Katâde’nin Ebu Hureyre’ye dayandırdığı bir hadiste Hz. Peygamber (s.a.) Ebu Hureyre’ye vitir namazını kılıp öylece uyumasını tavsiye etmiştir.327
Hz. Peygamber (s.a.) vitir namazını dokuz rekât kılıyor sekizinci rekâtta ilk oturuşu yapıyor dokuzuncu rekâtta selam verdikten sonra tekrar kalkıp iki rekât daha kılıyordu. Bu rivayetten Katâde’ye göre vitrin on bir rekât kılınabileceğini anlıyoruz.328
Hz. Peygamber (s.a.) vitir namazını üç rekât kıldığı zaman ilk rekâtta A’lâ, ikinci rekâtta Kâfirûn, üçüncü rekâtta İhlâs süresini okuyordu.329
Vitir namazı bir kısmı uyumadan önce bir kısmı da gece uyandıktan sonra tamamlanmak suretiyle kılınabileceği gibi330 yatsı amazından sonra tamamen de kılınabilir. Bu durumda gece uyandıktan sonra ikişer ikişer nâfile namaz kılınır.331
324
Abdurrezzâk, a.g.e., III, 236
325Abdurrezzâk, a.g.e., III, 230; İbnü’l-Münzir, el-Evsat fi’s-Sünen ve’l-İcma’ ve’l-İhtilaf, a.g.e., IV, 119
326 Abdurrezzâk, a.g.e., III, 194;İbnü’l-Münzir, a.g.e., IV, 122
327 Abdurrezzâk, a.g.e., IV, 299; İbnü’l-Münzir, a.g.e., V, 170: حلا نع ،ةداتق نع َ ْ ِ َ َ َ َ َْ َ لاق ،ةريرھ يبأ نع ،نسَ َ َ ْ َُ َ َِ ْ َ ِ َ
" : رتو ىلع مانأ نأ ،ملسو هيلع ﷲ ىلص يبنلا نھب يناصوأ ثلاث
ٍ ْ ِ ََ َ َ َ َْ َﱠَ َ ََِْ ُﱠ ﱠَ ﱡ ِﱠ ﱠ ِِ ِ َ ْ ٌَ ََ "; Arnavut, Şuayb, Müsned-i Ahmed b. Hanbel, II, 254, Hadisin isnâdı sahihtir.
328 İbnü’l-Münzir, a.g.e., V, 176 329
Abdurrezzâk, a.g.e., III, 32; Tahâvî, a.g.e., II, 5; Arnavut, Şuayb, Müsned-i Ahmed b. Hanbel, III,406, Hadis sahihtir: ناك ملس و هيلع ﷲ ىلص ﷲ لوسر نأ : ىزبأ نب نمحرلا دبع نع ثدحي ةرارز تعمس لاق ةداتق اثلاث اھلوقي سودقلا كلملا ناحبس لاق ملس اذإف دحأ ﷲ وھ لقو نورفاكلا اھيأ اي لقو ىلعلأا كبر مسا حبسب رتوي
330 İbnü’l-Münzir, a.g.e., V, 200 331
Katâde’ye göre yıl boyunca vitir namazlarının tümünde kunut duası okunur. 332 Katâde, Ubey b. Ka’b’ın imam olarak kıldırdığı teravih namazlarında Ramazanın ilk yarısındaki vitir namazlarında kunut duası okumadığını rivayet etmiştir.333
I. Bayram namazı
Katâde’ye göre Ramazan bayramı tekbirleri şu şekilde söylenir: ربكأ ﷲ ربكأ ﷲُ َ َْ ُ ُ َ َْ ُ دمحلا و ﷲ انادھ ام ىلعُ ْ َ ْ ِ ِﱠ َ ُ َ َ َ َ َ َ 334
Katâde, Ramazan bayramında yıkanılması gerektiği görüşündedir. Sadece Ramazan değil kurban bayramında da yıkanılmasının müstehab olduğu görüşünde335 olan Katâde, İbn Abbas kanalıyla Hz. Peygamber’in (s.a.) hem kurban hem de Ramazan bayramlarında yıkandığını rivayet etmiştir.336
Bayram namazları ikişer rekât kılınır.337
Katâde’nin rivayetine göre bayram namazlarından önce ve sonra namaz kılınabilir.338 Bayram namazlarının hemen öncesinde ve sonrasında kerahet vakti yoktur.
