Genel Olarak Muhakeme Hukukunda Gerçeğin Araştırılması Muhakeme hukuku, hukuki uyuşmazlıkların devlet eliyle çözüme

ulaştı-rılmasını sağlar. Nitekim Kıta Avrupası’nda ceza hukukunun gelişimine bakıl-dığında, XII nci ve XIII üncü yüzyıllarda, kamu barışının ve asayişin sağlanma-sına yönelik yürürlüğe konulan yasalarla (Die Rechtfriedensgesetze), maddi ceza hukukunda netice sorumluluğundan fiil sorumluluğuna geçişin sağlandığı, sistemin işleyişini kuvvetlendirmek adına ceza muhakemesi hukukunda da kök-lü yeniliklere yer verildiği görülmektedir. Yeni sistemde, taraflarca açılan ve onların taleplerine göre yürütülen yargılamalar yerine, ceza davalarının devlet eliyle açılması ve yürütülmesi esası benimsenmiştir14

.

Yargılama sonucunda adil bir karar verilebilmesi15, öncelikle yargılama konusu olayın gerçekle uyumlu olacak şekilde açıklığa kavuşturulmasını gerek-tirir. Bu kapsamda XII nci yüzyıldan itibaren, ceza yargılamasında, yargılama konusu olayın kamu makamlarınca araştırılması prensibi kabul edilerek (Inqui-sitionsmaxime/Untersuchungsgrundsatz) elde edilen delillere göre karar veril-mesi öngörülmüştür16

. Bu prensibin Carolina Ceza Kanunu ile pekiştirildiğini ve günümüze kadar ulaştığını söylemek mümkündür17

.

Bu çerçevede muhakeme süreci, denetlenebilir olmasını teminen, yargı-lama konusuyla irtibatlı bilgilere dayandırılmalıdır. Diğer bir deyişle

13

Çalışmada kullanılan Yargıtay kararlarının tamamına, www.kazanci.com.tr internet adresi üzerinden erişilmiştir.

14 GMÜR, Rudolph/ROTH, Andreas, Grundniss der deutschen Rechtsgeschichte, 15. Aufla-ge, Franz Vahlen 2018, kn.214-225c.

15 Neumann’a göre burada kastedilen adalet, pozitif hukuk çerçevesinde ele alınmalı, felsefi manada değerlendirilmemelidir. Bu yönüyle, maddi ceza hukuku kurallarının uygulanması-nın temini ile adaletli bir hüküm tesis etme amacı birbirinden faklı şeyler değildir. (NEU-MANN, Ulfrid, Materiale und prozedurale Gerechtigkeit im Strafverfahren, ZStW 101 (1989), s.52). Ceza muhakemesinin, adaleti sağlamayı amaçladığına ilişkin izah için ayrıca bkz. Özbek/Doğan/Bacaksız-Tepe, s.39, 40.

16

Gmür/Roth, kn.214-225c.

17 Bu kapsamda Kuzey İtalya’da Papa III. Innozenz tarafından kilise hukukunda yapılan ve ceza muhakemesinde re’sen araştırma ilkesinin benimsenmesine vesile olan reformun, Kıta Avrupası’nda büyük ölçüde kabul edildiği hususunda bkz. HETTINGER, Michael, Die Absprache im Strafverfahren als rechtsstaatliches Problem, JuristenZeitung, 66. Jahrg., Nr. 6 (18. März 2011), s.294.

manın, emir, talimat gibi dış etkenlerden arındırılması zorunludur. Böylece ger-çeğin araştırılması mümkün hale gelir ve muhakeme, hukuka hizmet eder18

