Narhlar

Osmanlı Devleti’nde üreticilerin kaliteli ürünler üretmelerini sağlamak için birtakım tedbirler alınmıştır.60 Bunlardan en önemlilerinden biri de narh sistemidir. Narh, bir mala resmî makamlarca konulan azami fiyattır. Osmanlı Devleti, halkın refahının sağlanması için narh sistemine büyük önem vermiştir.61

Narh sistemi uygulanırken fiyat tespiti kadı huzurunda yapılır ve halkın menfaati ön planda tutulurdu. Bunun yanı sıra esnafa da belli oranlarda -genellikle %

58 SŞS 13, 230/52.

59 SŞS 13, 585/188.

60 Örneğin kurallara ilişkin ; Kanunname-i İhtisab-ı Bursa, TSE Yay., Ankara, 1995. 61 Ayrıntılı bilgi için bkz. Kütükoğlu, M., a.g.e., s. 562.

31

10 ila %20 arasında değişirdi- kâr bırakılmaya çalışılırdı. Fakat bu oran sabit olmamakla birlikte, mevsimsel hareketlere, ticâri akışa vs. göre değişiklik gösterirdi.62

Osmanlı Devleti’nin bu uygulamanın yanı sıra bir de ölçü ve tartıların damgalatması ve hilenin önüne geçmesi de tüketiciyi korumak için icra etmiş olduğu görülmektedir.63 Bu bize Osmanlı’nın tam anlamıyla bir sosyal devlet olduğunu göstermektedir. Bu fiyat uygulamalarındaki amaç adil ve karşılıklı rızaya dayalı fiyat ilkesini mevcut tutmaktır.64

Osmanlı Devleti’nin fiyat sistemine “İslam Hukuku” ve “töreler” hâkimdir. Buna göre Osmanlı’da fiyat politikaları uygulanmıştır.

Narh kayıtlarına baktığımızda; ilk olarak 1239 senesine ait bir narh kaydında belirtildiğine göre 1239 senesi Mayıs’ın 18’inden itibaren koyun eti 18 paraya, diğer yıl yine Mayıs 18’inden itibaren ise 30 para olması istenmiştir. Arada çok bariz bir farkın olması dikkat çekicidir. Ayrıca narhın yanı sıra kasap dükkânlarına bakan denetçi olarak Emir Ahmed-zâde Mehterbaşı Hasan Ağa tayin edilmiştir. Aynı belgede birkaç şahsın birlikte ortak bir kasap dükkânı açacağı kaydedilmiştir. Devamında ise yine birkaç ustanın ortak olarak Sivas valisi seyyid Mehmed Paşa’dan 1500 kuruş aldıkları ve dört yeni dükkân açacakları belirtilmiştir.65

Tablo 8. Bakkal Esnafının Narh Kaydı

Ürün Satıldığı Ölçü Fiyat

Asel-i musaffa 1 kıyye 4 kuruş Rugan-ı sâde 1 kıyye 4,5 kuruş

Pirinç 1 kıyye 2,5 kuruş

Tut Bekmezi 1 kıyye 40 para

62 Örneğin bkz. Ergenç, Özer, XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya: Osmanlı Klasik Dönemi Kent Tarihçiliğine Katkı, Ankara Enstitüsü Vakfı Yay., Ankara, 1995, s. 104. (Burada yer alan kanunnamede fiyat ve kâr farkları açıkça görülmektedir.)

63 Bununla ilgili pek çok ayet bulunmaktadır. Örneğin; “Ey iman edenler! Mallarınızı aranızda batıl yollarla yemeyiniz. Ancak, karşılıklı rızaya dayanan ticaret bunun dışındadır.” (Nisâ, 4/29) Yine başka bir ayette ise “Allah alış-verişi helâl, faizi haram kılmıştır.” (Bakara 2/275 ).

64 Tabakoğlu, Ahmet, “Osmanlı Ekonomisinde Fiyat Denetimi” , İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 43, İstanbul, 1987, s. 113.

