Okul Öncesi Dönemde Dürüstlük Değeri Eğitiminde Kullanılan Yöntem

Dürüstlük, birçok ülkede değerler eğitimi kapsamında ele alınan ortak değerlerden biridir (Sokol, 2009). Dürüstlük, Avustralya’da Ulusal Değerler Eğitimi Çerçevesinde belirtilen, eğitim programında kazandırılacak dokuz temel değerden biridir (Arıkan, 2011). Ülkemizdeki 2013 tarihli Milli Eğitim Bakanlığı Okulöncesi Eğitim Programında (MEBOÖEP) dürüstlük ile doğrudan ilişkili kazanımlara ve göstergelere rastlanmamıştır. Programda değer eğitiminin ayrıca ele alınmadığı şu biçimde ifade edilmiştir: “Programda değerler eğitimi ayrı bir alan olarak ele alınmamış, ancak kazanım ve göstergelerde bütüncül bir şekilde vurgulanmıştır (MEB, 2013, s. 17).” Aşağıda, okul öncesi eğitim programında yer alan dürüstlükle dolaylı ilgisi bulunabilecek kimi örnek ifadeler yer almaktadır (MEB, 2013).

Milli Eğitimin Genel Amaçları başlığı altında,

1. Atatürk İnkılap ve ilkelerine ve Anayasa’da ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı; Türk milletinin millî, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan; insan haklarına ve Anayasa’nın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk

devleti olan Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış hâline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek

Okul Öncesi Eğitimin Amaçları başlığı altında,

1. Çocukların beden, zihin ve duygu gelişimini ve iyi alışkanlıklar kazanmasını sağlamak

Okul Öncesi Eğitimin Temel İlkeleri başlığı altında,

13. Çocukların hayal güçleri, yaratıcı ve eleştirel düşünme becerileri, iletişim kurma ve duygularını anlatabilme davranışları geliştirilmelidir.

Programın Temel Özellikleri başlığı altında Kültürel ve evrensel değerleri dikkate alır

Dil Gelişimiyle İlgili Kazanımlar, Göstergeleri Ve Açıklamaları başlığı altında, Kazanım 5. Dili iletişim amacıyla kullanır. (Göstergeleri: …Konuşmalarında nezaket sözcükleri kullanır. Sohbete katılır. Konuşmak için sırasını bekler. Duygu, düşünce ve hayallerini söyler.

Sosyal ve Duygusal Gelişimle İlgili Kazanımlar, Göstergeleri ve Açıklamaları başlığı altında,

Kazanım 5. Bir olay veya durumla ilgili olumlu/olumsuz duygularını uygun yollarla gösterir. (Göstergeleri: Olumlu/olumsuz duygularını sözel ifadeler kullanarak açıklar. Olumsuz duygularını olumlu davranışlarla gösterir.)

Kazanım 6. Kendisinin ve başkalarının haklarını korur. (Göstergeleri: Haklarını söyler. Başkalarının hakları olduğunu söyler. Haksızlığa uğradığında neler yapabileceğini söyler. Başkalarının haklarını korumak için ne yapması gerektiğini söyler.)

Kazanım 7. Bir işi veya görevi başarmak için kendini güdüler. (Göstergeleri: Yetişkin yönlendirmesi olmadan bir işe başlar. Başladığı işi zamanında bitirmek için çaba gösterir.)

Okul Öncesi Eğitim Programı, değer eğitimi konusunun işleniş biçimini özellikle ele almamış olsa da Milli Eğitim Bakanlığı tarafından hazırlanan Sosyal Bilgiler Dersi 6 ve 7. Sınıflar Öğretim Programında değer öğretimi ile ilgili farklı yaklaşımlara yer verilmiştir. Programa göre değer öğretimi ile ilgili yaklaşımlar aşağıdaki gibi özetlenebilir (Akbaş, 2005):

1. Değer açıklamak yaklaşımı; öğrencilere kendi değerlerinin farkına varması için yardımda bulunmayı, bireylerin kendi değerlerinin ve özelliklerinin farkında olmasını öne çıkaran tarafsız bir yaklaşımdır.