Ramazan bayramı namazına yetişemeyen kişi namazı yalnız ve imamın kıldırdığı gibi kılar.339
Katâde’nin rivayetine göre bayram namazlarında dokuz tekbir getirilir.340 Bir başka rivayetinde de şu görüşü bildirmektedir: Bayram namazlarında dokuz, on bir veya on üç tekbir getirilebilir. Bu miktarların hepsi de sünnettir.341
Katâde’ye göre yalnız namaz kılan kimsenin de teşrik tekbirlerini getirmesi gerekir.342
332 İbnü’l-Münzir, a.g.e., V, 206 333 İbn Kudâme, el-Muğnî, III, 362 334 İbnü’l-Münzir, a.g.e., IV, 251
335 Abdurrezzâk, a.g.e., III, 308;İbnü’l-Münzir, a.g.e., IV, 256; İbn Abdilber, el-İstizkâru’l-Câmî li Mezâhibi Fukahâi’l-Emsâr, II, 378
336 İbn Kudâme, a.g.e., IV, 227 337
Abdurrezzâk, a.g.e., III, 272 338 İbnü’l-Münzir, a.g.e., IV, 267 339 Abdurrezzâk, a.g.e., III, 300
340 İbnü’l-Münzir, a.g.e., IV, 275; Tahâvî, Şerh Meânî’l-Âsâr, VI, 30 341 İbnü’l-Münzir, a.g.e., IV, 279; Tahâvî, a.g.e., VI, 28
İ. Korku, yolcu namazları ve hasta namazı
Ayakta duramayacak kadar hasta olan kimse oturarak namaz kılabilir. Bu durumda rükû yapacağı zaman ellerini dizlerine koyar, secde edeceği zaman da ellerini yere koyar.343
Şayet hasta ne ayakta durabilecek ne de oturabilecek durumdaysa yaslanarak ve kıbleye yönelerek îmâ etmek suretiyle namaz kılabilir.344 Hastanın bir duvara ya da başına doğru kaldırdığı bir yastığa veya herhangi bir şeye secde etmesi mekruhtur.345
Hz. Peygamber’in (s.a.) hanımı Ümmü Seleme gözlerindeki bir rahatsızlıktan dolayı yastığın üzerine secde ediyordu. Bu rivayetinden Katâde’nin secde etmekten aciz olan kişinin yastığı kaldırmadan yastığın üzerine secde edebileceği düşüncesinde olduğunu anlıyoruz.346
Bineğinden inemeyecek kadar hasta olan biri binitini kıbleye çevirerek ve üzerinden inmeden namaz kılabilir.347
Katâde, Ömer b. Hattâb’ın (r.a.) “Özürsüz olarak iki namazı birleştirmek büyük günahlardandır.” dediğini rivayet etmiştir.348 Buna göre Katâde’ye göre sefer halinde olmak gibi bir özür olmadan namazları birleştirmek caiz değildir.
