Boşanmanın çocuklar açısından önem arz eden baz › neticeleri vard r› . Bunlar çocuklar n ana veya ba› badan hangisi nezdinde kalacağı, nafakalarının nasıl temin edileceği ve çocuk kendisine b rak lm› › ayan tarafın çocukla şahsi ilişkilerini nasıl sürdüreceği hususlar d r.› › Annenin çocuğunu belli bir müddet besleyip terbiye etme hakk bunlardan bir ta› nesidir ve İslam hukukunda “hidâne” veya “hadâne” olarak tabir edilir. Cin ve Akgündüz ortak eserlerinde bu müesseseyi terbiye velâyeti olarak da tan mlamaktad r› › . Buna göre çocuğun terbiye velâyetini yani bak m ve ter› biyesini üstlenen kimsenin (hadîne) tam ehliyetli (ak l› - baliğ) olması, çocuğa bakmaya muktedir ve çocuğun sıhhat ve ahlakını korumada güvenilir olması şarttır. Hidâne devresi erkeklerde 7-8, k zlarda 9› -11 yaşları arasıdır130.
126 244 BŞS/132. 127 244 BŞS/85. 128
Özdemir, “Tokat’ta Ailenin Sosyo-Ekonomik Yap s ”, s.123› › -124.
129
244 BŞS/18.
130
Halil Cin, Eski Hukukumuzda Boşanma, Selçuk Üniversitesi Yay., Konya 1988, s.117;Cin-Akgündüz,Türk- İslam Hukuk Tarihi II, s.117; Ayd n, › İlmihal, s.245.
Çocuk kendi çalışmaları ile hayatın kazan ncaya› › ya da evleninceye (k zlar için)› kadar babası tarafından karşılanması gereken bütün ihtiyaçlar nafaka kapsamına girmekteydi. Çocuğun bakımı ve büyütülmesinden annenin sorumlu olduğu ve çocuğun malının olmadığı durumlarda çocuğun bütün masraflar babaya aitti› . Baba öldüğü zaman ise nafaka borcu terekeden al n r› › d›131.
Beyşehir kazasında incelediğimiz döneme ait şer’iye sicillerinde yer alan nafaka davalar adedi› 11’dir. Bu davalar boşanma neticesinde ve ölüm neticesinde gerçekleşen nafaka davalar› olarak iki k sma ayr labilir. › › Öncelikle boşanman n neticelerinden › say labilecek nafaka davalar n › › › inceleyelim. Buna göre bu davalardan birinde, 15 R. evvel 1293 (10 Nisan 1876) İçerişehir Mahallesi’nden Emine bt. Abdullah isimli kadın boşanmış olduğu eşinden olan bakımını üstlendiği çocuğu için, nafaka talebinde bulunmuştu. Davan n › sonunda çocuğun babası Ali Ağa’nın her gün 40 para ödemek suretiyle çocuğunun nafakasını ve gerekli olan bütün ihtiyaçlar n › › temin etmesi kararlaştırılmıştı132. Ayn tarihte, a› yn› taleple mahkemeye müracaat eden bir başka kadın olan Selki Köyü’nden Neslihan bt. Hasan Hüseyin boşandığı eşi Dağlı oğlu Mehmet b. Hasan’dan davacı olmuştu. Bunun üzerine mahkeme taraflar n küçük k zlar Kezban’ n › › › › ihtiyaçlarının karşılanmas için baban n › › günlük 40 para ödemesini karara bağlamıştı133. Yine 20 R. evvel 1293 (15 Nisan 1876) tarihinde gerçekleşen bir nafaka davas nd› an anladığımız kadarıyla Doğan Köyü’nden Ayşe bt. Mehmet ile Seyyid İbrahim b. Ahmet beş ay kadar önce geri dönülemez boşanma ile boşanmış olup, yirmi yaşındaki kızları annesinin bakımı ve terbiyesi altındadır. Davac taraf olan anne bu k z için,› › › k z n n babas ndan› › › › nafaka talebinde bulunmuş ve hâkim de baban n ödemesi gereken nafaka › miktar n günlük 40› › kuruş olarak belirlemiştir134. Yine Üskerles Köyü’nden Hanım bt. İsmail isimli kad n› , 1306 y l n n Muharrem (Eylül 1888) ay nda › › › › çıktığı mahkemede zevc-i matluku Mustafa Efendi ile aralar nda zevciyet kaim iken dünyaya gelen ve bak m ve terbiyesi › › › kendisinin üzerinde olan 5 yaşındaki kızı Ayşe’nin malı olmadığını, bu suretle de nafakaya ihtiyacı olduğunu belirtmişti. Sonrasında da başka bir beldede ikamet eden boşandığı eşinin “miktar- kifâye› ” bir meblâğı çocuğun nafakası olarak ödemesini talep etmişti. Bunun üzerine mahkemede al nan kararl› a çocuğun babası üzerine nafaka olarak günlük 300 kuruş değerinde bir meblâğ takdir edilmiştir135. Netice itibariyle çocuğun bakımı boşanmadan sonra anneye verildi ise anne boşandığı eşinden çocuğu için nafaka talep edebilmektedir.
