeri alanda yayınlanmış bir standart olan MIL-STD 1629A dan derlediği ve yaygın olarak nitelendirdiği sınıflandırma aşağıdaki gibidir:

“Felaket getirici hata, ölüme ve sistem üzerinde çok büyük hasara yol açan hatalardır.

Kritik hata, ciddi yaralanma, büyük mal kaybı ve sistem üzerinde büyük hasara neden olan hatalardır.

Küçük hata, küçük yaralanma, küçük mal kaybı veya küçük sistem hasarına neden olan hatalardır.

Çok küçük hata, yaralanmaya, mal kaybına, sistem hasarına neden olmayan, planlanmamış bakım ve tamir gerektiren hatalardır.”(Boran, 1996:9)

Baraçlı ise bu konu hakkında Kelecioğlu ‘nun 1988 yılında yaptığı dörtlü sınıflandırmadan bahsetmiştir:

“a) Kritik Hata b) Büyük Hata c) Küçük Hata

d) Önemsiz Hata” (Baraçlı, 1998:16)

Atay ise; “Marjinal Hata” kavramına sınıflandırmasında yer vermiş ve “Küçük Hata”

olarak nitelendirilen hatanın anlamdaşı olarak kullanmıştır. Yine Atay, birçok kaynakta geçen “Çok Küçük Hata” kavramının anlamdaşı olarak “Küçük Hata” ifadesini

17

kullanmıştır. Ek olarak Atay ‘ın çalışmasında “Önemsiz Hata” olarak beşinci bir sınıflandırma öğesine de yer verilmiş olup bu hatanın; etkisi hissedilmeyen bir hata sınıflandırma öğesi olduğu önemle vurgulanmıştır:

“- Felaket getirici hata, - Kritik hata,

- Marjinal hata, - Küçük hata,

- Önemsiz hata.” (Atay, 2004:5)

Bu konuda yapılan en detaylı sınıflandırma, Atay ‘a ait olup beşli bir sınıflandırma yaptığı görülmektedir. Yalnız burada önemli bir noktayı gözden kaçırmamak gerekir.

Baraçlı ‘nın yaptığı sınıflandırmada; “Kritik Hata” kavramının, mevcut sıralama içerisinde hatanın sonuca olan etkisi açısından en yüksek sınıflandırma öğesi olduğu görülmektedir. Atay’ ın sınıflandırmasında ise, “Kritik Hata” kavramı, sonuca etkisi en yüksek sınıflandırma öğesi değildir. Đkinci sıradadır. Yine kritik olan her hata, felaket getirici özellik taşımayabilir. Dolayısıyla sınıflandırmayı yaparken, mantıksal noktadan ayrılmadan, bir veri harmanlaması yapmak ve daha iyi nasıl olabilir sorusunun cevabını aramak yerinde olacaktır. Bu bağlamda aşağıdaki gibi bir hata sınıflandırması yapmak mümkündür:

• Kritik Hata,

• Büyük Hata,

• Marjinal Hata,

• Küçük Hata,

• Önemsiz Hata.

Şimdi sırasıyla bu hata sınıflandırması içerisinde yer alan hataların ne anlama geldiklerine bakalım:

-Kritik Hata : Bu hata sınıflandırma öğesi konusunda Baraçlı (1998:16), “Çok ciddi ve tehlikeli hata olarak da tanımlanabilir. Kritik hata, genellikle kullanılan, bakımını yapan veya ona bağımlı bulunanlara can ve mal güvenliği yönünden tehlikeli veya güvensiz durum getirecek hatalardır.” diyerek genel bir tanımlamayla, hatanın içeriğini özetlemiştir.

18

Kritik hatalar, örnekleme yoluyla yapılacak kalite kontrol çalışmalarından ziyade tam sayım esasına göre muayene edilmesi gereken hatalardır. Kritik hatalar özellikle, ürün işlevselliğinin tamamen yitirilmesine, maliyet kalemlerinin organizasyonda aşırı yükselmesine, büyük çaplı maddi zararlara, güven seviyesinin yapılan iş noktasında azalmasına, kalite kontrol temelli kalite çalışmalarının yeniden sorgulanmasına, hatanın tespit aşaması nihai müşteri seviyesinde gerçekleşmişse; tamiri imkansız denilebilecek müşteri memnuniyet kayıplarına ve hatanın düzeltilmesi noktasında oluşacak ek kalite maliyetlerine neden olan hatalardır.

Kritik hata ve/veya hataların sağlam bir zeminde nedenselleştirilmesi ve somut öğelerle ifadesi, hatanın tekrarlanmaması açısından büyük önem taşımaktadır. Kritik hata, bir organizasyonda sonuçlarının geri döndürülemez zararlar oluşturduğu hatalardır. Bu nedenle sınıflandırmada ilk basamakta yer alır. Bir kere tekrarlanmasının bile ilk oluştuğunda verdiği zarardan çok daha fazla olacağı bilinen bu hata türünün nedenleri, uygulamada genellikle kolay nedenselleştirilebilir gibi durur.

Aslında konu daha çetrefillidir. Kritik hatalar, organizasyondaki proseslerin detay ihtiva etmesi durumunda “Zor Hata” olarak nitelendirilebilir. O yüzden dikkatli bir çalışmanın mevcut yapı içerisinde başlatılması en uygun seçenek olacaktır.