Yolcu, seferi esnasında namazları kasreder. Ancak bir şehre uğradığında şehirde namazlarını dörde tamamlar. 349 Bir rivayetinde de Katâde şu ifadeyi kullanmaktadır: “Yolcu, dört rekâtlık namazları iki rekât şeklinde kısaltarak kılmalıdır. Aksi takdirde sünnet muhalefet etmiş olur.”350
342 İbnü’l-Münzir, a.g.e., IV, 305
343 Abdurrezzâk, el-Musannef, II, 474
344 Abdurrezzâk, a.g.e., II, 474;İbnü’l-Münzir, a.g.e., IV, 377 345
Abdurrezzâk, a.g.e., II, 476
346 Abdurrezzâk, a.g.e., II, 477;İbnü’l-Münzir, a.g.e., IV, 381 347 Abdurrezzâk, a.g.e., II, 478
348 Abdurrezzâk, a.g.e., I, 552; İbnü’l-Münzir, a.g.e., II, 424 349 Abdurrezzâk a.g.e., II, 520;İbnü’l-Münzir, a.g.e., IV, 334
Seferî olanlar sadece dört rekâtlık namazları kısaltabilirler. Bir kimse yolculuğu esnasında akşam namazlarını iki rekât kılsa hatırlayabildiği kadarıyla o seferde kasrederek iki rekât kıldığı bütün akşam namazlarını kaza eder. 351
Katâde bir rivayetinde Hz. Osman’ın (r.a) yanlarında yiyecek ve içeceklerini taşımak zorunda olanların seferi hükümlerine tabi olabileceklerini ve namazlarını kısaltabileceklerini bunların dışında kalan tüccar ve vergi toplayıcılarının namazlarını kısaltamayacaklarını söylediğini rivayet etmektedir. Bu duruma göre seferleri esnasında yiyeceklerini ve içeceklerini yanında taşımak zorunda olmayan, yiyecek ve içeceğe ulaşabilecek durumda olanlar seferi sayılmazlar.352
Katâde, Enes’in, (r.a.) gemi yolculuğunda namazları kasrederek kıldığını rivayet etmiş,353 gemideyken ayakta namaz kılınabileceği gibi oturarak da namaz kılınabileceğini, gemi yolcusunun gemi yüzeyine secde edebileceği gibi bir örtü üzerine de secde edebileceğini belirtmiştir.354
Katâde, İbn Ömer’in (r.a.) sefer esnasında gündüz kılınan namazlarda sünnet namazlarını kılmadığını rivayet etmektedir.355
Yolcu, mukim bir cemaatin namazlarının son rekâtına tam olarak yetişirse namazı kısaltmadan kılar. Çünkü Nebi (s.a.) “Her kim bir rekâta yetişmişse namaza yetişmiştir” buyurmuştur.356 Eğer son rekâta tam yetişemez bir kısmına yetişirse selamdan sonra kalkar namazı kasrederek kılar.357
Katâde’ye göre iki gecelik yürüyüş mesafesi yolculuk yapacak kişi namazları kısaltarak kılabilir.358
351
Abdurrezzâk, a.g.e., II, 544
352 Abdurrezzâk, a.g.e., II, 520; Tahâvî, a.g.e., II, 253: يضر نافع نب نامثع نأ ، ﷲ دبع نب شاﱠيع نع ، ةداتق نعَ ْ َ ُ َ ََ ْ َ َ ِ َ َ َ َ َﱠ ْ َُْ ﱠَ ِ ِﱠ َْ ِ ِْ
دازملاو ، دازلا هعم ناك نم نيتعكﱠرلا يلصي امنإ ، ٌرجات لاو ، ءان لاو باج نيتعكﱠرلا نيلصي لا نأ هلامع ىلإ بتك هنع ﷲ ُ َ َْ َ ُ ﱠ ُ َ َ َ َ ْ َ ِ ََْ ْ ﱢَ ُ َﱠ ِ َ ََ ٍ َ ََ ٍ َ ِ ََْ ْ ﱠ َ َﱢ ُ َ َْ ِ ِ ﱠُ َ َ ََ ُ ْ ُ ﱠ َ 353