131 Cin, a.g.e., s.119. 132 244 BŞS/267. 133 244 BŞS/268. 134 244 BŞS/265 (Bkz. Ek 10). 135 246 BŞS/1.
Buraya kadar ele aldığımız nafaka davaları boşanma durumunda ortada kalan çocuklarla ilgiliydi. Ancak yetim kalan çocuklar üzerine tayin edilmiş vasîler de nafaka talebiyle mahkemeye müracaat edebiliyordu. Bu vasîlerin mahkemeye müracaat vas› îsi bulunduklar çocuklara na› faka ve kisve-i baha ad alt nda belirli bir paran n takdir edilmesi › › › talebinin yan nda › bu paray kullanabilmeye de hak kazanma › talebi doğrultusunda gerçekleşmekteydi. Örneğin Hacı Armağan Mahallesi’nden el Hac Ali Efendi b. Hac › Mustafa vefat edince küçük oğlu Sadrettin’in nafakas n n ve zar› › uri ihtiyaçlarının karşılanması için çocuğun validesi ve vasîsi olan Ayşe Hanım bt. Hac Mustafa› , Gurre-i Şevval 1292(31 Ekim 1875) tarihinde nafaka talebinde bulunmuştu. Bunun üzerine mahkemede baba el-Hacc Ali Efendi bin Hac Mustafa bin Abdull› ah’ n miras mal ndan günlük 4› › kuruş verilmek suretiyle çocuğun nafakasının ve diğer ihtiyaçlarının karşılanması kararlaştırılmıştı136. Yine Hacı Armağan Mahallesi’nden vefat eden Bozk rl Mustafa Efendi b. Abdullah’ n › › › küçük k z › › Fat ma’ya vasîyy› -i mansub olarak tayin edilen day s › › Musa Ağa b. Ali, 15 Ramazan 1292(15 Ekim 1875) tarihinde çıktığı mahkemede Fatıma için nafaka talebinde bulunmuştu. Mahkeme ise küçük k z n babas n n miras ndan › › › › › günlük ikişer kuruş nafaka ve kisve-i baha takdir etmek suretiyle bu talebi kabul etmişti137. Doğan Köyü’nden vefat eden el-Hacc Mustafa b. Hac › Mustafa b. Halil’in geride bıraktığı 5 küçük çocuğunun vasîsi olan Mehmet b. Mehmet’in, 27 C. evvel 1293(20 Haziran 1876) tarihli talebiyle günlük 60’ar para çocuklar n nafakas olarak › › tespit edilmişti138.
Kısacası ebeveynlerden birisinin ölümü ya da karı kocanın boşanması durumunda ortada kalan çocuklar n ma› ğdur olmamaları için Devlet gereken tedbirleri almıştır. Beyşehir şeriye sicillerinde yer alan nafaka kay tlar ise› › bu durumun Beyşehir’de de uygulandığını göstermektedir. 136 244 BŞS/190. 137 244 BŞS/124. 138 244 BŞS/289.