-Büyük Hata : Baraçlı (1998:17) burada tanımlama yaparken büyük hata için, “Ciddi veya önemli hata olarak da tanımlanabilir. Büyük hata, kritik hatadan farklı olarak, bir hasar oluşturmadan veya düşünülen amaç için bir ürünün kullanılırlığını maddi türden azaltabilen hatalardır.” diyerek büyük hata ‘nın “Kritik Hata” ‘dan farklı olan yönü üzerinde durmuştur.

Büyük hatalar, işletmenin herhangi bir prosesinde meydana gelebilecek nitelikte, düzeltilmesi hiçte kolay olmayan, maliyet oluşturan, ağır, ağdalı bakım ve tamir gerektiren hatalardır. Kritik hatalar kadar şiddetli olmamakla birlikte; düzeltme imkanı var olan ama bu düzeltmenin karşılığında da işletmenin ya büyük maliyet kalemlerine katlanmak zorunda olduğu ya da uzun bir zaman dilimi kaybederek düzeltmeye çalıştığı hatalardır.

Büyük hataların oluşmasında temel etmenlerden biri, girdi kalite kontrollerinin yetersizliğidir. Girdi kalite kontrollerinin örneklem esasından ziyade tam sayım olarak

19

yapılabildiği organizasyonlarda, büyük hataların ilerleyen aşamalarda oluşması azaltılmış olur. Tabii ki bunun için öncelikle; yapılan işin, iş hacminin ve sektörün, buna izin vermesi gerekmektedir. Girdi kalite kontrollerinden kalitesizliği fark edilmeden geçen yada mevcuttaki standartların minimum koşullarını sağlamadan giren ve nihai ürünün bir parçası konumunda olabilecek bir yarımamülün, özellikle montaj hattında oluşturduğu problem; kalitesiz ürün ısrarına devam edilmesi koşulunda, işletmenin büyük bir sorunu olarak karşımıza çıkar.

Đşte bu gibi sebeplerden dolayı, büyük hatalar; düzeltilmesi maliyetli ve çok zaman alan, -makine ve teçhizatla ilgili ise- bakım ve tamir maliyetleri yüksek, üretim noktasında montajda problem çıkartan, özellikle girdi kontrollerinde kalite departmanına karşı güvensizlik ve itaatsizlik oluşturabilecek nitelikte, işletmenin hurda maliyetlerini arttırabilen ve ürün tasarım aşamasındaki problemlerden en detaylı şekilde etkilenen hatalardır.

-Marjinal Hata : Aydın (2004:5) bu konuda, “Küçük yaralanma, küçük mal hasarı veya küçük sistem hasarına neden olan hatalardır.” şeklinde konuya bir tanımlama getirmiştir.

Marjinal hata, adından da anlaşılacağı gibi, her zaman gerçekleşmesi beklenmeyen, gerçekleştiği zaman da etkilerinin yada diğer bir ifadeyle sonuçlarının, belirli bir karar düzeyi noktasında önem arz ettiği hatalardır. Özellikle küçük sıyrıklar, aletlerin hatalı kullanılmasından doğan küçük çaplı kazalar, telafisinin orta düzey hız ve istikrarla gerçekleştirilebildiği hatalar, bu grup hatalardandır.

-Küçük Hata : Atay (2004:5), “yaralanma, mal hasarına neden olmayan planlanmış bakım ve tamir gerektiren hatalardır.” şeklinde yaptığı tanımlamada; işleyen bir sistemdeki olası en küçük hata çeşidini açıklamıştır..

Boran, “Hata Şekli ve Etkileri Analizi ‘nin Bulanık Küme Yaklaşımıyla Çözümlenmesi Olanağı” adlı tezinde ise; buradaki küçük hata olarak ifade edilen tanımın bir diğer alternatifini, “Çok Küçük Hata” kavramı çerçevesinde değerlendirmeye alarak, hatanın bakım ve tamir gerektirdiğini belirtmiştir.

20

Đşletmede küçük hata kapsamına girebilecek hatalar genellikle; sık kullanımdan kaynaklanan, makine ve teçhizat konuları üzerine yoğunlaşan hatalardır. Bu hatalar, bir kere gerçekleştikten sonra planlanabilir bir nitelik kazanır. Genellikle makine ve teçhizat üzerinde gerçekleştiklerinden dolayı, planlanmaları ve ortaya çıktıklarında elimine edilmeleri kolaydır.

-Önemsiz Hata : Aydın (2004:5), “Önemsiz hata, etkileri hissedilmeyen hatalardır.”

Şeklinde bir tanımlama yapmıştır. Önemsiz hata, aslında etkisi olan ama bu etkinin önem derecesinin çok ama çok düşük olduğu, hatanın etkisinin %100 elimine edilebileceği konularda meydana gelen hatalardır. Çoğu zaman bu tür hatalar, hata olarak görülmemekle birlikte, sistemin işleyişinde alışılagelmiş bir takım uygulamalardan da kaynaklanıyor olabilir. Orjini her ne olursa olsun, bu tip hataların işletmeye maddi ve manevi herhangi bir yükümlülüğü yoktur. Peki hata olarak kabul edilmesinin nedeni nedir? Önemsiz hataların, hata olarak kabul edilmesinin nedeni, ilerleyen aşamalarda küçük, marjinal, büyük veya kritik bir hatanın alt nedeni olabilme olasılığıdır.