A Odası Kabartmaları

Yaklaşık 22 m. uzunluğundaki ana mekan olan A odasında doğudaki ve batıdaki kaya yüzeyleri düzleştirilmiş ve tanrısal kabartmalarla donatılmıştır (Res.51). Bu kabartmalar 66 figürden oluşan bir tören alayını göstermektedir. Burada yer alan kabartmalar, çok çeşitli ve ayrıntılı betimlenmiştir. Ayrıca zamanında belki de renkli boyamalarla bu kabartmalar, bireysel özellik taşıyor olabilirler. Profilden betimlenen tanrıçalar, geniş bir şal altında kemerli ve pliseli uzun bir etek, geniş kollu bir bluz ile ucu sivri ve yukarı kalkık pabuçlar giymektedirler (Çiz.19). Küpelidirler, başlarında yüksek ve üstü çıkıntılı başlık vardır. Şehir suru biçimindeki

49

silindirik başlık Hitit sanatında ilk kez bu betimlerde görülmektedir.207 Saçlar tutma halinde sırta iner. Yumruk şeklinde sağ el ileri uzatılmış, sol el ise başa doğru kalkık ve açık bir biçimde betimlenmiştir. Bu alana HH ile isimleri yazılmıştır. Ancak bazı hiyeroglif işaretlerinin iyi durumda olmamasından dolayı tüm isimler okunamamıştır. Tanrıçalar arasında isimleri kesinlikle okunabilenler şunlardır: Hutena (No.47), Hutellurra (No.48), Allatu (No.49), Salusa (No.52), Bilgelik Tanrısı Iya’nın eşi Tapkina (No.53), ve Ay Tanrısı’nın eşi Nikkala (No.54) (Çiz.19).208

A odasının diğer tarafında görülen tanrılarda ise daha çok bireysel özellikler taşıyan hatlar görülmektedir. Figürler geleneksel Hitit sanatına uygun olarak baş ve ayaklar profilden gövde cepheden verilerek betimlenmişlerdir.Erkek tanrıların çoğu ucu sivri, ve boynuzlarla donatılmış bir külah giyerler. Boynuz sayılarının çokluğu tanrı katının yüksekliğini gösterir. Tanrılar bedene oturmuş, dizlerine kadar inen, beli kemerli, olası iki parçadan meydana gelen bir giysi giyerler (Çiz.19) (Res.52). Üst üste binen eteğin kıvrımı ve etekteki baskı belli edilmiştir. Bu tip giysilerin bir çeşitlemesi olarak, arka kısmı uzun olan giysiler de gözlenmektedir. Ayaklarında Hititler’in tipik sivri ucu yukarı kalkık ayakkabıları ile betimlenmişlerdir. Yalnız başının üzerinde kanatlı güneş kursundan tanınan, “Gökyüzü’nün Güneş Tanrısı” (No.34) uzun bir paltoyla örtünmüştür. “Güneş Tanrısı”, tıpkı kral betimlerin de görüldüğü gibi, başa oturmuş kalot/takke biçimli başlıkla gösterilmiştir. Dağ tanrıları, üzerinde dağ doruklarını temsil eden pullar bulunan uzun etek giyerler (No.13-15,16a,17). Başlarında ise öne doğru eğik, konik başlıkla betimlenmişlerdir. Gözlenebildiği kadar bu tür külahların bazılarının sivri uca yakın kısmında bir hilal veya bir hayvan betimi yer almaktadır. Kralların giysileri Güneş Tanrısı’yla aynıdır, silah taşımazlar, ellerinde krallık asası lituus/GIS kalmuş tutarlar.

Yazılıkaya tanrıları topuz ve orak biçimli kılıç kuşanmıştır ve bazılarının kemerinde yarım ay şeklinde kabzası olan kılıç bulunur. Tanrı Şarruma’nın elinde sap delikli balta gözlenmektedir. Süs ve aynı zamanda majik anlamlı bir takı olarak küpe Güneş Tanrısı’nda ve bazı tanrıların kulaklarında halka küpe görülmektedir. Aynı tür halka küpe Yazılıkaya kral betimlerinde de görülür. Tanrılardan üçü kanatlı

207 _{Darga, 1992:157} 208 _{Seeher, 2002:444}

50

betimlenmiştir: Tanrı Pirinkir (No.31), Ay Tanrısı209 (No.35) ile savaşçı özelliği vurgulandığından erkek tanrılar arasında yer alan Savaş ve Aşk Tanrıçası Şavuşka (No.38) (Çiz.19). Bu tanrıçanın arkasındaki iki figür (No. 36-37) hizmetkarları Ninatta ve Kulitta’dır (Çiz.19). Savaş Tanrıları Hesue (No.30) ve Astabi (No.33), Bilgelik Tanrısı Iya (No.39), Hava Tanrısı’nın babası Tahıl Tanrısı Kumarbi (No.40) ve yine olasılıkla aynı tanrının erkek kardeşlerinden biri (No. 41) tanımlanabilen diğer tanrı figürleridir (Çiz.19).210 28 ve 29 numaralı, boğa ile insan karışımı iki yaratık ilginçtir: Yeryüzü anlamına gelen hiyeroglif işaret üzerinde ayakta duran ve yukarı doğru kaldırdıkları ellerinde gökyüzü işaretini taşıyan bu figürlerin Hurri ve Şerri olmaları mümkündür (Çiz.19) (Res.53).211