. Esasen medeni usul hukuku da maddi gerçeği araştırır19

. Zira maddi ger-çeğin tespiti ile yargılamanın taraflarına ait hakların tesisi arasında önemli bir ilişki vardır20. Ancak medeni usul hukukunda, taraf muhtariyetinin yansıması olarak ortaya çıkan dava malzemesinin taraflarca getirilmesi ilkesi, taraflarca yargılamaya sunulan dava malzemesine uygun bir karar verilmesini zorunlu kılar. Dolayısıyla bu ilke, medeni muhakemede gerçeğin araştırılması amacını, kimi zaman şekli gerçekle yetinilmesi sonucunu doğuracak şekilde sınırlandır-maktadır21. Ayrıca ceza muhakemesinden farklı olarak medeni muhakemede, ispat yükünün hangi tarafta olduğuna ve ispat araçlarının kuvvetine ilişkin ku-rallar, gerçeğin ortaya çıkarılmasında dikkate alınmalıdır22. Bu bakımdan mede-ni muhakemede görünen gerçekle yetimede-nilmesi, ispat hukuku yönünden bu alanda geçerli olan sınırlamaların da bir sonucudur23

.

Medeni usul hukukunda hakim, tarafların benimsedikleri şekli hakikat ye-rine kanaatini oturtamaz, uyuşmaları ile bağlıdır; delilleri serbestçe değerlendi-remez²⁴.

Medeni muhakeme bir tarafa bırakılırsa, günümüzde yaygın olarak kabul edilen görüşe göre25

ceza muhakemesi hukukunda gerçeğe ulaşma amacından

18

COING, Helmut, Grundzüge der Rechtsphilosophie, Walter de Gruyter, Berlin 1950, s.228 vd.

19 PEKCANITEZ, Hakan, Medeni Usul Hukukuna İlişkin Genel Bilgiler, in: Pekcanıtez Usul, 15. Bası, XII Levha, İstanbul 2017, s.30, 31.

20 STÜRNER, Rolf, Die Aufklärungspflicht der Parteien des Zivilprozesses, J.C.B. Mohr (Paul Siebeck), Tübingen 1976, s.48

21

KOCH, Raphael, Mitwirkungsverantwortung im Zivilprozess, Mohr Siebeck, Tübingen 2013, s.98.

22

DEDES, Christos, Grundprobleme des Beweisverfahrens, in: Gedächtnisschrift für Hilde Kaufmann, Walter de Gruyter, Berlin 1986, s.944).

23 Örneğin Yargıtay İçtihadı Birleştirme Hukuk Genel Kurulu, 25.12.2019 tarih ve 2019/1 E., 2019/8 K. Sayılı ilamıyla; “Zamanaşımına uğrayan ve bu nedenle kambiyo senedi vasfını

kaybederek (yazılı) delil başlangıcına dönüşen bonodaki vade tarihinin; temel ilişkiye daya-nılarak yapılan bir takip veya açılan bir davada temerrüde esas alınamayacağına” karar

vermiştir.

24 YILDIRIM, Kamil, Medeni Usul Hukukunda Delillerin Değerlendirilmesi, Kazancı, İstan-bul 1990, s.34.

25 Centel/Zafer, s.6; YENİSEY, Feridun/NUHOĞLU, Ayşe, Ceza Muhakemesi Hukuku, 6. Baskı, Seçkin, Ankara 2018, s.69, 70; Ünver/Hakeri, s.41 vd.;

Öz-anlaşılan, geçmişte işlenmiş bir suça ilişkin maddi gerçeğin ortaya çıkarılması-dır26. Bir düşünceye göre burada, gerçeği niteleyen “maddi” kelimesi, ceza hu-kukçularının, ceza muhakemesi ile medeni muhakemenin amaçsal olarak birbi-rinden ayrılmasına yönelik çabasıyla irtibatlıdır; medeni muhakemede “şekli”, ceza muhakemesinde ise “maddi gerçek” aranır27. Bir başka düşünceye göre ise “Somut, duyulara hitap eden” anlamını içeren “maddi” sözcüğü, “gerçek” ifade-sinin sıfatı olarak kullanılmıştır28

.

