Neoklasik Realizm

Realist paradigma içinde devletlerin dış politika davranışlarını açıklama çabaları Soğuk Savaş’tan sonra yeni bir yaklaşımın ortaya çıkmasına neden oldu. Özellikle neorealist

99

yaklaşımın dış politikadaki değişim ve farklılıkları açıklamada yetersiz kalması, klasik realist teorinin ise indirgemeci yönü nedeniyle yapısal sınırlamaları kavrayamaması yeni bir yaklaşım ihtiyacını doğurmuştu. Neoklasik realizm bu ihtiyaçtan ortaya çıkan bir dış politika yaklaşımıdır. Yeni yaklaşıma biçilen rol sistemik-yapısal sınırlamaların ve fırsatların nedensel üstünlüğüne iç politikanın ya da birim düzeydeki değişkenlerin müdahaleci yönünün kavranmasıdır.

Neoklasik realist yaklaşımın sistemik-yapısal sınırlamalara nedensel üstünlük vermesi bu yaklaşımın küçük devlet dış politikası çalışmalarında daha faydalı bir teorik çerçeve sağlama imkanını artırmaktadır. Küçük devletler güç bakımından uluslararası veya bölgesel sistemin alt sıralarında yer aldıklarından, büyük ölçüde yapısal sınırlamalara maruz kalmaktadırlar. Bu nedenle onların davranışlarının açıklanmasında yapısal değişkenlere nedensel üstünlük verilmesi daha isabetli bir yöntem olacaktır. Ancak küçük devletlerin de başka nedenlerden dolayı sistemik sınırlamalara uygun davranmadıkları görülmektedir. Bir önceki bölümde yapılan tartışmada küçük devletlerin kendilerinden beklenmeyen davranışlar gösterdikleri açıklanmıştı. Bu davranışları ortaya çıkaran başka neden ya da nedenler iç değişkenlerden kaynaklanmaktadır. Neoklasik realizm bu iç değişkenlere ikinci derecede nedensel öncelik vererek teorik çerçeveye dahil etmektedir. Bu bakımdan neoklasik realist yaklaşımın hem yapısal-sistemik hem de iç değişkenleri dikkate alan bir teorik çerçeve sunması nedeniyle küçük devlet dış politika davranışlarının açıklanmasında daha faydalı olacağı düşünülmektedir.

Dış politika teorisi olarak “neoklasik realizm” adlandırması, Gideon Rose’un 1998 yılında yazdığı “Neoklasik Realizm ve Dış Politika Teorileri” başlıklı değerlendirme makalesinde yapılmıştır. Bu makalede Rose, 1990’lı yıllarda yayımlanan Fareed Zakaria, William C. Wohlforth, Thomas J. Christensen, Randall L. Schweller, Aaron L.

Friedberg gibi yazarların çalışmalarını değerlendirerek, bu çalışmaların klasik realist ve neorealist teorilerden farklı olduğunu ortaya koymuştur. Rose’a göre bu yazarlar sistemik-yapısal sınırlamalara nedensel öncelik vererek bunları bağımsız değişken konumuna getirirken, iç değişkenleri ise bağımsız değişkenlere etki eden müdahaleci değişken olarak dikkate almışlardır.

100

Gideon Rose’a (1998: 144, 152) göre, neoklasik realizmin en önemli varsayımı bir ülkenin dış politikasını belirleyen en önemli unsurun o ülkenin uluslararası sistemdeki konumu başka bir deyişle göreceli materyal güç kapasitesi olduğu görüşüdür. Devletler kısa ve orta dönemde müdahaleci iç değişkenlerin etkisiyle uluslararası sistemdeki konumlarına uygun davranmasalar da sistemin ürettiği sınırlamaları uzun dönemde aşamazlar. Neoklasik realistler ayrıca uluslararası sistemin hem devletlerin dış politika davranışlarını sınırladığı hem de onlara fırsatlar sunduğunu savunurlar. Neoklasik yazarlardan Rathbun (2008: 305-306) da, uluslararası sistemin devletlere güdüler sunduğunu ancak bir devletin eylemlerini belirlemediğini savunur. Uluslararası yapı düzenleme ve sınırlamalar yapar, ancak belirleme yapmaz. Anarşik yapıda kendine yardım iç politika süreçleriyle hayata geçirilir. Devletler tehditlere yanıt vermek için iç kaynakları seferber etmekten sorumludur. Anarşik yapı temeldir, birincildir ancak dolaylıdır. Buna karşın iç politika yapım süreci ikincildir, ancak direkt nedendir. Çünkü yapısal güçler belirlemez, sınırlar.

Neoklasik realizmin ikinci önemli varsayımı, bir devletin uluslararası sistemdeki konumunun dış politikaya etkisinin endirekt ve karmaşık olduğu görüşüdür. Neoklasik realistler dış politika davranışına göreceli materyal kapasiteleri bağlayan aktarma kemerinin dolaysız veya mükemmel olmadığına işaret ederler. Çünkü sistemik baskılar birim düzeydeki müdahaleci değişkenler vasıtasıyla dönüştürülmüş olabilir (Rose, 1998:

144-147). Schweller’e (2004: 164) göre, devletler özgün içyapıların ve iç siyasi koşulların bir sonucu olarak dış çevrelerindeki değişimlere kısmen uyum sağlarlar.

