Đç Anadolu’da, M.Ö. II. binyılın ilk yarısında, Hatti ülkesi olarak bilinen Kızılırmak kavisi içerisinde devletlerini kuran Hititler, kuruluşundan itibaren çeşitli badireler atlattıktan sonra M.Ö. II. binyılın ikinci yarısında Yakındoğu’nun Mitanni, Babil ve Mısır gibi birkaç süper gücü arasında yerini almıştır. Hititler kimdi, Anadolu’ya nereden gelmişlerdi? Bir çok araştırmacı ve bilim adamı bu sorulara cevap aramıştır. Dilleri Hint-Avrupa dil grubuna giriyordu. Bu bir çıkış noktası oluştursa da kültür özellikleri incelendiğinde Hititler’in kökeni sorunu hep cevapsız kalmıştır. Anadolu’ya geldiklerinde yerli Hatti kültürünü benimseyip kendi kurmuş oldukları krallığa bile “Hatti Ülkesi” adını vermişlerdir. Đsimlerini dahi Anadolu’dan alan Hititler’in, Kafkasya’dan göç ettiklerine dair birkaç ipucu olsa da bugüne kadar yapılan arkeolojik kazılarda ele geçen belgeler Hititler’in kökenini aydınlatacak nitelikte değildir. Özellikle M.Ö. II. binyılın ikinci yarısında, Anadolu’nun köklü kültür birikimi ve sentezinden doğan Hitit kültürü, kendi çekirdek bölgesinin dışına da çıkarak Batı Anadolu’ya kadar uzanan bir yayılım alanı göstermiştir. Hititler’in büyük bir siyasi güç olduğu bu dönemde Babil, Kuzey Suriye ve Mısır ile olan barışçı veya savaşçı ilişkileri, bu bölgelerin kültürleri ile karşılaşma nedeni olmuştur. Kendilerinin gördükleri veya oradan getirilen insanların katkıları, esasen gelişmiş olan yerli sanatın daha da zenginleşmesini sağlamıştır. Hitit Đmparatorluk Dönemi veya Hitit Büyük Krallık Dönemi diye adlandırılan bu dönemde, anıtsal saray ve tapınak mimarisi gelişerek en özgün şeklini almıştır. Bu özgün şekil başkent Hattuşa başta olmak üzere Alacahöyük, Kuşaklı, Kültepe gibi diğer Hitit merkezlerinde de kendini göstermiştir.
Mimarideki bu gelişim, görsel sanat ürünlerinden biri olan kaya anıtlarında da kendini göstererek hem Hitit çekirdek bölgesinde hem de Karabel anıtı gibi dışında Hitit sanat üslubunu güçlü bir şekilde yansıtmışlardır. Yapım amaçları göz önüne alındığında görsel sanat ürünleri arasında farklı bir yere sahip olan kaya anıtları, Hititler’in daima inmeyi hedefledikleri güney ülkelerine giden doğal yol güzergahları üzerine yapılmışlardır. Batı Anadolu Bölgesi’nde sayıları azdır. Söz konusu kaya anıtları izlendiğinde, M.Ö. II. binin ikinci yarısında, Hititler’in toprak ve kültür bakımından zengin güney ülkelerine ulaşmak için kullandıkları doğal dağ geçitlerini
63
de saptamak mümkündür. Develi ve Hanyeri arasında yer alan Fraktin, Taşçı, Đmamkulu ve Hanyeri kaya anıtları doğal bir dağ yolu üzerinde bulunmakta ve bu yol Hititler ile Kizzuwatna arasında kestirme bir köprü oluşturmaktadır. Özellikle bu bölgede yoğun olmasının nedeni Hititler’in yayılma siyasetinde Mezopotamya’nın ve K. Suriye’nin öncelikli olmasıdır. A. Ünal’ın da ifade ettiği gibi “Hititler’in Avrupası Mezopotamya” dır.262 Sınırlar ve hakimiyet alanı genişledikçe Hititler kaya yüzeylerine kabartma şeklinde tanrılarının ve kendilerinin tasvirlerini yaptırıyor ve tanrılarına minnettarlıklarını görsel olarak dile getirmiş oluyorlardı. Aynı zamanda bu anıtları birer propaganda malzemesi olarak da kullanıyor, Hitit siyasi gücünü ve egemenliğini kayalar üzerinde ölümsüzleştiriyorlardı.
