Motor gelişimi yaşın büyümesine paralel olarak gerçekleşmektedir. İnsanın gelişimi, sürekli olmakla birlikte bu sürekliliğin hızı her yaşta aynı değildir. Dolayısıyla motor becerilerinin ve organların gelişimi yaştan yaşa ve cinsiyete göre değişmektedir. Örnek
olarak döllenmeden doğuma kadar olan evrede çok hızlı bir büyüme süreci yaşanır. Her gelişim evresi, diğer evrelerden ve her iki cinsiyette farklı bir hızda gelişir. Çocuklar dış dünya ile iletişimi motor davranışları ile kurar. Fiziksel gelişim, psikomotor gelişim ile paralel gitmektedir ve birbirinden ayrı düşünülemez. Gelişme çağında, fiziksel ve motor özellikler birçok faktörden olumlu veya olumsuz yönde etkilenmektedir. Örneğin ergenlik döneminde testosteron miktarının yüksek olması iskelet sistemin gelişiminde dengesizliğe neden olmaktadır. Kuru ve Köksalan’a (2012) göre kas kuvvetininin gereğinden fazla geliştirilmesi sonucunda iskelet
22
sisteminin gelişiminde büyük olumsuzluklar ortaya çıkmaktadır (Çetin ve Flock, 2014). Dolayısıyla, psikomotor gelişimin sağlıklı olması, fiziksel gelişiminin yanı sıra zihinsel, duygusal ve sosyal gelişimlerine de önemli katkıda bulunduğunu tahmin etmek zor değildir.
Küçük yaşlarda ilk kalın motor becerilerinin arttığı görülmektedir, daha sonra ince motor gelişimi hızlanır. 2-3 yaş itibariyle çocuğun motor becerileri hızla ilerlediği için denge ve koordinasyonun gelişmesi başlar. Gallahue’nin modeline (1982) göre motor gelişimi refleks hareketleri ile başlar, ilkel hareketleri ile devam eder, temel hareketleri ile tamamlanır ve üst düzeyi olarak spor hareketleri döneminde mükemmelleşir (Gallahue ve Donnelly, 2007).
Şekil 9. Hareket Türlerine Göre Psikomotor Gelişimin Dönemleri ve diğer etkenler
Açıklandığı gibi motor gelişimi yaş, cinsiyet, yaşam tarzı, beslenme ve spor
aktiviteleri gibi unsurlara bağlıdır. Dolayısıyla sağlıklı bir motor gelişimi için spor aktivitelerine her zaman önemli yer verilmelidir.
23
Motor becerilerinin en yüksek derecede olması için cinsiyete, yaşa uygun antrenman yapılması gerekmektedir. Örneğin, Gallahue ve Ozmun’ un (2007) Motor Gelişim Dönemleri şekline göre çocuk doğumundan sonra 2 yaşına kadar refleks ve ilkel hareketler geliştirir. Dolaysıyla, bu dönemde refleks ve ilkel hareketlere yönelik antrenman programları oyun şeklinde uygulanmalıdır. 2 yaşından sonra 7 yaşına kadar temel hareketlerin gelişimi olduğu için kuvvet, dayanıklılık, çeviklik, koordinasyon gibi motor becerilerini geliştirmek amacıyla oyun şeklinde antrenman oluşturulmalıdır. 7 ile 14 yaşında ise sporla ilişki hareketleri dönemidir. Buna göre bu yaş gruplarında farklı spor branşlarının özel hareketlerinin gelişimidir. Dolayısıyla 7 ile 14 yaş gruplarında farklı sporların özel hareketlerinin uygulanması gerekmektedir. Bompa’ya (1999) göre ise motor gelişimi aşağıda ki gibi yapılmaktadır (Bompa, 1999).
Tablo 1. Bompa'ya Göre Motor Gelişimin Aşamaları
Başlangıç evresi (6-10 yaş)
Sporsal biçimlendirme (11-14 yaş)
Özelleşme (15-18 yaş) Yüksek verim
dokuz yaş ve üstü Düşük antrenman yeğinliğinde oyun şeklinde gerçekleştirilen antrenmanlar ile gelişimlerini sağlarlar Sporsal gelişimin sağlanması antrenman yeğinliğinin orta düzeyde tutularak gerçekleştirilir Bu dönemde, temel özelliği üst düzeyde antrenman ve yarışma zorlanmalarına dayanma temellerinin geliştirilmesi yapılmaktadır Uzun süreli gelişiminin özelliklerine uygun biçimde oluşturulmuş antrenman planlaması yüksek verim için temel bir şarttır.
