MOORA Yönteminin Uygulama Aşamaları

MOORA yöntemi ilk ortaya atıldığından günümüze geliştirilmiş ve yeni metotları ortaya çıkmıştır. Bunlar;

• MOORA – Oran Metodu

• MOORA – Referans Noktası Yaklaşımı • MOORA – Önem Katsayısı

• MOORA – Tam Çarpım Formu • MOORA – Multi MOORA

66

Yukarıda sıralanan metotlar Tam Çarpım Formu hariç oran metodu ile başlar sonrasında farklılaşırlar. MULTI- MOORA metodu başlı başına bir metot olmayıp MOORA yönteminin tasarımcılar tarafından geliştirilmiş olan baskınlık kavramına göre farklı MOORA yaklaşımlarının değerlendirmesinin yapılmasına dayanmaktadır. MOORA yönteminin aşamaları şunlardır;

1. Karar Matrisinin oluşturulması

MOORA yöntemi karar sürecine dâhil olan alternatiflerin ve kriterlerin gösterildiği karar matrisinin oluşturulması ile başlar. Oluşturulan karar matrisinin satırlarında alternatifler, sütunlarında ise kriterler yer alacaktır (Özdağoğlu,2014:285).

Şekil 5: MOORA Yöntemi Karar Matrisi

Oluşturulan karar matrisi başlangıç matrisi olarak kabul edilir. Yukarıda gösterilen karar matrisinde m adet alternatif ve n adet kriter bulunmaktadır. 2. MOORA Metodu ile Normalleştirme

MOORA metodunda karar matrisi oluşturulduktan sonra yönsüz değerler elde edebilmek için normalleştirme işlemi yapılır. MOORA yönteminde normalizasyon karar matrisindeki her bir değerin ait olduğu sütundaki değerlerin karelerinin toplamının kareköküne bölünmesi ile bulunur.

Denklem 7: MOORA Yöntemi - Normalizasyon

𝑥_𝑖𝑗 = ^𝑥𝑖𝑗 √∑𝑚 𝑥_𝑖𝑗2

67

Yukarıdaki formül MOORA yönteminde normalizasyon için kullanılmaktadır. Formülde i alternatif sayısını, j ise kriter sayısını temsil etmektedir.

Karar problemlerinde çözüm sonucunda elde edilen skorların doğrudan karşılaştırılması mümkün olmayabilir. Bu nedenle veriler normalleştirilerek aynı birime dönüştürülürler. Verileri sabit ortalama ve standart sapmaya sahip yeni bir skalaya dönüştürmeye standartlaştırma – normalleştirme denir. Verilere standartlaştırma işlemi uygulandığında dağılımları değişmez (Ersöz ve Atav, 2011).

3. MOORA Yöntemi Oran Yaklaşımı

Karar matrisi oluşturulduktan sonra ve de matristeki değerler normalize edildikten sonra eğer yöntemi Oran Metoduna ya da yaklaşımına göre çözülüyor ise hazırlanan tabloda kriterlere ait değerler maksimum veya minimum olmalarına göre belirlenip, maksimum değerlerin toplamında minimum, değerlerin toplamı çıkarılır (Ersöz ve Atav, 2011:4)

Denklem 8: Moora Yöntemi Oran Yaklaşımı

𝑦_𝑖∗ = ∑ 𝑥_𝑖𝑗∗ − ∑^𝑛 𝑥_𝑖𝑗∗ 𝑗=𝑔+1 𝑔

𝑗=1

Maksimum değerler ile minimum değerlerin farkı alındığında bulunan 𝑦_𝑖^∗ değerlerinin büyükten küçüğe doğru sıralanması ile işlem tamamlanmış olur ve sıralamada en yüksek değere sahip olan alternatif en iyi alternatif, en düşük değere sahip olan alternatif ise en kötü alternatif olur (Brauers ve Zavadskas, 2009). Oran yaklaşımı ilk MOORA metodu olduğu için genellikle literatürde” MOORA” olarak gösterilmektedir.