M.Ö. 14. ve 13. yüzyılda Hititler’e özgün bir sanat dalı olarak geliştiğini gördüğümüz kaya anıtlarının Eski Hitit Krallık Çağı’nda görsel sanatlar içerisinde olup olmadığı bugün için bilinmemektedir. Tarihleri yazıtlarıyla saptanabilen Fraktin, Sirkeli, Taşçı, Yazılıkaya açık hava tapınağının kabartmaları dışında kalan diğer kaya anıtları, özgün biçemleri göz önünde bulundurularak M.Ö. 13. yüzyıla tarihlendirilmektedir.
Hitit sanat üslubunun güçlü olarak yansıtıldığı kaya anıtlarında ortak özellik olarak tasvir edilen figürlerin baş ve ayakları profilden gövdeleri ise cepheden işlenmiş olmalarıdır. Mısır etkisinin açıkça gözlendiği bu özellik, figürlerin işlenişinde belirgindir ancak betimlenmeleri Mısır tasvirlerinden farklı olarak Hititli’dir. Hurri etkisi daha çok dinsel kavramlarda kendini hissettirmiştir. Özellikle Hurri etkisinin III. Hattuşili ve IV. Tuthaliya döneminde doruğuna eriştiği anlaşılmaktadır.
Kaya anıtlarında betimlenen tanrı tasvirlerinin üzerlerinde boynuzlu sivri külah, kısa eteklik ve ucu kıvrık ayakkabılar gözlenmektedir. Tanrısallık simgesi olan boynuzlu başlık ölmüş tanrı katına ulaşmış kral betimlemelerinde de görülmektedir. Fraktin, Hanyeri ve Karabel kabartmalarında yer alan kral tasvirlerinin başlıklarının boynuzlu olarak işlendiği gözlenmektedir. Kral tasvirleri takke başlık, ve şal manto giyimlidir. Ayaklarında ise ucu kıvrık ayakkabıları ile betimlenmişlerdir. Ancak tanrı betimlerinde görülen kısa eteklik kral tasvirlerinde de
64
görülmektedir. Hemite, Fraktin, Karabel, Hanyeri kabartmalarında betimlenen büyük kral ve yerel kral tasvirleri kısa eteklikli olarak işlenmişlerdir. Büyük kral tasvirlerinin ellerinde krallık simgesi lituus yer alırken yer alırken yerel kral tasvirleri bir ellerinde yay diğer ellerinde mızrakla gösterilmişlerdir. Ancak, Fraktin kaya anıtında, Hava Tanrısı sağ elinde, sağ omuzuna yasladığı krallık simgesi ucu kıvrık lituus ile tasvir edilmiştir. Hatip kaya anıtında ise tasvir edilen figür bu yönüyle diğer kaya anıtlarından ayrılmaktadır. Fırtına tanrısını betimlediği düşünülen figürün yerel kral tasvirlerinde olduğu gibi bir elinde yay diğer elinde ise mızrak tuttuğu görülmektedir. Yerel kral ve büyük kral tasvirlerinde görülen ortak öğe kabzası ay biçimli kılıçlardır. Kaya anıtları üzerinde betimlenen figürler genellikle yüzde, gözler iri badem biçiminde, burunlar düz veya kavisli, ağız ise gülümseme başlangıcında verilerek betimlenmişlerdir. Ayrıca figürler bir ayakları daima ileri gelecek şekilde tasvir edilmişlerdir.
Tanrıça ve kraliçeler ise profilden betimlenmektedir. Üzerlerinde disk biçimli başlık, uzun kollu ve etekli giysileri ile tasvir edilmişlerdir. Yazılıkaya açık hava tapınağında betimlenen tanrıçalar ise farklı olarak silindirik bir tür başlık takmışlardır. Ucu kıvrık ayakkabı tanrıça ve kraliçe betimlemelerinde de gözlenmektedir. Eflatunpınar anıtında betimlenen tanrı ve tanrıçalar tahtta oturur biçimde tasvir edilmişlerdir.
Konular daima dinseldir. Ya ölmüş tanrılaşmış krallar tek başlarına ya da bir dinsel kutsamayı anlatan sahneler de karşılıklı olarak betimlenmişlerdir. Kaya anıtlarının üzerlerinde görülen HH yazıtları ise figürlerin kimliğini açıklama konusunda yardımcı olmaktadır.
