Ancak 1960’larda okullardaki karakter eğitimi toplumun özerklik ve bireysel haklarla ilgili görüşlerine bağlı olarak tekrar bir düşüşe geçmiştir. Bu donemde kimin değerleri öğretilmeli sorusu ortaya çıkmıştır. Kilise ile devletin ihlalleri
karakter eğitimi çalışmalarının düşmesine neden olmuştur .1970’lerde, karakter eğitimi değerleri açıklama ve Kohlberg’in ahlaki gelişimi olarak
yeniden ortaya çıkmıştır. Değerleri açıklama değerlerin çocuklara zorla kabul ettirilmemesi gerektiğini fakat öğrencilerin özgürce istediklerini seçmeleri
gerektiğini göstermiştir. Kohlberg, öğrenciler hangi değerlerin diğerlerinden daha iyi olduğunu belirleyebilsinler diye onların ahlaki yargılama
Okullarda Karakter Eğitimi
İnsanın iyi olma, iyiye ve güzele meyilli olma gibi doğuştan getirdiği potansiyel davranış özelliklerinin zaman içinde çeşitli faktörlerin de etkisiyle bozulmaya uğraması, nesillerin belirli bir plan ve program dahilinde temel ahlaki değerleri kazanması ve içselleştirmesi için önemli bir desteğe ihtiyaç duymasını da zorunlu kılmıştır. Bu bağlamda Antik Yunan’dan itibaren çocukların temel karakter özelliklerini kazanmaları ve bunları uzun vadede sürdürebilmeleri için gerekli desteği sağlamak adına gerek aile gerekse dini kurumlar ve daha sonraları da okullar, çocukların karakter gelişiminde önemli bir görev üstlenmiştir.
Tarihsel gelişim açısından müstakil şekilde “Karakter eğitimi” tabiri daha çok Amerikan tecrübesine dayanmaktadır. Bu bağlamda “Karakter eğitimi” kavramı ABD’de, ahlaki değerler, etik ve vatandaşlık eğitimi gibi konularda, özellikle okullarda uygulanan programlar bağlamında, öncü bir kavram olarak ortaya çıkmıştır. Ancak zaman içinde karakter eğitimi programlarının uygulanmasında siyasal ve toplumsal faktörlere bağlı olarak bazı iniş çıkışlar yaşanmıştır.
Okullarda Karakter Eğitimi
A. Karakter Eğitiminin Tanımı ve Amacı
“Karakter” her zaman iyiliğin, erdemin ve ahlaki olgunluğun gerekleri olarak görülüp hayranlık duyulan bir dizi içsel özelliği çağrıştıran eski bir kavramdır (Kirschenbaum, 1995, s. 21). “Character” kelimesi Yunanca bir kelime olup “ayırt edici işaret” anlamında kullanılır. Günümüzde ise “karakter” kelimesi kişinin ahlak merkezi anlamında kullanılır. Dahası karakter kelimesi birey olmaya ek olarak grup olmayla ilgili olguları içerir (Shields ve Bredemeier, 2005, s. 121).
Davis (2003), “karakter” kavramını bir kişinin ahlaken iyi olanı yapmak noktasındaki mizacı olarak ifade etmektedir. Bu tanımı somutlaştırmak için biraz daha ileri giderek cesaret ve dürüstlük gibi birbiriyle ilişkili pek çok özelliğin kişinin karakterini belirlemek için planlı bir şekilde organize edilmesi gerektiğini belirtir.
Bununla birlikte karakteri “yerleşik mizaç” olarak görmektedir. Kişilik özelliklerinin karaktere katkıda bulunduğunu, insanların kişiliklerini seçemediklerini fakat karakterlerinin kendi tercihleri olduğunu belirtmiştir.
Okullarda Karakter Eğitimi
A. Karakter Eğitiminin Tanımı ve Amacı
Karakter özellikle kişisel yaşam alanlarındaki düşünce ve davranış kalıplarından oluşur. İyi karakter ahlaki yönden iyi olan tercihleri gerektirir. İyi bir karakterin pek çok türü olabilir fakat ahlaken güvenilir olmak önemlidir (Kupperman, 2005, s. 212).
