Pelajik ortamın kimyasal ve biyolojik özelliklerini saptamak amacıyla yapılan çalışmalarda gerekli olan devamlı örnekleme motopompla sağlanır. Bunda esas, tekneye yerleştirilen bir motopomp yardımıyla suyun doğal ortamından alınarak teknede bulunan küçük bir kepçeden yada filtre sisteminden süzülmesidir. Bu yöntemin uygulanması 18.yy sonlarında başlamıştır. Alınan örneklerde büyük organizmalar parçalandığından
motopomp, küçük formların toplanmasında kullanılır. Santrifüj pompalarında bu hasar fazla olduğundan bunların yerine elle veya küçük bir motorla
alıştırılan peristaltik diyafram pompalar kullanılmaktadır. Alınacak örnek miktarı ve tipine göre bunların hortum çapı değişir. Ayrıca hortumdan geçen suyun akış hızının kontrollü olması gerekir. Örneğin hareketli formlar için 100lt/dk’lık bir emme kapasitesine bir gereksinim vardır. Motopompa yerleştirilen bir su saati veya kaydedici ile çekilen su miktarı saptanabilir. Ayrıca akar durumdaki bu su, büyükten küçüğe doğru farklı göz açıklıkları içeren elek sisteminden süzülerek organizmalar boy gruplarına ayrılabilir. Narin plankterlerin parçalanmasından başka, motopompla çalışmanın bir diğer dezavantajı da fazla hareketli organizmaların pompanın emişinden
kaçmalarıdır.
30m. derinliğe kadar sifon yaparakta su akışı sağlanabilir. Harvey (1966) tarafından uygulanan bu yöntemde, çekilen su küçük bir kepçeden süzülerek, plankton kollektörlerinde toplanır.
3-Plankton kepçeleri
1844-1845 yıllarında J. Müller’in denizdeki küçük organizmaları toplamak için yaptığı konik şekilli süzme torbası, daha sonra V. Hensen tarafından
geliştirilerek bugün “Standart net” veya “Konik net” adıyla bilinen plankton kepçesi ortaya çıkmıştır
Günümüzde farklı ölçülerde göz açıklığı olan konik kepçeler kullanılmaktadır. Bunlardan 300-500 µm göz açıklığında olan büyük tipleri Ringtrol adını alır ve balık larvaları ile büyük zooplankterlerin toplanmasında kullanılır. Diğer plankton kepçeleri de bu kepçeden yararlanılarak ve gerekli değişiklikler yapılarak oluşturulmuştur. Genel olarak bir plankton kepçesi, kepçe ağzının açık kalmasını sağlayan prinçten yapılmış bir çember ile suyun süzüldüğü konik şekilli bir süzme torbası ve süzülen planktonun biriktiği bir kollektörden ibarettir. Ayrıca çemberi çekim halatına bağlayan üç gergi ipi bulunur. Horizontal çekimlerde plankton kepçesinin suda yatay gitmesini sağlamak için çekim halatının ucuna ağırlık bağlanır.
d- Clarke-Bumpus Kepçesi:
ön tarafı tüp şeklinde olup 12,5x13,5 cm. boylarındadır ve prinçten yapılmıştır. Ağız kısmında messenger ile harekete geçirilebilen disk şeklinde, metalden yapılmış bir açma kapama sistemi vardır. Ayrıca bir flowmetresi bulunur. Arka tarafı ise istenilen göz açıklığındaki bezden yapılmış ve 61 cm uzunluğunda olan torba kısmından ibarettir (Şekil.10.13).
şekil
Arka kısmı ön tarafa metal bir kelepçeyle bağlanır. İstenilen derinlik aralığında, sağlıklı çalışan açma kapama sistemi sayesinde özellikle organizmaların vertikal dağılışlarını araştırmak amacıyla yapılan çalışmalarda yaygın şekilde kullanılmaktadır. Çekim hızı, içerdiği göz açıklığına göre değişmekle beraber, (0.5-3 mil) 0.9-5.4 km arasında değişmektedir. Çekim halatına belirli aralıklarla bağlanarak bir su sütununun tamamı örneklenerek kantitatif çalışma yapılabilir.