M. Darga’ya göre yerel kral anıtlarındaki motif ve ayrıntılarındaki farklılıklar yontu sanatçılarının ekollerinden ve komşu çevrelerden etkilenmelerinden kaynaklanmaktadır.263
Yine Darga’ya göre büyük boyda işlenen kaya anıtlarının her ne kadar politik ve dinsel anlamları ilk bakışta dikkat çekse de, burada birinci derecede önemli olan, işlendikleri kaya çıkıntıları ve dağlık arazideki yerleridir. Hitit dininde “taş-kaya”nın ve “dağların” kapsadığı anlam ve rollerinin bu anıtlardaki önemi belirgindir. Hitit
65
dinsel evreninde kayaların gücü, tılsım kuvveti, ölümsüz dayanıklılığı, Büyük Hitit Krallığı’nın egemenlik iradesini sonsuza dek devam ettirecek kaya anıtlarında somutlaşmış örneklerini oluşturmaktadır. Hitit kaya anıtları, Hitit Büyük Krallığı’nın efendisi, sahibi Baş Tanrı/Fırtına Tanrısı ve onu temsil eden Hitit kralının yeryüzündeki “Krallık Devletinin” kutsal kayalar üzerindeki meşru damgalarıdır. 264
66
KAYNAKÇA
Akurgal 1945 E. Akurgal, T. Özgüç, N. Özgüç, Arkeoloji Araştırmaları, Ankara, 1945
Akurgal 1961 E. Akurgal, Die Kunst der Hethiter, Münih, 1961
Akurgal 1995 E. Akurgal, Hatti ve Hitit Uygarlıkları, Đstanbul, 1995
Akurgal 2003 E. Akurgal, Anadolu Kültür Tarihi, Ankara, 2003
Alexander 1998 R. L. Alexander, “Contributions to the interpretation of the Fraktın reliefs”, III. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri, Eds. Sedat Alp and Aygül Süel, Ankara, 1998, s.15- 20
Alkım 1974 U. B. Alkım, Yesemek Taş Ocağı ve Heykel Atölyesinde Yapılan Kazı ve Araştırmalar, Ankara, 1974
Alkım 1976 U. B. Alkım, Yesemek, Ankara, 1976
Alp 1950 S. Alp, “Bemerkunden zu den Hieroglyphen des
hethitischen Monuments von Đmamkulu”, ArOr XVII, 1950, s.1vd.
Bahar ve diğ. 1996 H. Bahar, G. Karauğuz, Ö. Koçak, Eskiçağ Konya Araştırmaları I, Đstanbul, 1996
Bittel 1939 K. Bittel, “Untersuchungen in Fraktin”,
Archaologischer Anzeiger 54, Berlin, 1939, s.566-568
Bittel 1939-1941 K. Bittel, “Die Reliefs Am Karabel bei Nif (Kemalpaşa)”, Afo XIII, s. 181-193
Bittel 1953 K. Bittel, “Beitrag zu Eflatunpınar”, Bibliotheca Orientalis 10, 1953, s.2-5
67
Bittel 1970 K. Bittel, Hattusha: The Capital of the Hittites, New York, 1970
Bittel 1974 K. Bittel, “Bemerkungen zum Löwenbecken in Boğazköy und zum Felsrelief bei Sirkeli”, Anatolien Studies, Đstanbul, 1974, s.65 vd. Bittel 1975 K. Bittel, Das hethitische Felsheiligtum
Yazılıkaya, Berlin, 1975
Bittel 1976 K. Bitter, Beitrag zur Keentnis hethitischer Bildskunst, Heidelberg, 1976
Börker-Klahn l976 J. B. Klahn, Chr. Börker, “Eflatun Pınar, Zu Rekonstruktion, Deutung und Datierung”, JdI 90, 1975, s.1-41.