2. Ahlaki muhakeme yaklaşımında yaklaşımda öğretmen öğrencilere ahlâkî ikilemlerin bulunduğu örnekler vererek öğrencilerin kendi çıkmazlarını çözmelerine yardım etmektedir.

3. Değer analizi yaklaşımda öğrencilere örnek olaylar sunularak çeşitli sorularla duygusal olmadan, akılcı bir şekilde ahlâkî düşünme becerisini kazandırma ve analiz becerilerinin geliştirilmesi amaçlanmaktadır.

4. Gözlem yoluyla değerler öğretimi öğrenciyi aktif kılan ve kendi duyu organlarıyla ilk elden öğrenmesini sağlayan bir yöntem olarak ele alınmaktadır.

Değer açıklama yaklaşımı ile gerçekleştirilebilecek bir etkinlikte okulöncesi öğretmeni, çocukların özgürce kendi değerlerini ifade edecekleri ve kendilerini tanımalarına olanak sağlayıcı açık uçlu sorular sorabilir ve bu değerleri eyleme dökebilecekleri drama etkinlikleri tasarlayabilir. Ahlaki muhakeme yaklaşımı ile gerçekleştirebilecek bir Türkçe Dil etkinliğinde öğretmen ahlaki ikilem içeren bir yarım öykü anlatıp sonunu Kohlberg’in ahlak gelişimi kuramına paralel sorularla, nedenlerini de sorgulayacak biçimde çocukların tamamlamasını, tartışmasını sağlayabilir. Değer analizi yaklaşımı ile izletilen kısa bir çizgi filmin sonunda çocuklarla filmde geçen karakterlerin değerleri, film içerisinde gerçekleşen davranışların nedenleri, sonuçları ve gerçek hayatta karşılaşılabilecek yansımaları çocuklarla tartışılabilir. Gözlem yoluyla değer öğretimi yaklaşımı ile çocuğun model

alabileceği anne baba gibi kişilerin özelliklerini anlatması istenebilir ya da huzurevine gerçekleştirilebilecek alan gezisi ile orada yaşananlar gözlenebilir.

Ülkemizde uygulanacak okul öncesi eğitim faaliyetleri için temel ilkeleri de ortaya koyan Okul Öncesi Eğitim Programı, ulaşılmak istenen amaç ve kazanımlara dönük gerçekleştirilebilecek etkinlikler ile ilgili olarak da önemli bir kaynak niteliğindedir. Bireysel olarak veya küçük ya da büyük gruplar halinde gerçekleştirilebilecek Türkçe, Sanat, Drama, Müzik, Hareket, Oyun, Fen, Matematik, Okuma Yazmaya Hazırlık ve Alan Gezileri, programda söz edilen etkinlikler arasındadır. Programdaki esneklikle birlikte, değerlerin yaşamın ne kadar içinde olduğu da göz önünde tutulduğunda, öğretmenin planladığı herhangi bir etkinlik içerisinde değer eğitimine yer verebileceği söylenebilir. Bu etkinlikler içerisinde değer eğitimi gerçekleştirmek için seçilebilecek pek çok yöntem ve teknik vardır. Okulöncesi dönemde değerler eğitimi etkinliklerinde yapılandırmacılık, problem temelli öğrenme, yaratıcı drama, soru-cevap, tartışma, küçük grup çalışması, bilgisayarla öğrenme ve işbirliğine dayalı öğrenme gibi teori ve etkinliklere dayanan aktif öğrenmenin önemini vurgulayan Balat (2011), Okul Öncesi Eğitim Programında söz edilen etkinlik türleri için değer eğitimi uygulama örnekleri sunmuştur. Bu örnekler arasında; oyunlar, şarkılar, fen ve matematik etkinlikleri, dramatizasyon çalışmaları, alan gezileri gibi çalışmaların yanı sıra öykülerde faydalanılan Türkçe Dil etkinlikleri de yer almaktadır. Okul öncesi eğitimde değer eğitimine yönelik etkinlik tasarlarken kullanılabilecek çok çeşitli metinler içerisinde öyküler de yer alır.