Araştırmadan elde edilen olgunlaşma sürelerine ait varyans analiz sonuçları Çizelge 7’de, ortalama değerler (gün) Çizelge 8’de verilmiştir. Uygulanan azot dozlarına ait olgunlaşma süreleri 71.4 ile 76.8 gün arasında değişmiş (Çizelge 8) ve olgunlaşma süresi bakımından azot dozları arasındaki fark %1 düzeyinde önemli bulunmuştur (Çizelge 7). Çizelge 8’de görüldüğü gibi 76.8 günle doz uygulanmayan parselde bitkiler en uzun sürede, 24 ve 32 kg dozlarında ise sırasıyla 71.8 ile 71.4 günle en kısa sürede olgunlaşmıştır.
Çizelge 7. Şeker mısırında azot ve fosfor dozlarının olgunlaşma süresine etkisine ait varyans analiz sonuçları
Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Kareler Toplamı Kareler Ortalaması F değeri Bloklar 2 55,17 27,58 9,53 Azot (N) 3 219,42 73,12 25,27** Fosfor (P) 3 20,92 6,97 2,41 N x P 9 35,58 3,95 1,37 Hata 30 86,83 2,89 Varyasyon Katsayısı (%) 2,32 ** : 0. 01 düzeyinde önemli
Çizelge 8. Şeker mısırında azot ve fosfor dozlarının olgunlaşma süresine etkisine ait ortalama değerler ve LSD gruplandırması
*Aynı harfle gösterilen ortalamalar arasında 0.01 önem düzeyine göre fark yoktur. Bitkilerin erken tepe ve koçan püskülü çıkardığı 24 ve 32 kg dozlarında olgunlaşma da en kısa sürede tamamlanmıştır. Dartt ve ark. (2002), şeker mısırında en erken çiçeklenen çeşitlerin en kısa sürede olgunlaştığını bildirmektedirler. Azot uygulaması kontrole göre yaklaşık 3 ile 6 gün arasında değişen bir erkencilik sağlamıştır. Bu taze tüketim amacıyla yetiştirilecek şeker mısırının erken dönemde yetiştirilip pazarlanmasına neden olacağı için önemlidir.
Şeker mısırında uygulanan fosfor dozlarının olgunlaşma süresine etkisi ise önemsiz bulunmuştur (Çizelge 7). Kontrole göre tepe püskülü ve koçan püskülü çıkarma sürelerinde olduğu gibi, fosfor dozları arttıkça 8 ve 10 kg P dozlarında olgunlaşma süreleri uzamıştır (Çizelge 8).
Dozlar N0 N16 N24 N32 Fosfor ortalama P0 75,3 75,0 70,7 71,0 73,0 P8 77,3 74,3 73,0 70,7 73,8 P10 77,3 74,0 73,3 72,7 74,3 P12 77,3 71,7 70,3 71,3 72,7 Azot ortalama 76,8 a* 73,8 b 71,8 c 71,4 c 73,5 LSD (%1) 1,91
4.4. Bitki Boyu
Araştırmada kullanılan azot ve fosfor dozlarının bitki boylarına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 9’da, ortalama değerler (cm) Çizelge 10’da verilmiştir.
Bitki boyu bakımından azot dozları arasında önemli farklar bulunmuştur (Çizelge 9). En uzun bitki boyu 24 kg azot dozundan elde edilmiş, 32 kg dozda bitki boyu biraz azalmış ve en kısa bitki boyu ise azot uygulanmayan parselde belirlenmiştir (Çizelge 10). Bitki boyunun azot uygulamasıyla arttığı başka araştırıcılar tarafından da belirlenmiştir (Sharar ve ark., 2003; Amin ve ark., 2006; Asghar ve ark., 2010; Mukhtar ve ark., 2011; Khan ve ark., 2011; Alimohammadi ve ark., 2011; Bhatt, 2012; Khatun ve ark., 2012). Wu ve ark. (1993), şeker mısırında N, P ve K elementleri içinde bitki boyunu belirleyen en önemli besin elementinin azot olduğunu bildirmektedirler. Grazia ve ark., (2003), 0, 10 ve 20 kg azot uyguladıkları şeker mısırında bitki boyunun önemli bir şekilde arttığını belirlemişler, en yüksek bitki boyunu 20 kg uygulamasından elde etmişlerdir. Konuyla ilgili yapılan başka bir çalışmada ise, bitki boyu uygulanan azot dozlarına (7, 14, 21, 28) bağlı olarak farklılık göstermiş, en kısa bitki boyu 172.8 cm ile kontrol parselinden, en uzun bitki boyu ise 186.6 cm ile 28 kg/da azot uygulamasından elde edilmiştir (Gökmen ve ark., 2004). Öktem ve ark, (2010), hektara120, 160, 200, 240, 280, 320, ve 360 kg N uyguladıkları şeker mısırında en yüksek bitki boyunu (207.2 cm) 360 kg dozunda elde etmişler, 320 ve 360 kg doz uygulamaları arasındaki farkın ise önemsiz olduğunu, azotun yüksek uygulama dozlarının vejetatif gelişmeyi artırdığını ve uzun bitki boyunun yatmaya neden olduğunu belirlemişlerdir. Bunun tersine, Koçak ve Köycü (1994) Çizelge 9. Şeker mısırında azot ve fosfor dozlarının bitki boyuna etkisine ait varyans analiz sonuçları Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Kareler Toplamı Kareler Ortalaması F değeri Bloklar 2 311,56 155,78 2,54 Azot (N) 3 4165,84 1388,62 22,60** Fosfor (P) 3 110,39 36,80 0,60 N x P 9 109,87 12,21 0,20 Hata 30 1843,66 61,46 Varyasyon Katsayısı (%) 5,52 ** : 0. 01 düzeyinde önemli
Çizelge 10. Şeker mısırında azot ve fosfor dozlarının bitki boyuna etkisine ait ortalama değerler ve LSD gruplandırması
*Aynı harfle gösterilen ortalamalar arasında 0.01 önem düzeyine göre fark yoktur. ve Turgut (2000) yaptıkları çalışmalarda şeker mısırında azotun bitki boyunu artırdığını, ancak bu artışın önemli olmadığını belirtmişlerdir.