Börker-Klahn 1982 J. Börker, Klahn, “Altvorderasiatische Bildstelen und vergleichbare Felsreliefs” Baghdader Forschungen 4. Philip von Zabern: Mainz am Rhein, 1982
Darga 1984 M. Darga, Eski Anadolu’da Kadın, Đstanbul, 1984
Darga 1992 M. Darga, Hitit Sanatı, Đstanbul, 1992
Dinçol 1982 A. Dinçol, “Hititler” Görsel Anadolu
Uygarlıkları Ansiklopedisi I, 1982, s.17-120 Dinçol 1996 A. Dinçol, B. Dinçol, “Hatip Anıtındaki
Hiyeroglif Yazıt”, Arkeoloji ve Sanat 73, s.8-9 Dinçol 1998 A. Dinçol, “The rock monument of the Great
King Kurunta and its hieroglyphic inscription”, III. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri, Eds. Sedat Alp and Aygül Süel, Ankara, 1998, s.159-166
Dinçol 2004 A. Dinçol, “Hititler Son Tunç Çağı” Arkeo Atlas Dergisi, Sayı: 3, Đstanbul, 2004
68
Ehringhaus 2005 H. Ehringhaus, Götter, Herscher, Inschriften, Die Felsreliefs der Hethitischen Grossreichszeit in der Türkei, Berlin, 2005
Emre 2002 K. Emre, “Kaya Kabartmaları, Steller,
Ortostatlar”, Hititler ve Hitit Đmparatorluğu, Bonn, 2002, s.486-492
Erkanal 1980 H. Erkanal, “Eflatunpınar Anıtı”, Bedrettin Cömert’e Armağan, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal ve Đdari Bilimler Fakültesi Beşeri Bilimler Dergisi Özel Sayı, 1980, s.287-301 Ertem, 1965 H. Ertem, Boğazköy Metinlerine Göre Hititler
Devri Anadolusu’nun Faunası, Ankara, 1965 Garstang 1944 J. Garstang, “The Hulaia River Land and
Dadassas: A Curcial Problem in Hittite Geography”, JNES III, London, 1944, s.14-37 Gelb 1939 I. Gelb, “Hittite Hieroglyphic Monuments”,
Oriental Institute Publications XLV, The University of Chicago Pres, Chicago, 1939
Götze 1930 A. Götze, “Die Pestgebete Mursilis”,
Kleinasiatische Forschungen 1, Weimar, 1930, s.161-251
Gurney 1955 O. L. Gurney, “The Cuthaean Legend of Naram-
sin”, Anatolian Studies 5, London, 1955, s.93- 113
Güterbock 1938 H. G. Gütercbock, “Die literaris Tradition und ihre literarische Gestaltung bei Babyloniern und Hethitern bis 1200”, Zeitsch für Assyriologie 44/NF X, Berlin, 1938, s.283-332
Güterbock 1947 H. G. Güterbock, “Eski ve Yeni Eti Abideleri”, Fs. H. Edhem, TTKY VII, Ankara,1947, s.48-58
69
Güterbock 1956 H. G. Gütercbock, The Deeds of Suppiluliuma, Journal Of Cuneiform Studies 10, New Haven, 1956, s.41-68, 75-98, 107-130
Güterbock 1974 H. G. Güterbock, “Zwei Hethitische
Zeichnungen”, Fs. A. M. Mansel, 3 Cilt, Ankara, s.421-424
Güterbock 1978 H. G. Gütercbock, “Die Hieroglypheninschrift von Fraktin”, Fs. L. Matous, Budapest, 1978, s.127-136
Güterbock-Kendall 1955 H. G. Gütercbock, T. Kendal, “A Hittite Silver Vessel in the Form of a Fist”: Eds., J. B. Carter, S. P. Morris, The Ages of Homer A Tribute to Emily Townsend Vermeule, Austin, 1955 Haas 1982 V. Haas, Hethitische Berggötter und hurritische
Steindamonen, Berlin, 1982
Hamilton 1842 W. J. Hamilton, Researches in Asia Minor, Pontus and Armenia II, London, 1842
Hawkins 2000 J. D. Hawkins, Corpus of Hieroglyphic Luwian Inscriptions. Volume I Part 1-3: Inscriptions of the Iron Age, 2000
Hoffman 1984 I. Hoffman, “Der Erlab Telipinus”, Texte Der Hethiter 11, Heidelberg, 1984
Hoffner 1980 H. A. Hoffner, “History and Historians of the Ancient Near East: The Hittites”, Orientalia NS 49, Roma, 1980, s.283-322
Klengel 1939 H. Klengel, “Geshichte des Hethistischen Reiches”, Unter mitwirkung von Fiorella Imparati, Volkert Haas, Theo P.J. van den Hout, Leiden, 1999, s. 345-349
Klengel 2002 H. Klengel, “Hitit Tarihi” Hititler ve Hitit Đmparatorluğu, Bonn, 2002, s.413-420
70
Kohlmeyer 1983 K. Kohlmeyer, “Felsbilder der hethitischen Grossreichszeit” Acta Praehistorica et Archaeologica 15, s.7-153
Kohlmeyer 1995 K. Kohlmeyer, “Anatolian architectural decorations, statuary, and stelae”, in Civilizations of the Ancient Near East, Jack M. Sasson (ed. in chief), Simon-Schuster Macmillan, vol. IV, New York, 1995, s.2639- 2660.