Yukarıdaki bilgilerin ışığında spora başlama yaşı ile sporda başarı arasında ilişki olduğu çoğu araştırmacı tarafından belirlenmiştir. Fakat farklı spor branşlarında başlama yaşı değişmektedir. Genel olarak cimnastik, atletizm judo, güreş, gibi spor branşlarına başlama yaşı 5-8 arasında bulunur. Futbol, voleybol, hentbol, basketbol gibi spor branşlarına başlama yaşı 9-14 arasında bulunmaktadır.
24
Çocuğun motor gelişimi doğmasıyla başlamaktadır. Motor gelişimi yaş, cinsiyet, beslenme, yaşam ortamı, aktivite türleri gibi unsurlardan etkilenmektedir. Çonkaz’a (2017) göre motor kavramı, hareketi etkileyen bioloyik ve mekanik faktörleri ifade etmektedir (Çoknaz, 2017). Dolaysıyla, fiziksel ve motor özelliklerinin gelişme sürecinde temiz bir ortam, dengeli bir beslenme ve spor hareketlerini içeren bir yaşam tarzı sağlamak gerekmektedir. Bu şartların sağlanması fiziksel ve motorsal özelliklerinin yüksek derecede olmasını sağlar.
Motor gelişimi süreci doğumdan itibaren yaklaşık olarak kırk yasına kadar devam etmektedir ve motor özelliklerinin gelişiminde motorsal becerilerin gelişme dönemi, hızı ve şekli her zaman değişmektedir. Çetin ve Flock’e (2014) göre de motor gelişimi her yaş gurubunda değişmektedir (Çetin ve Flock, 2014). Dolayısıyla, Motor becerilerinin gelişimi yaştan, gelişme hızından, beslenmeden, yaşam tarzından ve spor aktivitelerden etkilendiği için spor aktivitelerine başlama yaşı spor branşlarına göre belirlemekten ziyade motor aktivitelerinin türüne göre belirlemek daha uygun görülmektedir. Balyi ve arkadaşları “Canadian sport for life” adlı çalışmasında spora başlama yaşını motor becerilerine göre vermektedir (Balyi ve ark., 2014). Örneğin: bilindiği gibi çoğu araştırmacıya göre Cimnastik branşına başlama yaşı 6’dır.
6 yaşındayken cimnastiğe ait olan bütün motor özelliklerin gelişimi gerçekleştirilmemektedir. Şekil 11’de görüldüğü gibi motor özelliklerin gelişiminde yaştan yaşa öğrenme hızı, hareketlerin çeşitliği, motor becerilerin değişim dönemi gibi sürekli değişim görülmektedir. Dolayısıyla, spor branşlarına başlama yaşı, motor becerilerinin gelişim dönemine bakılarak belirlenir. Örnek verilecek olursa, esnekliğin gelişim hızı ve motor öğrenme gücü yüksek olan yaş cimnastik branşına başlama yaşıdır ve aynı mantık her spor branşında geçerlidir. Spor aktivitelerine başlama yaşı her ne kadar belirleniyorsa da yinede çocuk, doğumundan itibaren spor aktivitelerine oyun şeklinde başlayabilmektedir. Motor gelişiminin en önemli faktörlerden birisi oyun oynamaktır (Koçyiğit, Tuğluk ve Kök, 2007).
25
Doğum ile 3 ay arası
•Kütle hareketlerinin oluşmadığı dönem
4 aylıkla 1 yaş arası
•İlk koordine hareketlerin öğrenildiği dönem
1-3 yaş arası
•Çok çeşitli hareketlerin öğrenildiği dönem
4-7 yaş arası
•Çeşitli hareket türlerin en iyi şekilde gerçekleştirildiği dönem
7-10 yaş arası
•Motor öğrenme gücünde hızlı arttışlar kaydedilen dönem.
Kızlarda 10 ile 11/12 yaş arası ve erkeklerde 10 ile 13 yaş arası
•Motorik öğrenme gücünün en iyi olduğu dönem
11 ile 12/13 arası ve erkeklerde 12/13 ile 13
•motor becerilerinin ve imkanların gelişim ve değişim dönemi
Kızlarda 13 ile 16/17 yaş arası ve erkeklerde 14/15 ile 18/19 yaş arası
•Cinsiyet farklılıkları, kişilik ve dayanıklık artışı görülen dönem.
Şekil 10. Yaşa Bağlı Olarak Psikomotor Gelişimin Dönemleri
Şekil 13. Gallahue ve Ozmun’ un (2007) Motor Gelişim Dönemleri ile ilgili modeli (Gallahue ve Donnelly, 2007).