Müdür mükemmel bir okulun yaratılmasında anahtar kişidir. Müdürün yöneticilik bilgi ve becerisi sınıf içindeki eğitsel gelişme için kritik önem taşımakta ve bir okulun bütün başarısında önemli bir yer tutmaktadır (Anderson, 1991). Birçok şekilde okul müdürü; okuldaki en önemli ve etkili bireydir. Okuldaki öğrenme iklimini, çalışanlar arasındaki ilişki düzeyini ve öğretmenlerin moralini etkileyen onun liderliğidir. Bir okul yeniliğe açıksa, çevresi ile iyi ilişkiler kurabiliyorsa, öğretimde mükemmelliğe sahipse, öğrenciler yeteneklerini sergileyebiliyorlarsa,
49
müdür ve öğretmenler yüksek düzeyde güvene sahipseler; yöneticinin okul içerisinde gösterdiği liderlik stilini, başarının anahtarı olarak düşünülebilir (Hoy ve Miskel, 2010). Liderlik alanyazınında yapılan araştırmalar genişledikçe, arzu edilen liderlerden beklentilerin artmasına neden olmuştur. Böylece yeni liderlik tarz, rol ve yaklaşımların ortaya çıkmasına yol açmıştır.
Etik liderlik, belirli etik değerlere ve ilkelere sahip olmaya dayalı olan liderlik yaklaşımıdır. Etik liderliğin gösterilebilmesi için uygun ortam ve lideri izleyenlerin de liderle aynı değerleri ya da ilkeleri benimsemesi gerekir. Bu da örgütün sahip olduğu kültürle ilişkilidir. Çünkü etik liderliğin etkili olması, bir bakıma örgüt kültürünün güçlü ya da zayıf olmasına bağlıdır (Erdoğan, 2008: 58).
Etkili okul konusunda yapılan araştırmalarda öğretimsel liderlik, okul yöneticilerinin liderlik davranışlarıyla okul iklimi ve ortamı arasındaki ilişki incelenmiştir. Bir okulun etkili olabilmesi için öğrenme ve öğretmeyi teşvik eden sosyal bir ortam hazırlanmalıdır ve bu konuda da en etkili belirleyici okul yöneticisi olmaktadır. Öğretim liderliği konusunda yapılan araştırmalarda da uygun okul ikliminin ve ortamının hazırlanması, okul yöneticisinden beklenen liderlik davranışları arasında yer almaktadır (Şişman, 2002).
Dönüşümcü liderlik; karizma/ilham verme, entelektüel uyarım ve bireysel destek boyutları olarak üç alt boyutta ele alınmaktadır. Dönüşümcü lider, izleyenlerine saygı duyar, güvenir ve izleyenlerinin isteklerine cevap verecek davranışlarda bulunur. Güç kullanarak izleyenlerini etkilemekten kaçınır. Lider işleri doğru yapmaktan ziyade doğru işleri yapmaya çalışır. Entelektüel teşvik boyutunda lider, izleyenlerini yeni yöntem ve teknikleri geliştirmeleri için yaratıcılığı teşvik eder. Bireysel destek boyutunda ise, lider her bir bireyin değerli olduğunu kendisine hissettirmeye çalışır. İzleyenlerine var olan potansiyellerini geliştirmeleri için rehberlik yapar (Bass ve Avolio, 1993; akt, Güzel ve Akgündüz, 2011: 211). Dönüşümcü liderliğin karakteristik özellikleri şunlardır (Pielstick, 1998: 20; akt. Can ve Özer, 2011: 4):
1. Ortak vizyon yaratma: amaçların başarılmasında başlangıç noktası olarak görürler izleyicilerinde yeni beklentiler ve onları harekete geçirecek güçlendirme süreçleri oluştururlar.
2. Vizyonu İletme: izleyicilere arkadaşça, doğal, nazik ve kibar, cana yakın davranarak ortak anlam ve amaçlar aşılanır. Lider ve izleyicileri birleştirir.