Tanrılar alayının sonunu oluşturan, koşan “oniki” tanrı genç tanrılardır. “Savaş ve Yer altı Tanrısı “Nergal” in 12 kişilik anonim tanrılar grubunu oluştururlar(Çiz.19) (Res.54).212

A odasının arka duvarındaki ana sahne, boyutları ve ek atribüleriyle özellikle dikkat çeker. Burada Hava Tanrısı (No.42) iki Dağ Tanrısı üzerinde ayakta dururken karşısındaki Güneş Tanrıçası (No.43) ve oğlu Şarrumma (No.44) birer leopar üzerine basmaktadır (Çiz.20) (Res.55). Hemen ardında Hava Tanrısı ile Güneş Tanrıçası’nın kızları ile kız torunu olması muhtemel iki tanrıça (No.45-46), çift başlı bir kartalın biraz yukarısında betimlenmişlerdir (Çiz.20). Hem Hava Tanrısı’nın hem de Güneş Tanrıçası’nın arkasında tanrısal sivri külahlı, sıçrayan bir boğa görülmektedir.

Ana sahnenin karşısındaki duvarda, ana sahnedeki tanrı figürlerinden daha büyük boyutlarda Büyük Kral IV. Tuthaliya betimlenmiştir (Çiz.21) (Res.56). Yazılıkaya’nın en büyük kabartması olma özelliğini taşıyan betim, doğudaki B odasının girişine daha yakındır. Hemen hemen hiç bozulmamış olan bu kabartma çok özenli ve çok ince bir biçemle işlenmiştir. Kral, Güneş Tanrısı’nın törensel kıyafetinde, uzun mantolu, kalot/takke biçimli başlığı ile betimlenmiştir. Elinde egemenlik simgesi olan ucu kıvrık bir asayı tutmaktadır. Ayaklarında ucu kıvrık ayakkabılarıyla, pullarla dağ konisi oldukları belirtilen iki tepe üzerinde dururken tasvir edilmiştir (No.64) (Çiz.21). Đleri doğru uzattığı sağ elinin üzerinde kanatlı

209

Başlığındaki hilal sayesinde de tanınır. 210 _{Seeher, 2002:444}

211 _{Seeher, 2002:444} 212 _{Bittel, 1975:191}

51

güneş kursunu ve HH yazısıyla Büyük Kral ve unvanlarının yazıldığı aedicula içinde kralın adı Tuthaliya, bir dağ tanrısı betimi ve yatay bir ayak işaretiyle yazılmıştır.213 Kralın yüzünde görülen ince çizgiler, düz inen biçimli burun, yüzdeki durağan ifade, idealize bir portre izlenimini yaratmaktadır.214 Kralın merasim ve baş rahip giysilerinin uyumlu çizgileri, dağlar üzerinde emin adım atması, M.Ö. 1250-1220 yıllarında hüküm süren IV. Tuthaliya’nın yazıtlarında kullandığı “şar kişşati/Dünyanın Kralı” unvanına son derece uygun düşmektedir.215 A odası kabartmalarının, taşı işleyen yontucuların IV. Tuthaliya’nın direktifleriyle yaptırılmış olduğu genellikle kabul edilmektedir.216

IV. Tuthaliya kabartmasının bulunduğu kayalığın dış yöne bakan yüzeyinde, çok harap durumda bir ziyafet sahnesi kabartması yer alır. Bir masanın ayırdığı karşılıklı bir tanrı ve tanrıça seçilmektedir. Önlerindeki, çok silik olmasına karşın okunabilmiş adları vardır. Tanrının adı “Tenu”, tanrıçanın adı “Tipatu” olarak okunması, Laroche tarafından öngörülmüşse de kesin değildir. Hurri tanrılar listelerinde bu tanrı adları, Teşup ve Hepat’ın vezirlerinin adları olarak anımsanmaktadır.217

J. Seeher’e göre de kutsal alanın bu kral tarafından yaptırıldığı ya da son şeklini almasında onun rol oynadığı ve burada kendini ebedileştirmek istediği sanılmaktadır.218

Yine Seeher’e göre, Ortaçağ ve Rönesans dönemi dinsel yapılarında kurucu figürlerin küçüklüğünü göz önüne getirildiğinde, burada kral kabartmasının boyutu, kralın özgüveninin derecesini göstermektedir.219 Böylece kaya mekanları M.Ö. 13. yy.’a tarihlenirse de Yazılıkaya’da M.Ö. 15. yy.’dan itibaren bir kült yerinin var olduğunu gösteren çeşitli buluntular vardır.

Yazılıkaya’da Hitit panteonuna ait tanrılar, Hititçe değil, Hurri kökenli isimlerle belirtilmişlerdir. Daha M.Ö. 15. yy.’dan itibaren Hurri ülkesinden220 Hitit

213 _{Darga, 1992:164} 214 _{Darga, 1992:164} 215 _{Darga, 1992:164} 216 _{Bittel, 1975:253; Darga, 1992:164} 217 Darga, 1992:164 218 _{Seeher, 2002:444} 219 _{Seeher, 2002:444}

52

kültürüne yoğun etki başlamıştır. M.Ö. 13. yy. ortalarında Büyük Kral III. Hattuşili ve oğlu IV. Tuthaliya tarafından uygulanan kült ile ilgili büyük çaplı reformlarda bu eğilim daha da güçlenmiştir. Bunda Büyük Kraliçe Puduhepa’nın da katkısı olduğu sanılmaktadır.