Modeller ve Hipotezler

Çalışmada üç “kavramsal yapı” arasındaki ilişkiler araştırılmıştır. Araştırmanın birinci kavramsal yapısı “örgütsel vatandaşlık davranışı” olarak belirlenmiştir. Podsakoff ve MacKenzie (1989)’nin ortaya koyduğu 5 alt boyutu şu şekilde sıralanmaktadır: (1) Fe- dakarlık, (2) Nezaket, (3) Sorumluluk, (4) Sportmenlik ve (5) Erdemlilik. İkinci kavramsal yapı, “ast-üst çatışma yönetimi” olarak belirlenmiştir. Örgütlerde çatışma yönetim bi- çimlerinin Rahim (1983)’e göre beş alt boyutu şunlardır: (1) Üst hedeflerde anlaşarak karşılıklı kazanma, (2) Karşılıklı feragat ederek kazanma, (3) Çekinik kalma, (4) Uyumlaş- tırma ve (5) Baskın çıkma. Üçüncü ve son kavramsal yapı “örgütsel alaycılık davranı- şı”dır. Brandes (1997)’ in çalışmalarında temel alınmış olan “örgütsel alaycılık davranı- şı”nın üç alt boyutu şunlardır: (1) Bilişsel alaycılık, (2) Davranışsal alaycılık ve (3) Duygu- sal alaycılık. Araştırmada ayrıca demografik değişkenlerden de yararlanılmıştır. Demog- rafik değişkenler “Çatışma Yönetimi Ölçeği” ortalama puanları ile ilişkilendirilmiştir.

Araştırmada tez önerisi sunum tarihinden itibaren üç farklı model geliştirilmiş ve son olarak tezin temel araştırma hipotezi, “soncul model” çerçevesinde test edilmiş- tir. Aşağıdaki alt başlıklarda bu modellere ilişkin özet bilgiler verilmiştir.

Öncül model. Alan yazındaki bilgiler ve önceki araştırmalar dikkate alınarak üç kavramsal yapı arasındaki ilişkiler öncül model halinde belirlenmiştir. Bu modelde ÖVD’nin çatışma yönetim biçimlerini etkileyeceği ve alaycılığın katalizör etki yaratacağı üzerinde durulmuştur. Bu modelde ayrıca ÖVD’nin alt boyutlarının da çatışma yönetim biçimlerini etkileyeceği varsayılmıştır. Buna göre öncül modelin grafiksel gösterimi Şekil 1’de verilmiştir.

Ara model. Belirlenen ölçeklerle yapılan pilot araştırma sonrasında her üç kav- ramsal yapının ölçekleri üzerinde yapılan faktör analizlerine bağlı kalınarak örgütsel vatandaşlık davranışı ölçeğinde değişken sayısı 30’dan 14’e; çatışma yönetimi ölçeğin- de 31’den 23’e ve örgütsel alaycılık davranışı ölçeğinde 18’den 12’ye düşürülmüştür. Bu çerçevede “fedakarlık” boyutu modelden çıkartılarak ÖVD boyut sayısı beşten dörde düşürülmüştür. Diğer kavramsal yapıların boyut sayıları değiştirilmemiş ve çatışma yö- netiminde beş boyutun, örgütsel alaycılık davranışınında da üç boyutunun modelde kalmasına karar verilmiştir. Ara modelde ÖVD’nin çatışma yönetim biçimlerini etkiler- ken alaycılığın katalizör etki yaratacağı düşünülmüştür. Bu modelde ayrıca ÖVD’nin fedakarlık alt boyutu çıktıktan sonra diğer dört boyutunun da çatışma yönetim biçimle- rini etkileyeceği varsayılmıştır. Bu çerçevede ara modelin grafiksel gösterimi Şekil 2’de verilmiştir. Şekil 01. Öncül model. ÖVD ÇY ALY UY BÇ ÇK ÜHKK KFEK ES ÇD UNV PS Demografik kontrol değişkenleri Katalizör değişken Bağımsız / tahmin değişkeni Bağımlı / sonuç değişkeni YA

Bağımlı / sonuç değiş- keninin alt boyutları

ÇA

KD

İF FS

Şekil 02. Ara model.