Kuschke 1984 A. Kuschke, Qadesch-Schlacht: Lexikon der Agyptologie, Bd. V. Wiesbaden, 1984, s.27-37 Laroche 1958 E. Laroche, “Eflatun Pınar”, Anatolia III, 1958,
s.43-47
Liverani 1973 M. Liverani, “Memorandum on the Approach to Historiographic Texts”, Orientalia NS 42, Roma, 1973, s.178-194
Macqueen 2001 J. G. Macqueen, Hititler ve Hitit Çağında Anadolu, Ankara, 2001
Mellaart 1962 J. Mellaart, “The Late Bronze Age Monuments of Eflatun Pınar and Fasıllar”, AnatSt 12, 1962, s.111-117
Naumann 1974 R. Naumann, “Eınige Beobachtungen ın
Eflatunpınar”, A. M. Mansel’e Armağan I, s.467-474
Neu 1974 E. Neu, “Der Anitta-Text”, Studien zu den Boğazköy-Texten, Wiesbaden, 1974
Neve 1989 P. Neve, “Einige Bemerkungen zu der Kammer
B in Yazılıkaya”, Anatolia and the Ancient Near East, Studies in Honor of Tahsin Özgüç, 1989, s.345-355
71
Orthmann 1964 W. Orthmann, “Hethitishe Götterbilder”, Vorderasiatische Archaologie, A. Moortgat ed. by K. Bittel, Berlin, 1964, s.211 vd.
Osten 1937 H. H. Osten, Gavurkale Kılavuzu, Đstanbul, 1937
Otten 1963 H. Otten, “Aitiologische Erzahlung von der Überquerung des Taurus”, Zeitschrift für Assyriologie NF 21, 1963, s.156-168
Özenir 2001 S. Özenir, “Eflatunpınar Kutsal Anıt-Havuz (1996-2000)”, 2000 Yılı Anadolu Medeniyetleri Müzesi Konferansları, Ankara, 2001, s.35-38 Özgüç 1955 T. Özgüç, ” Fırakdin Eserleri”, BELLETEN
XIX/75, 1955, s.295-300.
Özgüç 1988 T. Özgüç, Đnandıktepe Eski Hiti Çağında
Önemli Bir Kült Merkezi, Ankara, 1988
Riemschneider 1958 K. K. Riemschneider, “Die Hethitischen Landschhenkungsurkunden”, Mitteilungen des Đnstituts für Orientforschung 6, Berlin, 1958 Savaş 1999 S. Ö. Savaş, “Yeni Buluntular Işığında (Hitit-
Luvi) Monumental Yapıtları ve Yazıtlarının Problemleri Çözüm Gelişmeleri ile Bugünkü Durumu”, Anadolu Medeniyetleri Müzesi Konferansları, Ankara, 1999, s.223-264
Savaş 2001 S. Ö. Savaş, “Kizzuwatnalı Büyük Hitit
Kraliçesi Puduhepa’nın Evlilik Anıtı ile Ölüm Anıtı”, Kilikia: Mekanlar ve Yerel Güçler (M.Ö. 2.Binyıl-M.S.4.Yüzyıl), Eds: E.Jean, Paris, 2001, s.95-114
Seeher 1999 J. Seeher, Hattuşa Rehberi, Đstanbul, 1999 Seeher 2002 J. Seeher, “Đmparatorluk Panteonu’na Bakış,
Yazılıkaya Tapınağı” Hititler ve Hitit Đmparatorluğu, Bonn, 2002, s.443-444
72
Singer 1998 I. Singer, “From Hattuşa to Tarhuntassa: Some Thoughts on Muwatalli’s Reign”, III. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri, Çorum, 1996, s.535-541
Ünal 2002 A. Ünal, Hititler Devrinde Anadolu I, Đstanbul, 2002
Van den Hout 1995 Th. P. J. Van den Hout, “Tuthalija IV. und die Ikonographie hethitischer Grosskönige des 13. jhs”, Bibo LII, 1995 s.545-573.