32

Cerenguş ve cermefek üzümü

1 kıyye 2 kuruş Behisni üzümü 1 kıyye 64 para Aladağ üzümü 1 kıyye 80 para

Haleb sabunu 1 kıyye 7 kuruş 10 para Tagar bekmezi 1 kıyye … kuruş

Sabun-i İzmir 1 kıyye 6 kuruş 30 para

İncir 1 kıyye … kuruş

İncaz 1 kıyye 70 para

Kayısı 1 kıyye … kuruş

Kişniç 1 kıyye … kuruş

Hayv armudu 1 kıyye … kuruş

Ürgüb çiri 1 kıyye 72 para

Ceviz içi 1 kıyye 00

Tahin helvâsı 1 kıyye 00 Kızılcık kurusu 1 kıyye 30 para

Besdil 1 kıyye 00

Armud kurusu 1 kıyye 28 para

Tut kurusu 1 kıyye 52 para

Sucuk 1 kıyye 00

Nohud 1 kıyye 00

Kızartma leblebi 1 kıyye 2 kuruş

Leblebi hacri 1 kıyye 00

Rugan-ı zeyt 1 kıyye 1 kuruş

Zeytün 1 kıyye 3 kuruş

Tulum peyniri 1 kıyye 70 para Kayseri basdırması 1 kıyye 00 Bezir rugan 1 kıyye 4,5 kuruş

Hatamısır 1 kıyye 12 kuruş

Elma kurusu 1 kıyye 00

33

Üzüm besdili 1 kıyye 00

Fasılya 1 kıyye 00

Şem-i rugan 1 kıyye 4 kuruş Çalma bekmezi 1 kıyye 00 Balbasi bekmezi 1 kıyye 00 Kuşburnu bürürü 1 kıyye 00

Tufalıoğlu 1 kıyye 00

Kuş Ali 1 kıyye 00

Fındık 1 kıyye 80 para

Fındık içi 1 kıyye 4 kuruş

Ayıntab bekmezi 1 kıyye 00

Tablo 9. Haffaf Esnafının Narh Kaydı

Ürün Satıldığı Ölçü Fiyat

Pek ala battal yemeni 1 çift 11 kuruş Def’a alâ yemeni 1 çift 9 kuruş

Battal fes 1 çift 6,5 kuruş

Ceke battal mes 1 çift 5,5 kuruş Küçük battâl mes 1 çift 1 kuruş Ceke battal yemenî 1 çift 8,5 kuruş Küçük battâl yemenî 1 çift 7,5 kuruş Uluorta yemenî 1 çift 6,5 kuruş Zer-gerdân yemenî 1 çift 5,5 kuruş On iki başırık 1 çift 4 kuruş Sekiz yaşa yemenî 1 çift 3,5 kuruş Beş yaşı yemenî 1 çift 2,5 kuruş Kösele battâl alâ pabuç 1 çift 6,5/7 kuruş Kösele evsat battal pabuç 1 çift 4,5 kuruş Kösele battâl ernasi pabuç 1 çift 4,5 kuruş Sivri battal içi sarılı alâ

pabuç

34

Eski ortası sarılı pabuç 1 çift 4,5 / 5 kuruş Surahi içi sarılı pabuç 1 çift 5,5 kuruş Sürahinin ortası pabuç 1 çift 4,5 kuruş İçi sarılı ceke battâl pabuç 1 çift 5 kuruş Ve ortası pabuç 1 çift 4,5 kuruş Küçük battâl alâ kösele

pabuç

1 çift 4,5 /5 kuruş Ortası pabuç 1 çift 4 kuruş İçi sarılı battal sivri alâ

pabuç

1 çift 5,5 kuruş Ve evsat pabuç 1 çift 5 kuruş Ve ortasi pabuç 1 çift 4 kuruş Ceke battâlın alâsı pabuç 1 çift 4,5/5 kuruş Ala küçük battâl sivri 1 çift 4,5 kuruş Uluorta pabuç 1 çift 3,5/4 kuruş Zer-gerdânın alâsı pabuç 1 çift 3 kuruş 20 para Ednâsı pabuç 1 çift 2 kuruş 30 para Kiçi ayak cohuk pabuç 1 çift 90 para

Kolamata pabuç 1 çift 1 kuruş 30 para Beş yaşı pabuç 1 çift 50 para

Battal mes 1 çift 6,5 kuruş

Ceke battal mes 1 çift 5,5 kuruş Küçük battal mes ala 1 çift 5 kuruş 20 para

Uluorta mes 1 çift 4,5 kuruş

Zergerdân mes 1 çift 4 kuruş

Merdane mes 1 çift 3 kuruş 30 para Serhadli basdak ceke battal 1 çift 6 kuruş 30 para Küçük battal serhadî mes 1 çift 6,5 kuruş Alâ lalcin mes çift 1 çift 5,5 kuruş Ednâ lalcin mes çift 1 çift 4,5 kuruş