4. MOORA Yöntemi Referans Noktası Yaklaşımı

Referans noktası yaklaşımında, oran metodu yaklaşımından farklı olarak en iyi kriter değeri referans noktası olarak dikkate alınmaktadır. Bu yaklaşımda eğer amaç maksimizasyon ise maksimum noktalar eğer amaç minimizasyon ise minimum noktalar dikkate alınır. Böylece referans noktalar (𝑟_𝑗) belirlenmiş olur. Belirlenen bu referans noktalardan karar matrisinde verilen normalize değerlerin

68

farkları yani referans noktalardan sapmalar hesaplanır (Brauers & Gınevicius, 2010).

𝑟_𝑗− 𝑥_𝑖𝑗∗

Yukarıdaki denklemde;

i = 1,2,…,m alternatiflerin sayısını

j = 1,2,…,n kriterlerin sayısını gösterilmektedir.

𝑥_𝑖𝑗^∗, i. alternatifin j. kriterdeki normalleştirilmiş değerini, 𝑟_𝑗 j. kriterin referans noktasını göstermektedir. Referans noktaları ile normalize değerlerin farkları alınarak yeni bir matris oluşturulur. Oluşturulan bu yeni matrise “ Tchebycheff Min-Maks Metrik” uygulanır.

𝑚𝑖𝑛_𝑖 {𝑚𝑎𝑘𝑠_𝑗 (|𝑟_𝑗− 𝑥_𝑖𝑗∗|)}

Bu aşamada normalize değerin referans değerden büyük olması durumunda negatif ifadeler ile karşılaşılabilir bu nedenle mutlak değeri alınır ve küçükten büyüğe doğru sıralama yapılır.

5. MOORA Önem Katsayısı

Oran yaklaşımında ya da referans noktası yaklaşımında, kriterlerin eşit önem değerine sahip olduğu kabul edilerek işlemler yapılır. Ancak eğer kriterlerin önem değerleri problem içerisinde verilmiş ise normalize edilmiş olan değerler ile her amaca göre verilmiş olan önem değerleri ile çarpılmaktadır (Şimşek vd., 2015:144).

6. MOORA Tam Çarpım Formu Yaklaşımı

Brauers ve Zavadskas MOORA yöntemi için diğer karmaşık formülasyonlardan ayrılan tam çarpım formunu geliştirmişlerdir (Ömürbek ve Eren , 2016:9). Tam çarpım formu yaklaşımının formülasyonu şu şekildedir,

𝑈

= ^𝐴

𝐵

69 Verilen formülasyonda 𝐴_𝑖 = ∏𝑔 𝑥_𝑖𝑗∗

𝑗−1

ve

𝑗−𝑔+1 şeklinde formüle edilmektedir. 𝑈_𝑖 ise i. Alternatifin kullanım derecesini ifade eder. Bu eşitlikte maksimize edilecek olan kriter paya , minimize edilecek olan kriter ise paydaya yerleştirilir.

7. MULTI – MOORA Yöntemi

MULTI – MOORA yaklaşımı BRAUERS ve Zavadskas tarafından geliştirilen baskınlık teorisine dayanmaktadır ve yaklaşım tek başına MOORA yönteminin çözüm yaklaşımı olmaktan çok oran, referans noktaları ve tam çarpım formu yaklaşımlarından elde edilen sıralamalardan nihai bir sıralama elde etmek için uygulanır (Özçelik ve Atmaca, 2014).

Baskınlık teoremi, oran yaklaşımı, referans noktaları yaklaşımı ve tam çarpım formu yaklaşımının hiç birisinin bir diğerinin devamı niteliğinde olmadığını kabul eder. Aynı zamanda yaklaşımlardan hiç birisi bir diğerine üstün değildir, yaklaşımların üçü de eşit kabul edilir. İki tür baskınlık vardır. Tam baskınlık,bir yaklaşımın verdiği çözümün ya da sıralamanın diğer alternatif yaklaşımları tamamen domine etmesi anlamına gelmektedir. Genel baskınlık ise yaklaşımlardan üçü içerisinden ikisinin eşit durumda çözüm ya da sılama vermiş olmasıdır. Bu noktada geçişlilik bulunabilir, geçişlilik a yaklaşımını b yaklaşımına üstünlüğü olduğu durumda eğer b yakalaşımının c yaklaşımına üstünlüğü var ise bu şekilde a’ nın c’ ye de üstünlüğü olduğu anlamına gelir.

70

BÖLÜM 3: BÜTÜNLEŞİK MALİYET DAĞITIM ANAHTARI