73
ÇĐZĐMLERĐN VE RESĐMLERĐN LĐSTESĐ
Çizimlerin Listesi
Çizim 1: Hititler Döneminde Anadolu
Çizim 2: Kaya Anıtlarının Anadolu’daki Dağılımı Çizim 3: Sirkeli Kaya Anıtı
Çizim 4: Fraktin Kaya Anıtı
Çizim 5: Hava Tanrısı ve III. Hattuşili Çizim 6: Tanrıça Hepat ve Kraliçe Puduhepa Çizim 7: Yumruk Biçimli Gümüş Hitit Kabı Çizim 8: Geyik Biçimli Gümüş Rhyton Çizim 9: Đmamkulu Kaya Anıtı
Çizim 10: Hanyeri Kaya Anıtı Çizim 11: Hemite Kaya Anıtı Çizim 12: Karabel Kaya Anıtı Çizim 13: Karabel B Kaya Anıtı Çizim 14: Gavurkale Kaya Anıtı Çizim 15: Taşçı I Kaya Anıtı Çizim 16: Taşçı II Kaya Anıtı Çizim 17: Hatip Kaya Anıtı Çizim 18: Yazılıkaya
Çizim 19: Yazılıkaya A Odası Tanrı ve Tanrıça Kabartmaları Çizim 20: Yazılıkaya A Odası Kuzey Kaya Üzerindeki Ana Sahne
Çizim 21: Ana Sahnenin Karşısındaki Büyük Kral IV. Tuthaliya Kabartması Çizim 22: Yazılıkaya B Odası Oniki Tanrı Kabartması
Çizim 23: Yazılıkaya B Odası Tanrı Şarrumma ve IV. Tuthaliya Çizim 24: Eflatunpınar Kutsal Anıt-Havuzu
Çizim 25: Eflatunpınar Kutsal Anıt-Havuzu Plan
Çizim 26: Eflatunpınar Kutsal Anıt-Havuzu Kuzey Duvarı Kabartmaları
Çizim 27: Eflatunpınar Kutsal Anıt-Havuzu Kuzey Duvarındaki Pınar Tanrıçaları Çizim 28: Eflatunpınar Kutsal Anıt-Havuzu Kuzey Duvarındaki Tanrı ve Tanrıça Kabartmaları
74
Çizim 29: Eflatunpınar Kutsal Anıt-Havuzu Doğu Duvarı Üzerinde Tanrı Çifti Kabartması
Çizim 30: J. Mellaart’a Göre Eflatunpınar Kutsal Anıt-Havuzu’nun Tamamlama Denemesi
Çizim 31: R. Naumann’a Göre Eflatunpınar Kutsal Anıt-Havuzu’nun Tamamlama Denemesi
Çizim 32: J. Börker ve C. Börker’e Göre Eflatunpınar Kutsal Anıt-Havuzu’nun Tamamlama Denemesi
Çizim 33: Ortman’a Göre Eflatunpınar Kutsal Anıt-Havuzu’nun Tamamlama Denemesi
Resimlerin Listesi
Resim 1: Sirkeli Kaya Anıtı Resim 2: Büyük Kral Muwattalli
Resim 3: Muwattalli Kabartmasının Arkasındaki HH Yazıt Resim 4: Fraktin Kaya Anıtı
Resim 5: Hava Tanrısı ve III. Hattuşili
Resim 6: Hava Tanrısı’nın Üzerinde Tanrı Anlamına Gelen Oval Đşaret Resim 7: III. Hattuşili’nin Başının Sağ Tarafındaki HH Yazıt
Resim 8: III. Hattuşili’nin Başının Sağ Tarafındaki HH Yazıt (Detay) Resim 9: Tanrıça Hepat ve Kraliçe Puduhepa
Resim 10: Kraliçe Puduhepa’nın Arkasındaki HH Yazıt
Resim 11: Tanrıça Hepat’ın Başının Sağ Tarafındaki HH Yazıt Resim 12: Kraliçe Puduhepa’nın Başının Sağ Tarafındaki HH Yazıt Resim 13: Đmamkulu Kaya Anıtı
Resim 14: Anıtın Sol Tarafındaki Yerel Kral Karasmuwa Betimi Resim 15: Anıt Üzerindeki Fırtına Tanrısı Betimi