Karakter kişinin davranışlarını şekillendiren değerlerden oluşur. Karakter birbiriyle ilişkili üç bölümden oluşur: ahlaki bilgi, ahlaki duygu, ahlaki davranış. İyi karakter, iyi olanı bilmek, iyi olanı istemek ve iyi olanı yapmaktır. Esas olarak iyi karakter aklın iyi alışkanlıklarına dayanır (Lickona, 1991).
Karakter eğitimi, karakter kavramının kendisi kadar kolay tanımlanamamaktadır. Bu tanımlama zorluğu iki noktadan kaynaklanmaktadır. İlk olarak, karakter eğitiminin, zaman zaman onunla aynı anlamda kullanılan “ahlak eğitimi” ve “değerler eğitimi” kavramları ile arasındaki farkın ifade edilmesi noktasında yaşanan güçlüktür. İkinci olarak da karakter eğitiminin kendi içinde ifade ettiği benzer anlamların ortaya çıkardığı güçlüktür.
Okullarda Karakter Eğitimi
A. Karakter Eğitiminin Tanımı ve Amacı
Berkowitz’e göre, Amerika’da yaygın bir şekilde kullanılan “karakter eğitimi”, daha çok muhafazakar, geleneksel ve davranışçı bir yaklaşımı ifade ederken, genellikle Asya
ülkelerinde kullanılan “ahlak eğitimi” daha liberal, yapılandırmacı ve bilişsel bir yaklaşıma göndermede bulunmaktadır. Bunun yanı sıra İngiltere’de yaygın olarak kullanılan
“değerler eğitimi” ise, teorik olmayan, tutumsal ve ampirik bir yaklaşımı ifade etmektedir. İkinci olarak, karakter eğitiminde verilecek temel değerler konusunda ortak bir uzlaşıya sahip olmayan bireylerden oluşan heterojen bir toplumda, karakter eğitiminin tanımının nasıl yapılacağı belirgin değildir. Bu da doğal olarak bir tanımlama güçlüğüne neden
olmaktadır.10 Bu bağlamda, toplumsal ihtiyaç ve beklentilerden yola çıkarak, iyi bir toplum oluşturma çabalarının bir sonucu olarak karakter eğitimi, her okul çevresinde farklı bir
şekilde uygulanabilmektedir. Okulun bazı özelliklerinin karakter gelişimine olumlu katkı
yapacağı düşünülse de okulların uyguladıkları karakter eğitimi programlarının farklı olması aslında bu eğitimin herkes için geçerli ortak bir tanımlama içerisine sokulamayacağını göstermektedir.
Okullarda Karakter Eğitimi
A. Karakter Eğitiminin Tanımı ve Amacı
Ryan ve Bohlin, karakter eğitimini, “öğrencilerin, sorumluluklarını taşıyabilecekleri, makul seçimler yapabilmelerine imkan sağlayan bilgi, beceri ve yeteneklerin geliştirilmesi” şeklinde tanımlamışlardır. Gretchen ve Firmin ise, bütün bu tanımlamaları kapsayacak bir tanımlama yapmaya çalışmışlardır. Onlara göre, karakter eğitimi, “bir öğrencide anlama, sorumluluk ve temel ahlaki değerler üzere davranma eğilimi geliştirme sürecidir.” Dolayısıyla bu tanımlama aslında karakter eğitiminin hem bilişsel hem duyuşsal hem de davranışsal boyutuna vurgu yapan daha genel bir çerçeveyi ifade etmektedir. Ekşi’ye göre ise karakter eğitimi, yetişen yeni nesle, temel insani değerleri kazandırma, onlara karşı duyarlılık oluşturma ve onları davranışa dönüştürme konusunda yardımcı olma gayretlerinin ortak adıdır. eğitimin başlıca iki amacı olan iyi bir birey yetiştirmek ve insanların akıllarını başlarına almalarına
yardımcı olmak düşüncesini de desteklemektedir. Bu noktadan bakıldığında, karakter eğitiminin amacı, aynı zamanda dinlerin öğretilerini de temel referansını oluşturan değerlerin çocuklara öğretilmesi suretiyle onların, insanları seven, yardımsever, kendisine ve çevresine saygı gösteren iyi birer vatandaş olmalarına yardımcı olmayı amaçlamaktadır.