e- Nöston Kepçesi:
Nnöston ve plöston, yüzey sularında çok dar bir tabakada bulunduklarından bu formları örneklemek oldukça zordur. Bu nedenle en üst yüzey tabakalarından çeklilebilen ve ağız kısmı dar-uzun, dikdörtgen veya eliptik şekilli nöston kepçeleri kullanılır. Çalışma amacına göre 1-5 kepçeli olabilen Nöston Net, özellikle hiponöstonik organizmaların örneklenmesinde kullanılır. Bunlardan Nöston Net PNS-5 modeli, 100x60 cm boyutlarında olup prinçten yapılmış dikdörtgen şeklinde bir çerçeveden ibarettir. Bu çerçeve, 60x20 cm boyutlarında beş eşit kısma bölünmüştür. Bunların her birine istenilen göz açıklığında ve 250 cm uzunluğunda konik şekilli bir torba kısmı ile bir kollektör bağlanmıştır .
Çerçevelerin her iki yanında, plastik veya köpükten yapılmış ve üstten 15 cm, aşağıda 30x14x4 cm boyutlarında birer şamandra bulunur. Bu şamandralar sayesinde suyun dışında kalan 15cm’lik kısım, nöstonik formları ve suyun üzerinde sıçrayan hayvanları yakalamaya yarar. Böylece 0-5, 5-25, 25-45, 45-65 ve 65-85 cm’lik tabakalardan aynı anda örnekleme yapılmış olur.
f- Isaacs-Kidd Midwater Trawl
balık larvaları gibi oldukça büyük ve hızlı yüzebilen hayvanları, bilinen plankton kepçeleriyle toplamak oldukça zor olduğundan, yüksek hızda çekilebilen büyük kepçeler kullanmak gerekir. Bunlardan Isaaecs-Kidd Midwater Trawl (IKMT) 3-6mil hızda, oblik yöntemle çekilebilir ve 1000m derinliğe kadar çalışabilir. (Şekil 10.15).
Ağız alanı 3,5,9,18 m2 olan dört modeli olup ağız kısmının alt tarafında bir depressör bulunur. 91.5 ve 183 cm uzunluğunda gergi ipleri olanmodelleri yaygın şekilde kullanılmaktadır. Farklı göz açıklıklarında olabilen konik şekilli torba kısmının uzunluğu 8 metre olup süzme kapasitesi çok yüksektir. Ağız açıklığı 2.89 m2 ve göz açıklığı 2mm olan IKMT; 4 mil hızda, 35 dakikada 13000 m3 su süzer. Bunlarla genellikle gece çalışmaları yapılır. Benzer şekilde yapılmış, fakat ağız kısmı akordeon gibi büzülerek açılıp kapanan RMT ve Tucker Net gibi değişik tipleri vardır. Bunlar hem horizontal hemde oblik çekimlerde kullanılır.
g- Hızlı Plankton Örnekleyicileri
Plankton kepçelerinden başka, torpil şeklinde olan ve yüksek hızda çekilebilen plankton örnekleyicileri vardır. Bunlarla çok geniş alanda dağılım gösteren plankton, kalitatif ve kantitatif yönden araştırılabilir. Bununla beraber yüksek hızdan dolayı örnekleyicilerin iç kısmında oluşan basınç artışı, organizmaların deforme olmasına ve parçalanmasına neden olur. Dolayısıyla bu organizmaların tayini ve değerlendirilmesi zorlaşır.
Bu şekildeki örnekleyicilerden biri olan Hardy Continuous Plankton Recorder, herhangi bir ticaret gemisinin arkasına bağlanarak 8-17 mil hızla çekilebilir. Ağız kısmı çok küçük olup alanı 1.27 cm2’dir. Buradan giren su, fotoğraf makinasında filmin sarılması gibi makara sistemiyle hareket eden 15.25 cm eninde ve 300 µm göz açıklığındaki bezden süzülür. Bu plankton bezinin üzeri ayrı bir sistemle çalışan ikinci bir bezle örtülür. Her iki bez birlikte hareket ederek içinde formol bulunan bir kapta makaraya sarılır. Bu makaranın dönüş hızı çok yavaş olup 10 millik mesafede ancak 10.16 cm ilerler. Bu nedenle, 10 mile uygun parçalar kesilerek (5 mil için 5.08 cm), üzerindeki plankton incelenir ve plankton yoğunluğu hesaplanır.
III. Plankton Çekim Yöntemleri ve Prensipleri
Plankton Çekim Yöntemleri
Plankton çekimleri horizontal, vertikal ve oblik olmak üzere üç şekilde yapılır .