Çalışmada bitki boyunun arttığı 24 ve 32 kg uygulamalarından kontrole ve 16 kg doza göre daha yüksek dekara taze koçan ve tane verimi elde edilmiştir (Çizelge 23 ve 25). Bitki boyunun artmasıyla asimilasyon alanının artması tane verimini olumlu yönde etkilemektedir (Sencar ve ark., 1992).
Fosfor uygulamaları sonucunda bitki boyu 140.8 ile 144.6 cm arasında değişmiş (Çizelge 10) ve bitki boyu bakımından dozlar arasındaki fark önemsiz bulunmuştur (Çizelge 9). Kontrole göre fosfor uygulamalarında bitki boyunda azalmalar belirlenmiştir. Grazia ve ark., (2003) de, 0, 4 ve 8 kg fosfor uygulamasının bitki boyuna etkisini önemsiz bulmuşlardır. Yoğun bir şekilde fosfor gübrelemesi yapılan alanlarda yetiştirilen şeker mısırında bitki boyunun azaltılmış fosfor uygulamalarından önemli ölçüde etkilenmediği belirlenmiştir (Olczyk ve ark., 2003). Bunun aksine, Rivera- Hernandez ve ark. (2009) ile Alimohammadi ve ark., (2011) fosfor dozları uygulanan şeker mısırında bitki boyunun önemli ölçüde arttığını belirlemişlerdir.
4.5. Koçan Uzunluğu
Araştırmadan elde edilen koçan uzunluğuna ait varyans analiz sonuçları Çizelge 11’de, ortalama değerler (cm) Çizelge 12’de verilmiştir.
Dozlar N0 N16 N24 N32 Fosfor ortalama P0 131,3 143,6 156,1 147,4 144,6 P8 126,7 145,1 150,6 144,3 141,7 P10 125,3 140,3 151,0 146,7 140,8 P12 125,1 140,0 150,9 148,1 141,0 Azot ortalama 127,1 c 142,2 b 152,2 a 146,6 ab 142,0 LSD (%1) 8,80
Çizelge 11. Şeker mısırında azot ve fosfor dozlarının koçan uzunluğuna etkisine ait varyans analiz sonuçları
Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Kareler Toplamı Kareler Ortalaması F değeri Bloklar 2 6,94 3,47 1,25 Azot (N) 3 95,81 31,94 11,53** Fosfor (P) 3 0,37 0,12 0,05 N x P 9 6,01 0,67 0,24 Hata 30 83,09 2,77 Varyasyon Katsayısı (%) 8.41 ** : 0. 01 düzeyinde önemli
Çizelge 12. Şeker mısırında azot ve fosfor dozlarının koçan uzunluğuna etkisine ait ortalama değerler ve LSD gruplandırması
*Aynı harfle gösterilen ortalamalar arasında 0.01 önem düzeyine göre fark yoktur. Azot dozları uygulanan şeker mısırında koçan uzunlukları 17.3-20.8 cm arasında değişmiş (Çizelge 12) ve koçan uzunluğu bakımından azot dozları arasındaki fark %1 düzeyinde önemli bulunmuştur (Çizelge 11). Kontrole göre azot uygulamaları arasında önemli bir fark elde edilirken doz artışıyla birlikte koçan uzunluğunda önemli bir değişim görülmemiştir. Verimi önemli bir şekilde etkileyen koçan uzunluğunun (Bozokalfa ve Eşiyok, 2006; Bhatt, 2012) azot uygulamasıyla artış gösterdiği başka araştırıcılar tarafından da belirlenmiştir ((Doerge et al., 1990; Stroehleinve ark., 1988 ; Koçak ve Köycü, 1994; Uslu, 1999; Turgut, 2000, Onasanya ve ark., 2009; Akintoye ve Olaniyan, 2012; Bhatt, 2012; Khatun ve ark., 2012). Grazia ve ark., (2003) azot uygulamasının koçan uzunluğuna etkisini önemsiz bulurlarken koçan çapını önemli bir şekilde artırdığını belirlemişlerdir. Başka bir çalışmada (Gökmen ve ark., 2004), azot
Dozlar N0 N16 N24 N32 Fosfor ortalama P0 18,3 20,8 20,3 19,9 19,8 P8 17,0 20,8 20,5 20,4 19,7 P10 17,2 20,9 20,9 20,7 19,9 P12 16,9 20,5 20,4 21,0 19,7 Azot ortalama 17,3b 20,8 a 20,5 a 20,5 a 19,8 LSD (%1) 1,87
uygulaması ile birlikte koçan uzunluğu 14 kg/da N dozunda en yüksek değere ulaşmış ve daha sonra artan dozlara (21 ve 28 kg) bağlı olarak bir miktar azalma görülmüştür. Alimohammadi ve ark., (2011) ise azot dozlarıyla (200 ve 400 kg üre/ha) birlikte koçan uzunluğunun önemli bir şekilde arttığını, ancak 400 kg üre/ha dozunun kontrolle aynı grupta yer aldığını tespit etmişlerdir.
