Mortgage Krizinin AB Bankacılık Sektörüne Etkisi

EĢik altı ipotek kredileri krizi sonrası, kriz Avrupa bankalarını da etkisi altına alarak banka iflaslarını tetiklemiĢtir. Kriz ortamıında Northern Rock, Hypo Real Estate Bank, Dexia ve Fortis bankalarının kamulaĢtırılması dikkat çekmektedir. Northern Rock’ın Ġngiliz ve Hypo Real Estate Bank’ın da Alman hükümetleri tarafından devletleĢtirilmesinden sonra, Dexia ve Fortis bankaları kamulaĢtırılmıĢ, UBS ve Credit

206 AKIN ve ECE, a.g.m., s.162.

207 Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, “Finansal Ġstikrar Raporu” Sayı:7, Kasım 2008, http://www.tcmb.gov.tr/yeni/evds/yayin/finist/Fir_TamMetin7.pdf , (EriĢim Tarihi:13.06.2012 ), s.3.

Suisse bankaları da Ġsviçre hükümeti tarafından aktarılan sermaye ölçüsünde kısmi bir oranda devletleĢtirilmiĢtir.²⁰⁸

Avrupa’da özellikle Benelüks ülkeleri yoğun müdahalelerde bulunmuĢlardır.

Fortisbank’ın mali sağlamlığı konusunda yatırımcıların güven kaybına uğramasından sonra banka mali sıkıntıya düĢmüĢ, hisselerinin piyasa değeri yüzde 35’e varan oranda değer kaybı yaĢamıĢtır. Bunun üzerine, 2008 yılı Eylül ayında Belçika, Hollanda ve Lüksemburg hükümetleri bankaya 11,2 milyar Euro sermaye enjeksiyonu yapmıĢlardır.

Yapılan bu desteğin yetersiz kaldığının anlaĢılması üzerine ise 3 Ekim 2008’de Hollanda hükümeti bankanın bu ülkedeki operasyonlarını 16,6 milyar Euro’ya satın almıĢtır. Söz konusu satın alma iĢlemi ile Hollanda hükümeti Fortis’in elindeki ABN Amro hisselerini de devralmıĢtır. 6 Ekim 2008’de Fransız Bankası BNP Paribas, Fortis’in Belçika ve Lüksemburg’daki operasyonlarının çoğunluk hissesini 14,5 milyar Euro karĢılığı devri olmuĢtur. Bu iĢlemler sonucunda, Belçika hükümeti yüzde 11,6 ile BNP Paribas’nın en büyük hissedarı, BNP Paribas ise Euro bölgesinin en büyük mevduat tabanına sahip bankası haline gelmiĢtir.²⁰⁹

Krizden etkilenen bir baĢka ekonomi olan Ġngiltere ise, bankacılık ve yapı birlikleri sektörlerinde; kısa vadeli likidite temin edilmesi, ilave sermaye konularak birinci kuĢak sermayenin güçlendirilmesi ve bankacılık sisteminin orta vadede kredi verme iĢlevlerini sürdürebilmesini teminen çeĢitli kurumları kapsamına alan boyutu yüksek bir kurtarma paketini uygulamaya koymuĢtur.²¹⁰ Ġngiltere’de aktiflerine göre ülkenin en büyük 9. Bankası olan Bradford & Bingley kamulaĢtırılmıĢtır. Ġngiltere’nin en büyük ipotek sağlayıcısı olan HBOS, ipotek kredileri portföyünden kaynaklanan zararlar ve küresel mali krizin getirdiği likidite sıkıntıları sebebiyle 18 Eylül’de Lloyds Bank Plc. ile birleĢeceğini söylemiĢtir. Bu iki bankanın Ġngiliz hükümetinin kurtarma paketinden 17 milyar GBP sermaye desteği alacağı belirtilmiĢtir.²¹¹