50
3. Destekleyici örgüt kültürü geliştirme: ortak değerler, eşitlik, dürüstlük, insana saygı, sosyal adalet temel değerlerdir.
4. Uygulamaya rehberlik etme: dönüşümcü lider iyi bir rehber ve öğretmendir; izleyicilerine öğrenme ve gelişme fırsatları sağlar.
5. Bir kişilik (karakter) sergileme: ortak vizyon ve değerlere sahip dönüşümcü liderler tutkuları olan kişilerdir; kendilerini hizmete adamış kişiler olarak görürler.
6. Sonuçlara ulaşma: çalışan kişilerin güdülenme, bağlılık, fedakârlık doyum ve başarı düzeyleri yüksek olur. Çünkü bu liderler gurur, saygı ve güven aşılarlar.
Karizmatik lider, daha çok kriz ortamlarında ortaya çıkan, kurtarıcı ve sıra dışı niteliklere ve güçlü kişilik özelliklerine sahip kişilerde görülen bir liderlik tarzıdır. Bu tarz liderlerde rastlanan güçlü ortak kişilik özellikleri, özgüven, cesaret, izleyenleri üzerinde hayranlık uyandırma, ikna ve motive etmedir (Çelik ve Sünbül, 2008: 52). Karizmatik liderler; yol gösteren, ilham ve güven veren, saygı uyandıran, geleceğe yönelik olumlu düşünmeye teşvik eden, izleyicilerin yaşamlarında gerçekten önemli olan şeyleri görmelerini kolaylaştıran, misyon duygusu aktaran ve güdeleyici davranışlar sergileyen liderlerdir (Oktay ve Gül, 2003: 405)
Avolio‟ya (2004) göre otantik lider, kendi düşünceleri, davranışları diğerleri tarafından nasıl algılandığının farkında olan, içinde bulundukları ortamı tanıyan, kendine güvenen, umudu olan, iyimser, sorunların çabuk üstesinden gelebilen ahlaklı bireylerdir. Otantikliğin hedefi, insanları yönetmekten çok, insanlar arası ilişkileri yönetmeye yöneliktir. Otantik liderler, insana hizmet etme, dürüstlük, sosyal çıkarcılık, örgütsel değerler, orijinal olma gibi özellikleri kendilerinde barındırırlar (Kesken ve Ayyıldız, 2008: 737-738).
Moxley‟e göre (2000) ruhsal liderliğin temelinde dört ana nokta bulunmaktadır. Bunlar: Beden, Akıl (rasyonellik ve mantık), Kalp (duygular ve hisler) ve Ruhtur. Bu dört kavram aynı zamanda insan varlığının da özünü oluşturmaktadır. Bireylerden yüksek düzeyde verim alınması için bu dört öğenin bir araya getirilmesi gerekir. Eğer bu dört öğe bir araya gelmez ise, bireyler yaptıkları işten haz alamaz, kendilerini ifade edemez ve işlerinde yeterli olamazlar. Ruhsal liderliğin diğer liderlik türleriyle kesiştiği en önemli nokta, kişi ve grup arasında oluşan denge, bütünlük hissi ve iletişim en iyi düzeyde olmasıdır. Birey, ancak ve ancak bir grup içinde kendini
51
gerçekleştirebilir; kendini güvende hissedebilir; bireysel farklıklarını ortaya koyabilir. Grubu oluşturan tüm bireyler kutsaldır ve bireylerin yaptıkları iş ne olursa olsun bir fark yaratır. Ruhsal liderlerin görevi farklılıklara açık bir örgüt ya da toplum yaratmak, bireye çağrıda bulunmak, onlara aitlik hissini tattırmak ve takdir edilmesi yollarıyla çalışanın verimliliğini sağlamaktır (Fry, 2003; akt. Baloğlu ve Karadağ, 2011: 173).