Araştırmada uygulanan fosfor dozlarına göre koçan uzunluğu 19,7-19,9 cm arasında değişmiş (Çizelge 12), fosforun koçan uzunluğuna etkisi önemsiz bulunmuştur (Çizelge 11). Grazia ve ark., (2003) ve Olczyk ve ark., (2003) de, şeker mısırında fosfor dozlarının koçan uzunluğuna etkisini önemsiz bulmuşlardır. Bunun tersine, Rivera- Hernandez ve ark. (2009) ve Alimohammadi ve ark., (2011) koçan uzunluğunun artan fosfor dozlarıyla birlikte önemli bir şekilde arttığını belirlemişlerdir.
4.6. Koçan Uç Boşluğu
Tokat-Kazova koşullarında yetiştirilen şeker mısırında uygulanan azot ve fosfor dozlarının koçan uç boşluğuna ait varyans analiz sonuçları Çizelge 13’de, ortalama değerler (cm) Çizelge 14’de verilmiştir.
Uygulanan 16, 24 ve 32 kg azot dozlarına ait koçan uç boşlukları 0.5 ve 1.4 cm arasında değişmiş (Çizelge 14) ve koçan uç boşluğu bakımından dozlar arasındaki fark % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur (Çizelge 13). Çizelge 14’de görüldüğü gibi en düşük koçan uç boşluğu 24 kg azot dozundan alınmış, bunu 32 kg azot dozu takip etmiştir. En yüksek koçan uç boşluğu ise 1.8 cm ile azot verilmeyen uygulamadan elde edilmiştir. Çizelge 13. Şeker mısırında azot ve fosfor dozlarının koçan uç boşluğuna etkisine ait varyans analiz sonuçları
Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Kareler Toplamı Kareler Ortalaması F değeri Bloklar 2 11,22 5,61 10,29 Azot (N) 3 12,06 4,02 7,37** Fosfor (P) 3 1,31 0,44 0,80 N x P 9 3,23 0,36 0,66 Hata 30 16,35 0,55 Varyasyon Katsayısı (%) 63.85 ** : 0. 01 düzeyinde önemli
Çizelge 14. Şeker mısırında azot ve fosfor dozlarının koçan uç boşluğuna etkisine ait ortalama değerler ve LSD gruplandırması
*Aynı harfle gösterilen ortalamalar arasında 0.01 önem düzeyine göre fark yoktur.
Araştırmada elde edilen sonuçlara benzer şekilde Doerge ve ark., (1990), azot artışıyla birlikte koçan uç boşluğunun azaldığını tespit etmişlerdir. En yüksek dozda (32 kg/da) ise koçan uç boşluğunda bir artış görülmektedir. Kleinhenz, (2001), aşırı azotlu gübreleme ile birlikte yüksek ya da düşük nem oranlarının boş koçan ucu oluşumunu teşvik ettiğini bildirmiştir.
Denemede, fosfor uygulanmayan, 8 ve 10 kg/da fosfor uygulanan parsellerde koçan uç boşluğu benzer değerler gösterirken 12 kg/da uygulamasında koçan uç boşluğunda azalma belirlenmiş (Çizelge 14), dozlar arasındaki fark ise önemsiz bulunmuştur (Çizelge 13). Olczyk ve ark., (2003), şeker mısırında koçan uç boşluğuna fosfor uygulamalarının etkisinin önemsiz olduğunu bildirmişlerdir.
Bununla birlikte, şeker mısırında fosfor dozlarının artışıyla birlikte koçan uç boşluğunda azalmalar elde edilmiştir (Fletcher ve ark. 2004).