Bankalar kredi verme iĢlevlerini devam ettirebilmek için Bank of England’ın acil likidite desteği (special liquidity scheme) kapsamında 250 milyar poundluk likidite aktarımını öngören Ġngiliz hükümeti, buna ilaveten bankaların 250 milyar pound

208 Yener COġKUN, “Küresel Kriz Sürecinde Yatırım Bankaları ile Diğer Finansal Aracılarda YaĢanan Finansal BaĢarısızlıklar ve Kamusal Müdahaleler”, Bankacılar, Sayı: 71, Yılı:20, Aralık 2009, Ġstanbul, http://www.tbb.org.tr/Dosyalar/Dergiler/Dokumanlar/sayi71.pdf#page=25 (EriĢim Tarihi: 14.06.2012), s.34.

209 TCMB, a.g.r., s.3.

210 COġKUN, a.g.m., s.34.

211 TCMB, a.g.r., s.4.

büyüklüğündeki orta vadeli borçlanmalarını da garanti altına alacağını söylemiĢtir. Bu kapsamda; Santander Bankası’na ait olan Abbey, Lloyds TSB tarafından devralınan ülkenin en büyük ipotek kredi kuruluĢu HBOS, Barclays, HSBC Holding Company’nin Ġngiltere iĢtiraki olan HSBC Bank plc, Lloyds TSB, Royal Bank of Scotland, Standard Chartered ve ülkenin en büyük yapı birliği olan Nationwide Building Society’nin her birine baĢlangıçta 25 milyar pound tutarında sermaye aktarılarak (ve gereğinde kurum bazında aynı büyüklükte ikinci bir sermaye aktarılabileceği de belirtilerek) söz konusu kurumlar aktarılan sermaye oranında devletleĢtirilmiĢtir. Ayrıca diğer Ġngiliz banka ve yapı birliklerinin de bu destek programından faydalanabileceği söylenmiĢtir.²¹²

Ġsviçre hükümeti, hızlı fon çekiliĢine uğrayan UBS’e 6 milyar CHF tutarında sermaye enjeksiyonu yapmaya ve bankanın bilançosunda bulunan sorunlu aktiflerin azami 60 milyar CHF’lik kısmını merkez bankası tarafından desteklenecek özel bir fona aktarma kararı almıĢtır.²¹³ Banka’nın 2008 yılında yatırımcılardan temin ettiği 27 milyar dolar tutarındaki fon zararı karĢılamaya yetmeyince ve 2008’in üçüncü çeyreğinde zengin müĢteriler 49,4 milyar franklarını Banka’dan geri çekince; Ġsviçre hükümeti tarafından UBS’e için 59,2 milyar dolar tutarında kurtarma paketi hazırlamıĢtır. Bu kapsamda, banka bilançosundan (31 milyar doları ABD kaynaklı eĢik altı ve alt-A menkul kıymetleri, 18 milyar doları ABD dıĢı riskli borçlanma araçları ve daha sonra transfer edilmesi planlanan 9 milyar dolar tutarında da diğer borçlanma aracı olmak üzere toplam) 58 milyar dolar tutarındaki riskli varlıkların Ġsviçre Merkez Bankası’na aktarılması planlanmıĢtır. ĠĢlem sonrası Ġsviçre devletinin banka sermayesinin % 9,3’üne sahip olması öngörüsünde bulunulmuĢtur. Ayrıca 2008 yılında Credit Suisse de kredi zararları sebebiyle yabancı fonlardan temin edeceği 10 milyar Frank ile sermaye artırımına yönelmiĢtir.²¹⁴

ABD mortgage piyasalarında baĢlayan ve daha sonra likidite krizine dönüĢen bu problem ABD bankalarının borç verme riskini yabancı yatırımcılara aktarması sonucu baĢta Avrupa olmak üzere tüm dünyaya yayılmıĢtır. Böylece olunca da Avrupa’daki finansal kuruluĢlarının kurtarılması ortaya çıkmıĢ, bu geliĢme sonrası küresel piyasalarda sistematik risk artmıĢtır. Sistematik riskin

212 COġKUN, a.g.m., ss.34-35.

213 TCMB, a.g.r., s.4.

214 COġKUN, a.g.m., s.35.

artması sonucunda küresel finansal sistemde meydana gelen bozulma reel sektöre, artan fonlama maliyetleri ve daralan kredi imkânları ile yansımasını göstermiĢtir.

