Obezite ve Yeme Bağımlılığı

Obezitenin son yıllarda yaygınlığıyla birlikte obez bireylerde görülen aşırı yeme davranışı, yeme bağımlılığını tartışma konusu haline getirmiştir. Yeme bağımlılığı kavramı bilimsel alanda gelişen ve tartışması devam eden bir alandır. Yeme bağımlığı yiyeceklerin verdiği zevk ve rahatlamayla ilişkili olup birey yemeyi kontrol edemez. Yiyecek temini için çaba sarf etme ve yemeye başlayınca rahatlama hissi oluşur özellikle stresli durumlarda bu rahatlamaya ihtiyaç duyar ve yönelir. Yemenin sonucunda pişmanlık ve şişmanlama ya da fiziksel rahatsızlık gibi olumsuz sonuçlar meydana gelmesine rağmen yeme atakları devam eder.137

Çocuk ve ergenlerde obezite genetik faktörü etkili olsa da birçok faktörlü süreçtir. Son zamanlarda yüksek karbonhidratlı yiyeceklerdeki çeşitlik aşırı tüketimde bir neden olabilir, özellikle obez bireylerde karbonhidratlı yiyecekleri kontrolsüz tüketimi ‘yeme bağımlılığı’ konusunun odak noktası olmuştur. Yeme bağımlılığı hedonik faktörden kaynaklanan ve tekrarlanan gıdayı arzu etme, isteme olarak tanımlanabilir. Tüm gıdalar bağımlı davranışlara neden olmadığı tespit edilmiştir; tuzlu, yağlı ve tatlı yiyecekler gibi bağımlılık olması daha olasıdır.138

Yeme bağımlılığı kavramından önce özellikle çikolata, şeker ve karbonhidrattan zengin yiyeceklere aşırı istek duyma ile ilişkili çalışmalar

135 _{Engin Eker, 2005 Yılında İstanbul Ortaöğretim Kurumlarında Eğitim Gören Ergenlerin Yeme}

Tutumlarının Değerlendirilmesi Ve Kendine Zarar Verme İle İntihar Davranışları Bakımından Karşılaştırılması, Adli Tıp Enstitüsü, İstanbul Üniversitesi, İstanbul,2006, s.20. (Yayımlanmamış

Yüksek Lisans Tezi) 136

Gunher Seçil Arıca, vd., http://www.mkumedicaljournal.com/article/view/5000103711/5000096853 (Erişim Tarihi: 22.01.2016)

137

Demet Güleç Öyekçın Ve Artuner Devecı, Yeme Bağımlılığının Etyolojisi.Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 2012, cilt: 4.2,138-153, s.138.

138

Alev Keser , vd, A new insight into food addiction in childhood obesity. The Turkish journal of pediatrics, 2015, 57: 219-224.s.219.

35

başlamıştır. Hayvan modellerinde Sıçanlara kek, şekerli yiyecekler gibi tadı hoşa giden yiyecekler verildiğinde oluşan nörobiyolojik ve davranışsal göstergeler madde bağımlılığı modellerine benzerdir. Nasser ve arkadaşları bir klinik araştırmada çikolata tüketiminin doğrudan ölçülebilir bir psikoaktif etkisinin olduğunu, içeriğindeki kakao ve şekerin de bu aşermede doğrudan etkili olduğunu göstermiştir. Son yıllarda ise obezite epidemiyolojisindeki artışla birlikte obez kişilerde sıklıkla gözlenen aşırı yeme ve tıkınırcasına yeme davranışlarının bu bağlamdan yola çıkarak bir tür yeme bağımlılığı olarak tanımlanmasına ilişkin sorular gündeme gelmiştir.139

Obezite ve yeme bağımlılığına ilişkin yapılan tartışmaların temel boyutu: - Yeme bağımlılığı obeziteden farklı olarak ruhsal bir bozukluk olabileceği, - Obeziteyi açıklamak için yeme bağımlılığının yeterli olmayacağı,

- Yeme bağımlılığı tıpkı madde bağımlılığı gibi ele alınıp davranışsal ve farmakolojik açıdan değerlendirilmesi gerektiği,