Soncul model. Geçerlilik ve güvenilirlik analizleriyle demografik kontrol değiş- kenlerinin analizi sonucunda yeniden belirlenen modeldir. Geçerlilik ve güvenilirlik ana- lizleri sonucunda bir model değişikliği olmamıştır. Analize alınan dört demografik kont- rol değişkeniyle yapılan analiz sonucunda bunlardan iki tanesinin modele katkı yaptığı belirlenmiş ve soncul model buna göre oluşturulmuştur (bk. Şekil 3).

Araştırmanın tüm hipotezleri soncul model çerçevesinde gerçekleştirilmiştir. İlk aşamada temel araştırma sorusuna ilişkin hipotezler sorgulanmıştır (A1). İkinci aşama- da alaycılık faktörünün moderatör etkisi incelenmiştir (A2). Üçüncü aşamada demogra- fik değişkelerin moderatör etkisine bakılmıştır (A3). Dördüncü aşamada kontrol değiş- kenlerinin bağımlı değişken üzerindeki etkisi incelenmiştir (A4).

ÖVD ÇY ALY UY BÇ ÇK ÜHKK KFEK ÇD PS İN Demografik kontrol değişkenleri Katalizör değişken

Bağımsız / tahmin değiş- keni

Bağımlı / sonuç değişkeni Bağımlı / sonuç değişke-

Şekil 03. Soncul model, tüm ilişkiler modeli.

Temel ve alt hipotezler. Çalışmanın temel hipotezi; “örgüt çalışanlarının örgütsel

vatandaşlık davranışı puanları ast-üst çatışma yönetimi genel puanlarını etkiler” olarak belirlenmiştir. Örgütsel vatandaşlık davranış puanları yüksek olan çalışanların çatışma yönetim ölçeğindeki genel ortalama puanlarının da yüksek olması beklenmektedir ve bu kişiler yöneticileri ile yaşadıkları çatışmaları yönetmede başarılı işgörenler olarak değerlendirileceklerdir.

Temel Hipotez

H0: Sektör çalışanlarının örgütsel vatandaşlık davranışı puanlarının ça-

tışma yönetimi genel puanları üzerinde etkisi yoktur. Regresyon doğru- sunun eğimi sıfıra eşittir. β1 = 0

H1: Sektör çalışanlarının örgütsel vatandaşlık davranışı puanlarının ça-

tışma yönetimi genel puanları üzerinde etkisi vardır. Regresyon doğru- sunun eğimi sıfıra eşit değildir. β1 ≠ 0

ÖVD ÇY ALY katalizör UY BÇ ÇK Demografik kontrol değişkenleri (Unvan ve İşletmenin Niteliği)4 hipotez

Katalizör değişken (Alaycı- lık) – 1 hipotez

Bağımsız / tahmin değişkeni (Örgütsel vatandaşlık Davranışı) Temel Hipotez ve Alt Hipotezler (4

hipotez)

Bağımlı / sonuç Değişkeni (Çatışma Yönetimi)

Bağımlı / Sonuç değişkenin alt boyutları Uyumlaştırma Baskın Çııkma Çekinik Kalma Demografik Katalizör

Katalizör değişken -Unvan (1 hipotez); İşletmenin Niteliği (1 hipotez) Toplam 2 hipotez Demografik Kontrol ÖVD A1 A4 A3 A2

Temel Hipotez’de yer alan birinci ve ikinci kavramsal yapıların ortalama puanları sürekli veri niteliğindedir. İki kavramsal yapı arasındaki ilişkiler “doğrusal regresyon analizi” yöntemiyle test edilmiştir. Bu hipotezde birinci kavramsal yapı olan örgütsel vatandaşlık davranışı puanlarının yüksek çıkması durumunda ikinci kavramsal yapı olan çatışma yönetimi ölçeği genel puanlarının yüksek çıkması; örgütsel vatandaşlık davranı- şı puanlarının düşük çıkması durumunda çatışma yönetimi genel puanlarının da düşük çıkması beklenmektedir (bk. Şekil 3).