Bu kapsamda arz yönlü daralmanın kredi piyasalarında devam etmesi, krizin geliĢmekte olan ülkeleri daha fazla etkileme olasılığını artırmıĢtır. Özelikle krizin, bankacılık sektörü ve bütçe yapısı sağlam olmayan, kısa vadeli sermaye giriĢlerinin ağırlıklı olduğu ekonomilerde olumsuz etkisini daha fazla hissettirebileceği düĢüncesi hâkim olmuĢtur.²¹⁵

3.4.3.3. 2007 Yılında Türk Bankacılık Sektörünün Görünümü

Kriz öncesi Türk finansal sektöründe Aralık 2007 itibarıyla yaklaĢık olarak 193.442 kiĢi istihdam edilmiĢtir(Bk., EK-8). Büyüklüğün artmıĢ olması, ekonomi genelinde artan iĢsizliğin aksine finans sektörünün iĢgücü piyasasına olan olumlu katkısını göstermektedir. Ġstihdamın dağılımı da aktif büyüklüğüne benzer bir yapı arz etmekte, bankacılık kesiminin finansal sektör istihdamının % 86,7’sini oluĢturmuĢtur.

Ekonomideki büyüme ve finansal kesimin aktif hacmindeki artıĢa bağlı olarak, finans sektörünün istihdam kapasitesinin istikrarlı bir biçimde arttığı ve bu artıĢ eğiliminin 2007 yılı boyunca da devam ettiği gözlenmiĢtir.²¹⁶

Yine Aralık 2007’de finans sektörünün toplam kârı 16,3 milyar YTL düzeyinde olup bu miktarın % 91’i bankacılık sektörü kaynaklıdır. Türk finans sektöründe faaliyet gösteren kuruluĢlar, yapısal reformların etkisiyle 2002 yılından itibaren belirgin düzeyde iyileĢen makroekonomik ortam ve finansal istikrar sayesinde büyüme eğilimi göstermiĢtir. Yurtiçi talep artıĢının da etkisiyle toplam aktif büyüklüğündeki artıĢın yanı sıra, finansal kuruluĢların kârlılıklarında da olumluluk yaĢanmıĢtır.²¹⁷ Kriz meydana geldikten sonra krizin Türk bankacılık sektörü üzerindeki etkileri aĢağıdaki kısımda anlatılmıĢtır.

215 Nazan SUSAM ve Ufuk BAKKAL, “Kriz Süreci Makro DeğiĢkenleri ve 2009 Bütçe Büyüklüklerini Nasıl Etkileyecek?”, Maliye Dergisi, Sayı:155, Temmuz-Aralık 2008,

http://212.174.133.188/calismalar/maliye_dergisi/yayinlar/md/155/05.Nazan.SUSAM_Ufuk.BAKKAL.p df, (EriĢim Tarihi:09.03.2012 ), s.75.

216 Bankacılık Düzenleme Ve Denetleme Kurumu, “Finansal Piyasalar Raporu” Strateji GeliĢtirme Dairesi BaĢkanlığı, Sayı:8, Aralık 2007,

http://www.bddk.org.tr/websitesi/turkce/Raporlar/Finansal_Piyasalar_Raporlari/4816FPR-Aralik2007.pdf (EriĢim Tarihi:16.06.2012), s.31.

217 BDDK, a.g.r., s.32.

3.4.3.4. Mortgage Krizinin Türk Bankacılık Sektörüne Etkisi Ve Kriz