Okullarda Karakter Eğitimi
Karakter Eğitimini Gerekli Kılan Nedenler
Tarihin her döneminde sağlıklı bir toplumsal yapının devamı için, çocuk ve gençlerin nasıl yetiştirilmesi gerektiği önemli bir soru(n) olmuştur. Bu anlamda toplumsal değerlerin genç kuşaklara yeterince iyi aktarılamadığından şikâyet edilmiştir. McDonnel, Amerika toplumunun bir karakter krizi ile karşı karşıya kaldığını ve bundan özellikle gençlerin
etkilendiğini ve hatta bunun gençler için bir veba salgını (plague) gibi görüldüğünü ifade etmektedir. Okullar, hatta aileler bir paradoks içindedirler. Çünkü halen okullarda uyguladıkları değerler eğitimi testleri ve bu testlerden elde ettikleri sonuçları kullanarak çocukların başarılarını ölçmeye çalışmaktadırlar. Oysa burada ahlaki karakteri ortaya çıkaran diğer otantik ve entelektüel üstünlük ölçütlerine de bakılması gerekmektedir. Ona göre, bu açıdan bakıldığında, Amerikan toplumundaki uygulamalar bilgi ile
davranış arasında ciddi bir paradoksun olduğunu göstermektedir. Günümüzde Batı toplumları gençlik açısından önemli sayılabilecek nitelikte ahlaki sorunlarla karşı karşıya bulunmaktadır. McDonnel’ın ifadesiyle, yaşanan bu kriz durumu, Amerikan toplumu için karakter eğitimini daha da önemli hâle getirmektedir. Özellikle bireysel ve toplumsal temelli ortaya çıkan bazı sorunlar karakter eğitimini gerekli kılan en önemli nedenler
arasında sayılmakta ve Batı’da karakter eğitimine olan ilginin yeniden artmasına neden olmaktadır.
Okullarda Karakter Eğitimi
Karakter eğitimi, ırk, cins, yaş, politik veya dini tüm değişkenleri kapsayan bilinen ve uygulanabilirliği olan tüm değerleri içinde barındırır (Josephson, 2014). Karakter eğitimi okul toplumundaki öğrenciler ile yetişkinlerin saygı, adalet, vatandaşlık, kendine ve diğer kişilere karşı sorumluluk gibi değerleri öğrenme sürecidir. (United States Department of Education, 2007).
Karakter eğitimi, “değerlere bağlı olarak ahlaki özellikleri geliştirmek ve bir dizi karakter davranışlarını tanımlamak ve oluşturmak için öğrencilere yardım etme amacı taşıyan yönergeler, planlanmış deneyimler ve etkinlikler” şeklinde
tanımlanabilir(Johnson, 2006).
Tüm dünyada, aileler, öğretmenler, eğitimciler, eğitmenler ve diğer uygulayıcılar çocuklarda etik temelli bir karakter eğitimi ile ilgilenmektedir ve bunu inşa etmek için çaba göstermektedir (Narváez, 2006). Karakter eğitimi, “dürüstlük, cesaret, azim, sadakat, özen, vatandaşlık erdemleri, adalet, saygı, sorumluluk ve
güvenilirlik gibi belirli karakter özelliklerini öğretme ve modelleme üzerine odaklanır (Sunal ve Haas, 2003).
Okullarda Karakter Eğitimi
Karakter eğitimi, sosyal, duygusal ve bilişsel yetenekleri gerektirir. Erken
çocukluk gelişiminin doğasında öz düzenleme, iletişim kurma ve öğrenme, arkadaş edinme ve akran etkileşimi vardır ve bu deneyimlere sahip olma beynin gelişimine yardım eder (National Research Council of Medicine, 2000).
Karakter eğitimini savunanlar okul öncesi eğitim programlarının çocukların değerleri kazanmalarında önemli bir yeri olduğunu belirtmişlerdir (Trout, 2008).