Abdurrezzâk, a.g.e., II, 581 354 Abdurrezzâk, a.g.e., II, 582 355 Abdurrezzâk, a.g.e., II, 558 356
كردأدقفةعكرةلاصنمكردأنمو : ملسوهيلعﷲىلصيبنلا Arnavut, Şuayb, Müsned-i Ahmed b. Hanbel, II, 241, Hadisin isnâdı sahihtir
357 Abdurrezzâk, a.g.e., II, 542; İbnü’l-Münzir, a.g.e., IV, 338; İbn Abdilber, el-İstizkâru’l-Câmî li Mezâhibi Fukahâi’l-Emsâr, I, 61;İbn Kudâme, el-Muğnî, IV, 80; Nevevî, el-Mecmû’ Şerhu’l- Muhezzeb, IV, 357;
Katâde’ye göre yolcu, bulunduğu şehrin sınırlarını aştığı zaman namazlarını kısaltabilir.359
Eğer yolcu ulaştığı yerde dört gün kalmaya niyet ederse artık namazlarını kasretmeden kılar.360
Kerâhet vakitlerinde küsûf (güneş tutulması) vaki olması durumunda küsûf namazının kılınması hususunda Katâde şu görüştedir: Bu durumda küsûf namazı kılınmaz. Namazın yerine dua ve zikirler yapılır.361 Katâde’den şu haber nakledilmiştir: “Bir gün biz Mekke’deyken ikindi namazından sonra güneş tutulması gerçekleşti insanlar kalkıp dua etmeye başladılar. Ata’ya bu durumu sordum, sahabenin de bu şekilde yaptıklarını söyledi”362
Kusuf namazının nasıl kılınması gerektiği hususunda Katâde, şu rivayette bulunmaktadır: Hz. Aişe (r.ah.) Nebi’nin (s.a.) kusuf (ay tutulması) namazı kılışını şöyle anlatmaktadır: Nebi (s.a.) kıyamdan sonra üç defa rükû yapıp iki defa secdeye giderdi. Sonra kalkar tekrar üç rükûdan sonra iki secde yapardı.363
Zelzele, yıldırımların düşmesi, fırtına gibi afetlerde ve büyük korkunun hissedildiği anlarda korku namazı kılınabilir. Bu namaz altı rükû ve dört secde şeklinde kılınır.364 Katâde’nin rivayetine göre İbn Abbas (r.a) Basra şehrinde zelzele olduğunda bu afet için yukarıda anlatıldığı gibi altı rükû ve dört secdeli iki rekât namaz kılmıştır.365
Katâde’ye göre savaş anında ister yürüyerek ister binit üzerinde tek rekât ve îmâ ederek namaz kılınır.366 Nitekim Hz. Peygamber (s.a.) savaş esnasında mücahitlerden bir grupla tek rekât diğer bir grupla tek rekât cemaat namazı
359 Abdurrezzâk, a.g.e., II, 531;İbnü’l-Münzir, a.g.e., IV, 352;
360 Abdurrezzâk, el-Musannef, II, 534; İbn Abdilber, a.g.e., II, 244;İbn Kudâme, a.g.e., IV, 88; 361 İbnü’l-Münzir, a.g.e., V, 313; İbn Abdilber, a.g.e., II, 416
362 İbn Kudâme, a.g.e., IV, 321 363
Tahâvî, Şerh Meânî’l-Âsâr, II, 77 364 Tahâvî, a.g.e., II, 78
365 Abdurrezzâk, a.g.e., III, 101;İbnü’l-Münzir, el-Evsat fi’s-Sünen ve’l-İcma’ ve’l-İhtilaf, V, 314(kunut duasıyla ilavesi vardır.); Tahâvî, a.g.e., II, 78
kılmıştır.367 Katâde’nin yaptığı bir diğer rivayette Nebi’nin (s.a.) bir grupla iki rekât diğer grupla iki rekât namaz kıldığını bildirmektedir.368
Şiddetli korku anlarında namaz kılan biri binitinin üzerinde ve kıble yönü dışında bir yere dönerek namaz kılabilir.369