35

Maraş sahtiyâni battal hırka

1 çift 22 kuruş Maraş sahtiyâni ceke battal

çizme

1 çift 18 kuruş Maraş sahtiyâni küçük

battâl cizme

1 çift 15,5 kuruş

Cicek sahtiyânından battal cizme

1 çift 19,5 kuruş Cicek sahtiyânından ceke

battal cizme 1 çift 17 kuruş Cicek sahtiyânından küçük battal çizme 1 çift 15 kuruş Uluorta çiçek sahtiyânından çizme 1 çift 13kuruş Cicek sahtiyânından zergerdân çizme 1 çift 12 kuruş Deveci cizmesi ala 1 çift 30 kuruş Deveci çizmesinin evsat

cizme

1 çift 23 kuruş

Ednâ cizme 1 çift 19 kuruş

Cicek on iki yaşı cizme 1 çift 7 kuruş Cicek sekiz yaşı cizme 1 çift 6 kuruş Cicek beş yaşı cizme Çift 1 çift 4,5 kuruş Sarı sahtiyândan küçük

battâl cizme

1 çift 12 kuruş Sarı sahtiyândan büyük

cizme zenne ağası

36 Tablo 10. Çilingir Esnafının Narh Kaydı

Ürün Ölçü/ Aded Fiyat

Paşa çatal başı ve sabi çatal başı değirmi mihi ve toka ve tülbend timürü

1 kıyye 200 para

Ufak çatal başı 100 aded 33 para Kara mıh ve cirid timürü 1 kıyye 4,5 kuruş Kapu geçirmesi ve zincir 1 kıyye 5 kuruş Ve çam cırcıvası 1 takım 40 para Dolab ve yün kemeri

geçirmesi

1 takım 20 para

Nalça 1 kıyye 200 para

Nalça mıhı 100 aded 40 para

Tablo 11. Tütüncü Esnafının Narh Kaydı

Ürün Ölçü/Aded Fiyat

Samsun ve Bafra tütünleri 1 kıyye 5 kuruş Sade Samsun tütünü 1 kıyye 5 kuruş Kazâbad ve Taşabad ve

Zile duhanlarının kıyılmışlarının dirhemleri mahlut olarak

1 kıyye 3,5 kuruş

Mir Çelebi biz ma’î boya 7 ölçek --- Koyu mâ’i boya evsat

Halebî

1 sade(?) 17 kuruş Has mâ’i boya Halebi 1 sade çivit 36 …

Şab 1 kıyye 9 kuruş

Yumni ipekli has boya --- 9 kuruş

37

Tablo 12. Bostancı, Boyacı ve Gazzaz Esnaflarının Narh Kaydı

Kök soğan 1 kıyye 12 para

Kök sarımsak 1 kıyye 00

Kabak 1 kıyye 5 para

Kelle sarımsak 1 kıyye 70 para Kelle soğan 1 kıyye 86 para Freng batlıcanı 1 kıyye 20 para Yeşil boya 1 halebi(?) 2 para Neftî boya 1 halebi(?) 4 para Kırmızı boya 1 halebi(?) 16 para Siyah boya 1 halebi(?) 2 para Kalnegli boya 1 halebi(?) 2 para Gümüşi asdâr hub --- 20 para

Gümüşi bez 1 top 40 para

Yeşil ebeb 1 kıyye 7 kuruş

Kırmızı iplik 1 kıyye 8 kuruş

Cingarî ip 1 kıyye 7 kuruş

Has göğez 1 dirhem 36 para Elvan ipek 1 dirhem 26 para

İpek 1 tora 38 para

--- 1 dirhem 7 para

Tablodan da görüleceği gibi, incelediğimiz döneme ait (1823 ve 1825 yıllarına ait) narh listelerinde yer alan temel gıda maddelerinin ve diğer ürünlerin fiyatları verilmiştir. Bu belgeden önce bir narh kaydı düşülmediği için önceki yıllarda fiyatların nasıl olduğu, ucuzluk- pahalılık durumundaki dalgalanmaların nasıl olduğu ya da önceki yıllarla bu yılın narh uygulaması arasındaki farklar hakkında fikir yürütülememiştir. Narh belgeleri yılın belli zamanlarında fiyatların değişimini gösteren belgeler olduğundan, sürekli değişiklik gösterdiğinden dolayı bir önceki fiyatlara göre değerlendirmek gerekmektedir. Ama tabloya göre genel olarak belli başlı temaslarda bulunulabilir. Örneğin; nohut, sucuk, ceviz vs. gibi gıda maddelerinde

38

fiyat değişikliği olmamış; diğer ürünlerde belirli fiyatlar yazılmıştır. En pahalı gıda maddesi behisni üzümü, Aladağ üzümü, Ürgüb çiri ve fındıktır.66 Diğer ürünlerden en pahalıları ise Bu fiyatların bir önceki seneye olan değişim oranları tespit edilemediğinden ne yönde fiyat değişiklikleri olduğu bilinememektedir.

2.2. Defterdeki İsimlerden Çıkarılan Tablolar