Kompleks iç politik süreçler dış politika davranışlarının yönünü değiştiren, yönlendiren, onlara kanal açan, aracılık eden aktarım kemeri olarak işlev görürler.

Dış politika yapımı ile yapısal sınırlamalar ve teşvikler arasındaki aktarma mekanizmasının kusursuz çalışmamasından dolayı devletlerin beklenenden farklı tepki vermeleri mümkündür. Schweller’e göre, toplum ve hükümet yapısı gibi iç yapısal özellikler siyasal aktörler için fırsatlar ve sınırlamalar getirir. Bu sınırlamalar bazı devletlerin yapısal teşviklere beklenenden daha az tepki vermelerine neden olur. Bu bakımdan bir devletin belirli bir yönde dış politika davranışında bulunması siyasal aktörlerin, toplumsal grupların tercihlerinin bir fonksiyonu olabilmektedir (Schweller, 2004: 168).

101

Neoklasik realizm dış politika analizi için bir açıklama çerçevesi sunmaktadır. Steven E.

Lobell (2009: 43-45) neoklasik realist teorilerin dış politika teorileri olduğunu söyler.

Bir dış politika teorisi olarak neoklasik realizm, hem büyük devletlerin hem de küçük devletlerin dış politikalarını da açıklayabilir. Neoklasik realistler iç ve dış değişkenlerin her ikisini modellerine dahil ederler. Uluslararası sistemdeki güç değişimi belirleyici olmasına karşın, tehditler alt sistem veya bölgesel ve iç çevreden de kaynaklanabilir.

Dış politika yönetimi uluslararası ve iç düzeyin kesişiminde iki yönlü olarak gerçekleşir. Bu kesişim dış politika davranışını sınırlayabilir veya mümkün kılabilir.

Rose’a (1998: 152) göre sistemik baskılar ve teşvikler dış politikanın sınırlarını ve genel yönünü şekillendirebilir ancak devlet davranışlarının belirli detaylarını belirleyemez. Bu nedenle yalnızca sistemik faktörlerle sınırlandırılmış bir dış politika teorisi hatalıdır.

Devletlerin dış çevrelerine yanıt verme ve dış çevrelerini yorumlamayı anlamak için sistemik baskıların karar vericinin algıları ve iç devlet yapısı gibi birim düzey müdahaleci değişkenler tarafından nasıl dönüştürüldüğü analiz edilmelidir. Liderler hem uluslararası hem de iç politika tarafından sınırlandırılmış olabilir.

Lobell (2009: 62-63) uluslararası sistemik ve birim düzey güçler arasındaki ilişkiyi anlamak için iki yol olduğunu vurgular. Birinci yol sistemik ve alt sistemik güçlerin uluslararası arenada bir devletin davranışlarını şekillendirdiğini anlamaktır. Bu dış sınırlamalar ve fırsatlar dış politika eylemi için teşvik veya engeller ortaya çıkarır.

Ancak yalnızca onlar bir devletin dış politikasını açıklayamaz. Güç ve tehdit dengesi teorisi bu konuda iddiada bulunmaz. Bir dış ve güvenlik politikası teorisi, birim düzey değişkenleri de içeren dış politika davranışlarını açıklayabilir. İkinci yol birim düzeyindeki engellerin, güç ve tehdit dengesi teorilerinin varsaydığı rasyonel tarzda davranışı engelleyebileceğini görmektir. Örneğin iç politikadaki sivil-asker ilişkileri, elit fikirleri, kurumsal politikalar, devletin toplumdan özerklik derecesi, yanlış algılamalar gibi değişkenler devletleri uluslararası çevredeki değişimlere adaptasyonunu engelleyebilir.

Neoklasik realistler söz konusu iç ve dış değişkenlerin her ikisini modellerine dahil ederler. Ancak onlar iç politika teorisyenlerinin tercih ettiği bağımsız değişkenlerin analitik olarak ikinci sıraya düşürülmesi gerektiğini söylerler. Çünkü devletler

102

uluslararası çevre tarafından üretilen sınırlamaları ve fırsatları uzun dönemde aşamazlar (Rose, 1998: 151).

Özetle neoklasik realistler, yapısal sınırlamaların dış politika üzerindeki etkisini yani neorealist argümanı kabul ederler. Bu etkiye müdahale eden birim düzeyindeki değişkenleri de müdahaleci değişken olarak dikkate alırlar. Bu şekilde formüle edilen değişkenlerin dış politika üzerindeki etkisi aşağıdaki gibi ifade edilebilir:

Sistemin Yapısı İç Faktörler Dış Politika

(Bağımsız Değişken) (Müdahaleci Değişken) (Bağımlı Değişken) Şekil 4: Neoklasik nedensel mekanizma

Kaynak: Rose, 1998, s. 154.

Neoklasik nedensel mekanizma içindeki bağımsız ve müdahaleci değişkenlerin nasıl işlediğini ortaya koymak devlet davranışlarının açıklanması için önemlidir. Bu bölümün devamında ilk olarak bağımsız değişken olan uluslararası sistemin yapısı veya güç dağılımının nasıl işlediği incelenecektir. İkinci olarak hangi tür iç değişkenlerin bağımsız değişkenin yapısına müdahil olduğu ve bu değişkenlerin nasıl işlediği ortaya konacaktır. Son olarak bu tartışmalardan hareketle küçük devlet dış politikası analizi için bir çerçeve elde edilmeye çalışılacaktır.