Resim 16: Anıtın Sağ Tarafındaki Tanrıça Betimi Resim 17: Hanyeri Kaya Anıtı
Resim 18: Yerel Kral Karasmuwa’nın Arkasındaki HH Yazıt Resim 19: Anıt Üzerindeki Yerel Kral Karasmuwa Betimi Resim 20: Anıtın Sol Tarafındaki Boğa ve Dağ Tanrısı Betimi
75
Resim 21: Yerel Kral Karasmuwa ve Adının Yazdığı Önündeki HH Yazıt Resim 22: Hemite Kaya Anıtı
Resim 23: Anıt Üzerindeki Yerel Kral Tarhunda Betimi
Resim 24: Yerel Kral Tarhunda Betiminin Baş ve Gövde Kısmı (Detay) Resim 25: Yerel Kral Tarhunda’nın Adının Yazdığı HH Yazıt
Resim 26: Karabel Kaya Anıtı
Resim 27: Anıt Üzerinde Yerel Kral Targasnawati Betimi
Resim 28: Yerel Kral Targasnawati ve Başının Önünde Adının Yazdığı HH Yazıt Resim 29: Karabel B Kaya Anıtı
Resim 30: Akpınar Kaya Anıtı
Resim 31: Anıt Üzerindeki Tanrıça Betimi
Resim 32: Anıt Üzerindeki Tanrıça Betimi Baş Kısmı (Detay) Resim 33: Anıtın Dışında Sağ Taraftaki HH Yazıt
Resim 34: Gavurkale Kaya Anıtı
Resim 35: Anıt Üzerinde Sağ Tarafta Dua Jestindeki Figürler Resim 36: Anıt Üzerinde Sağ Taraftaki Tanrıça Betimi Resim 37: Taşçı Suyu ve Gerisindeki Taşçı I Kaya Anıtı Resim 38: Taşçı I Kaya Anıtı
Resim 39: Anıtın Sol Tarafında Büyük Kral III. Hatuşili’ye Ait HH Yazıt Resim 40: Anıt Üzerinde Sağ Tarafta Dua Jestindeki Üç Figür
Resim 41: Anıtın Solundaki Kadın Figürü ve Başının Üzerindeki HH Yazıt
Resim 42: Anıtın Solundaki Kadın Figürü ve Başının Üzerindeki HH Yazıt (Detay) Resim 43: Taşçı II Kaya Anıtı
Resim 44: Anıt Üzerindeki Dua Jestindeki Figür Resim 45: Hatip Kaya Anıtı
Resim 46: Anıt Üzerindeki Fırtına Tanrısı (?) Tasviri
Resim 47: Anıt Üzerindeki Fırtına Tanrısı (?) Tasviri (Detay)
Resim 48: Anıt Üzerindeki Fırtına Tanrısı’nın (?) Arkasındaki Detay Resim 49: Yazılıkaya
Resim 50: Yazılıkaya’nın Güneyindeki Tapınak Yapısı Resim 51: Yazılıkaya A Odası
76
Resim 53: Yazılıkaya A Odası Batı Kaya Yüzeyindeki Gökyüzünü Taşıyan Boğa Adamlar
Resim 54: Yazılıkaya A Odası Batı Kaya Yüzeyindeki Oniki Tanrı Resim 55: Yazılıkaya A Odası Kuzey Kaya Üzerindeki Ana Sahne
Resim 56: Ana Sahnenin Karşısındaki Büyük Kral IV. Tuthaliya Kabartması Resim 57: Yazılıkaya B Odası Oniki Tanrı Kabartması
Resim 58: Yazılıkaya B Odası Giriş Üzerindeki Demon Resim 59: Yazılıkaya B Odası Giriş Üzerindeki Demon
Resim 60: Yazılıkaya B Odası Tanrı Şarrumma ve IV. Tuthaliya Resim 61: Yazılıkaya B Odası Tanrı Kılıç Tanrı/Nergal
Resim 62: Yazılıkaya B Odası Doğu Kaya Üzerindeki IV. Tuthaliya’ya Ait HH Yazıt