- Günümüz gıda sanayi ve reklamların tüketim konusunda yiyecekleri çekici kıldığını ve yeme davranışına etki ettiği şeklindedir.140

Obezite, genetik davranışsal ve çevresel faktörlerin etkili olduğu karmaşık bir durum olarak ele alındığında yeme bağımlılığı tanımının ötesindedir. Yeme bağımlılığı, obezite ile ilişkili olabileceği düşünülerek bu konuda yapılacak çalışmalar sonucunda tedavide olumlu katkılar sağlayacağı düşünülmektedir.141

Obez bireylerde öne çıkan kontrolsüz yeme davranışı, gıda bağımlılığı davranışına çok benzerdir. Yapılan çalışmada çocukluk obezite ve gıda bağımlılığı arasındaki ilişkiyi değerlendirmek ve obez çocuklarda ve ergenlerde gıda bağımlılığı sıklığını belirlemek için tasarlanmıştır. Çalışmada katılımcılar 100 kilolu ve obez çocuklar olmak üzere 10 ile 18 yaş arasındadır. Katılımcıların,% 71’inde gıda bağımlılığı (%59 kız, %41 erkek) vardı. Bağımlılık yapan gıdaların sıklık sırasına göre: çikolata, dondurma, gazlı içecekler, patates kızartması, beyaz ekmek, pirinç, şeker, cips ve makarnadır.142

Yiyecek hayatımızı sürdürebilmemiz için gerekli olup, haz duyma ve bunu düzenleme konusunda özelleşmiş bir hücre grubunu beyinde etkin hale getirir. Bu sinir hücrelerinin önemli bir bölümü beyin sapının üst bölümü ventral tegmental alanda bulunur ve haz ilk hissedildiği anda beyin dopamin adlı nörotransmitteri

139

Öyekçın ve Devecı, a.g.e. s.139. 140_{Öyekçın ve Devecı, a.g.e. s.140-142.} 141

Cengiz Çelebi, Obezite Hastalarında Yeme Bağımlılığı, Psikopatoloji Ve Kişilik Özelliklerinin Değerlendirilmesi, Tıp Fakültesi, Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2015, s.1. (Tıpta Uzmanlık Tezi)

142

36

salgılar. Ödül sürecinde salgılanan dopamin beynin birçok bölgesine gider; bunlardan biri limbik sistemdeki nükleus akkumbense’dir.143 _{Nucleus akkumbens ise}

birçok ödül davranışı için önemli olmakta özellikle yiyeceklerin motivasyonel ve pekiştirici özellikleri konusunda bazı yiyecek maddelerinin dopamin salınımına neden olduğu saptanmış.144

Normal koşullarda beyin sabit düzeyde dopamin üretir ve dopamin alıcılarının bir kısmı devreye girer. Ancak madde kullananlarda beyinde dopamin üretimi büyük ölçüde artar ve alıcıların tümü devreye girer. Suiistimal edilen tüm maddeler ve sanallar, dopamin yükleyerek beynin ödül sistemini hedefler. Madde bağımlılığında beyinde salgılanan dopamin, doğal ödüllerin salgıladığı dopaminden 2 ila 10 kat fazladır. Bu nedenle beynin haz devresi üzerindeki etkisi, yemek yeme gibi doğal ödüllendirici davranışların oluşturduğu etkiyi geride bırakır. Davranışsal bağımlılık olan sanal bağımlılık çok uzun kullanımlarda madde etkisine yaklaşan ödül gücüne ulaşır.145

İnternet bağımlılığı tanı kriterleri geliştirilirken madde bağımlılığı ölçütleri, patolojik kumar oynama ölçütleri temel alınmış146 _{ve yeme bağımlılığı tanı kriterleri}

de geliştirilirken madde bağımlılığı kriterleri temel alınmış olması147 _{yeme bağımlılığı}

ve internet bağımlılığının benzer nörobilişsel süreçlere sahip olduğu fikrini düşündürebilir.

2.4. BENLİK VE BENLİK SAYGISI