Çocukların iyi bir karaktere sahip olmaları için yapılan çalışmaların aynı
zamanda onların ahlaki gelişimlerini ve akademik başarılarını da desteklediği görülmüştür (Benninga vd.; 2006; Berkowitz ve Bier, 2004; Katılmış, Ekşi ve
Okullarda Karakter Eğitimi
Berkowitz (2011), karakter eğitimi ile ilgili araştırmalar ışığında etkili bir karakter eğitimi için bazı stratejiler belirlemiştir. Bunlar;
• Akran etkileşimi,
• Gelişimsel disiplin,
• Manevi ilgi,
• Diğer insanlara karşı ilgi,
• Yüksek beklentiler,
• Okulun bütününe odaklanma,
• Güven ve güvenilirlik,
• Pedagojik destek,
• Karakter hakkında bilgi verme,
• Aile/toplum katılımı,
• Sosyal-duygusal yeterliliklerini artırma,
Okullarda Karakter Eğitimi
Berkowitz ve Bier (2007) tarafından yapılan araştırmada etkili bir karakter eğitimi programının desteklediği belirtilen tutum ve davranışlar şunlardır;
• Sosyo-ahlaki biliş
• Prososyal tutum ve davranışlar
• Problem çözme becerileri
• Akademik başarı
• Okulun gerektirdiği davranışlar
• Kişisel ahlak
• Karakter bilgisi
• Duygusal yeterlilik
• Riskler hakkında bilgi ve tutum
• Okula bağlanma
Aynı araştırmada karakter eğitimi ile görülme sıklığında azalma olduğu belirtilen
davranışlar şunlardır;
• Uyuşturucu kullanımı
• Şiddet ve saldırganlık
Okullarda Karakter Eğitimi
Farklı karakter eğitim programları bulunmakla birlikte, karakter eğitiminde dört temel yaklaşımdan söz etmek mümkündür:
1.Amigoluk yaklaşımı
2.Öğüt ve ödül yaklaşımı
3.Tanımla ve doldur yaklaşımı
4. Formalitelere uymaya zorlama
Bu dört yaklaşımda anlık davranış değişiklikleri yarattığı, öğrencilerin karakter gelişiminde istenen uzun dönemli etkiyi yaratmaması gerekçeleriyle
Okullarda Karakter Eğitimi
Karakter eğitiminin amacı; çocukken anlayışlı, ilgili, ahlaki değerleri olan,
üretken, gençlik cağında kapasitelerini en iyisini yapmak için kullanan, doğru şeyler yapan ve hayatın amacını anlayarak yaşayan bireyler yetiştirmektir. Karakter eğitiminde daha doğrudan yaklaşımlara donuş teklifleri öğretmenlere olağanüstü bir sorumluluk yüklemektedir. Pozitif rol modelleri olmak, müfredat çerçevesi içinde ahlaki konularda düşünme fırsatları sağlamak, ahlaka uygun bir sınıf iklimi yaratmak ve öğrencilere sınıf dışında hizmet programları, kulüpler ve danışmanlık yoluyla karakter eğitimini gerçekleştirmek bu sorumluluklar arasındadır
Okullarda Karakter Eğitimi
Bugün toplumun önemli bir kesiminin becerikli teknisyenler olarak gördükleri öğretmenlerden beklentileri içerisinde temel ahlaki değerleri öğrenciye aktarması, ahlaki bir rehber ve örnek olması da yer almaktadır. Öğretmen öğrencilerin yaptığı istenmeyen davranışları gözden kaçırmamalı ve düzeltmeye çalışmalıdır. Bunlara ek olarak öğretmen yeri geldiği zaman derslerde, ahlak eğitimi vermek amacıyla fıkra, masal, öyküler veya gerçek hayattan kesitler anlatarak, öğrencilerin çıkarım yapmalarını sağlayabilmelidir . Yapılandırmacı öğretmen öğrencilerin kendi doğrularını oluşturması için yollar acar. Öğrenciler kendilerinin anlamlı yollarında dünya yaşamını araştırmak, kendi stillerini keşfetmek, risk almak, hipotez kurmak, yaptıklarını ve bilmediklerini tanımlamak adına yüreklendirilirler.