Resim 63: Eflatunpınar Kutsal Anıt-Havuzu
Resim 64: Eflatunpınar Kutsal Anıt-Havuzu Kuzey Duvar Kabartmaları Resim 65: Eflatunpınar Kutsal Anıt-Havuzu Kuzey Duvarı Dağ Tanrıları Resim 66: Eflatunpınar Kutsal Anıt-Havuzu’nın Arkasında Bulunan Savak Resim 67: Eflatunpınar Kutsal Anıt-Havuzu Kuzey Duvarında Soldaki Pınar
Tanrıçası
Resim 68: Eflatunpınar Kutsal Anıt-Havuzu Kuzey Duvarında Sağdaki Pınar Tanrıçası
Resim 69: Eflatunpınar Kutsal Anıt-Havuzu Kuzey Duvarındaki Tanrı ve Tanrıça Kabartmaları
Resim 70: Eflatunpınar Kutsal Anıt-Havuzu Doğu Duvarı Üzerinde Tanrı Çifti Kabartması
77
78
Çizim 1: Hititler Döneminde Anadolu (Dinçol, 1982)
Çizim 2: Kaya Anıtlarının Anadolu’daki Dağılımı (Hititler ve Hitit Đmparatorluğu, 2002)
79
Çizim 3: Sirkeli Kaya Anıtı (Ehringhaus, 2005)
80
Çizim 5: Hava Tanrısı ve III. Hattuşili (Kohlmeyer, 1983)
81
Çizim 7: Yumruk Biçimli Gümüş Hitit Kabı (Akurgal, 2003)
82
Çizim 9: Đmamkulu Kaya Anıtı (Ehringhaus, 2005)
83
Çizim 11: Hemite Kaya Anıtı (Ehringhaus, 2005)
84
Çizim 13: Karabel B Kaya Anıtı (Kohlmeyer, 1983)
85
Çizim 15: Taşçı I Kaya Anıtı (Kohlmeyer, 1983)
86
Çizim 17: Hatip Kaya Anıtı (Ehringhaus, 2005)
87
Çizim 19: Yazılıkaya A Odası Tanrı ve Tanrıça Kabartmaları (Hititler ve Hitit Đmparatorluğu, 2002)
Çizim 20: Yazılıkaya A Odası Kuzey Kaya Üzerindeki Ana Sahne (Hititler ve Hitit Đmparatorluğu, 2002)
88
Çizim 21: Ana Sahnenin Karşısındaki Büyük Kral IV. Tuthaliya Kabartması (Seeher, 1999)
Çizim 22: Yazılıkaya B Odası Oniki Tanrı Kabartması (Hititler ve Hitit Đmparatorluğu, 2002)
89
Çizim 23: Yazılıkaya B Odası Tanrı Şarrumma ve IV. Tuthaliya (Seeher, 1999)
90
Çizim 25: Eflatunpınar Kutsal Anıt-Havuzu Plan (Özenir, 2001)
Çizim 26: Eflatunpınar Kutsal Anıt-Havuzu Kuzey Duvarı Kabartmaları (Özenir, 2001)
91
Çizim 27: Eflatunpınar Kutsal Anıt-Havuzu Kuzey Duvarındaki Pınar Tanrıçaları (Özenir, 2001)
Çizim 28: Eflatunpınar Kutsal Anıt-Havuzu Kuzey Duvarındaki Tanrı ve Tanrıça Kabartmaları (Özenir, 2001)
92
Çizim 29: Eflatunpınar Kutsal Anıt-Havuzu Doğu Duvarı Üzerinde Tanrı Çifti Kabartması (Özenir, 2001)
Çizim 30: J. Mellaart’a Göre Eflatunpınar Kutsal Anıt-Havuzu’nun Tamamlama Denemesi (Mellaart, 1962)
93
Çizim 31: R. Naumann’a Göre Eflatunpınar Kutsal Anıt-Havuzu’nun Tamamlama Denemesi (Naumann, 1974)
Çizim 32: J. Börker ve C. Börker’e Göre Eflatunpınar Kutsal Anıt-Havuzu’nun Tamamlama Denemesi (Börker-Klahn, l976)
94
Çizim 33: Ortman’a Göre Eflatunpınar Kutsal Anıt-Havuzu’nun