Kanımızca ceza muhakemesi hukukunun amacı bağlamında gerçeği nite-leyen “maddi” kelimesi, tarihsel gerçeği ifade eder29. Bu yönüyle söz konusu hukuk dalının, geçmişle günümüz arasında bağ kurduğu, dolayısıyla iletişimsel bir yapıya sahip olduğu söylenebilir30

.

Bu bağlamda maddi gerçek, geçmişte meydana gelmiş ve sona ermiş bir olayın, oluş biçimi, yani sanık ya da şüpheli tarafından işlenip işlenmediği, iş-lendiyse nasıl ve ne şekilde gerçekleştiğinin ortaya konulması olarak tarif edil-miştir31

.

Medeni usul hukuku ile ceza muhakemesi hukuku arasında amaç yönün-den ortaya çıkan bu farklılık, meyönün-deni hukukun ve ceza hukukunun konusunu oluşturan haksızlıkların, içerik itibarıyla birbirinden farklı olmalarından kaynak-lanır. Nitekim suç politikası esasları çerçevesinde ceza hukukunun konusunu

bek/Doğan/Bacaksız/Tepe, s.40; Roxin/Schünemann, s.2,3; HEGER, Martin, Strafpro-zessrecht, W. Kohlhammer, 2013, kn.17; Kindhäuser, §1, kn.9; Kühne (Löwe-Rosenberg StPO), Einleitung (Abschnitt B), kn.13 vd; WEßLAU, Edda, Wahrheit und Legenden: die Debatte über den adversatorischen Strafprozess, in: Feschrift für Bernd Schünemann zum 70. Geburtstag am 1. November 2014, Walter de Gruyter, Berlin 2014, s.996.

26 Maddi gerçeğin araştırılması ilkesinin, yargılamayı yürüten mahkemenin, vakıa gelişimini tarihsel aslına uygun olarak izlemesi anlamına geldiği hususunda bkz. Beling, §9, s.32.

27 ERSOY, Uğur, Ceza Muhakemesinin Amacı Üzerine Eleştirel Bir Yaklaşım, in: Uğur Ala-cakaptan’a Armağan C.1, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2008, s.291.

28 KARAKEHYA, Hakan, Dolaylı Maddı̇ Gerçek: Ceza Muhakemesı̇nde Yargılama Makamı-nın Maddı̇ Gerçeğe Delı̇ller Aracılığıyla Ulaşma Zorunluluğu Üzerı̇ne, TAAD, Yıl 7, Sayı 27 (2007), s.68.

29

ENGISCH, Karl, Wahrheit und Richtigkeit im juristischen Denken (Vortrag, gehalten beim 491. Stiftungsfest der Ludwig-Maximilian-Universität München am 6. Juli 1963), Münche-ner Universitätsreden Neue Folge Heft 35, Max Hueber Verlag, München 1963, s.6, 7.

30

Kühne (Löwe-Rosenberg StPO), Einleitung (Abschnitt B), kn.13.

31 Karakehya, Dolaylı Maddi Gerçek, s.67; KARAKEHYA, Hakan, Ceza Muhakemesinin Amacı, İÜHFM C. LXV, S.2, s. 126; FEYZİOĞLU, Metin, Ceza Muhakemesi Hukukunda Tanıklık, US-A Yayıncılık, Ankara 1996, s.7.

oluşturan haksızlıkların, yani suçların, ceza yaptırımı ile karşılanmaya layık oldukları kabul edilmiştir. Çünkü bunların büyük bir bölümü, toplum düzenini önemli ölçüde bozacak niteliktedir. Buna karşılık medeni muhakemenin konu-sunu oluşturan özel hukuk uyuşmazlıklarının, konuları itibarıyla ekseriyetle toplumsal düzeni etkilemedikleri kabul edilir. Medeni muhakemeyle tesis edil-meye çalışılan, öncelikli olarak kamu düzeni değil, şahsi haklardır32

.

III. Ceza Muhakemesi Hukukunun Amacı Olarak Maddi Gerçek