Temel hipotez ayrıca çatışma yönetiminin alt boyutları arasında da ilişkiler ku- rulmak suretiyle test edilmiş ve sorgulanmıştır. Bu amaçla alt hipotezlerden yararlanıl- mıştır. Alt hipotezler “örgütsel vatandaşlık davranışı” puanları ile “çatışma yönetimi”nin alt boyutları puanları arasındaki ilişkilerin test edilmesi doğrultusunda hazırlanmıştır. Birinci alt hipotez örgütsel vatandaşlık davranışı puanları ile “uyumlaştırarak” ast-üst çatışmalarını yönetme puanları arasında, ikinci alt hipotez örgütsel vatandaşlık davranı- şı puanları ile “baskın çıkarak” ast-üst çatışmalarını yönetme puanları arasında, üçüncü ve son alt hipotez örgütsel vatandaşlık davranışı puanları ile “çekinik kalarak” ast-üst çatışmalarını yönetme puanları arasında kurulmuştur.

Alt Hipotez 1

H0: Sektör çalışanlarının örgütsel vatandaşlık davranışı puanlarının

“uyumlaştırma” çatışma yönetimi puanları üzerinde etkisi yoktur. Reg- resyon doğrusunun eğimi sıfıra eşittir. β1 = 0

H1: Sektör çalışanlarının örgütsel vatandaşlık davranışı puanlarının

“uyumlaştırma” çatışma yönetimi puanları üzerinde etkisi vardır. Reg- resyon doğrusunun eğimi sıfıra eşit değildir. β1 ≠ 0

Alt Hipotez 1’de yer alan “örgütsel vatandaşlık davranışı” puanları ile “uyumlaş- tırarak” çatışmayı yönetme alt boyutu puanları arasındaki ilişkiler “doğrusal regresyon analizi” yöntemiyle test edilmiştir. Bu hipotezde örgütsel vatandaşlık davranışı puanla- rının yüksek çıkması durumunda “uyumlaştırarak” çatışmayı yönetme puanlarının yük-

sek çıkması; örgütsel vatandaşlık davranışı puanlarının düşük çıkması durumunda “uyumlaştırarak” çatışmayı yönetme puanlarının da düşük çıkması beklenmektedir. Örgütsel vatandaşlık davranış puanları yüksek olan çalışanların “uyumlaştırarak” çatış- mayı yönetme ölçeğindeki genel ortalama puanları da yüksek olacaktır ve bu kişiler “uyumlaştırarak” ast-üst çatışmalarını yönetmede başarılı işgörenler olarak değerlendi- rileceklerdir (bk. Şekil 3).

Alt Hipotez 2

H0: Sektör çalışanlarının örgütsel vatandaşlık davranışı puanlarının

“baskın çıkma” çatışma yönetimi puanları üzerinde etkisi yoktur. Regresyon doğrusunun eğimi sıfıra eşittir. β1 = 0

H1: Sektör çalışanlarının örgütsel vatandaşlık davranışı puanlarının

“baskın çıkma” çatışma yönetimi puanları üzerinde etkisi vardır. Reg- resyon doğrusunun eğimi sıfıra eşit değildir. β1 ≠ 0

Alt Hipotez 2’de yer alan “örgütsel vatandaşlık davranışı” puanları ile “baskın çıkma” çatışma yönetimi alt boyutu puanları arasındaki ilişkiler “doğrusal regresyon analizi” yöntemiyle test edilmiştir. Bu hipotezde örgütsel vatandaşlık davranışı puanla- rının yüksek çıkması durumunda “baskın çıkma” çatışma yönetim tarzı puanlarının yük- sek çıkması; örgütsel vatandaşlık davranışı puanlarının düşük çıkması durumunda “bas- kın çıkma” çatışma yönetim tarzı puanlarının da düşük çıkması beklenmektedir. Örgüt- sel vatandaşlık davranış puanları yüksek olan çalışanların “baskın çıkma” çatışma yöne- tim tarzı ölçeğindeki genel ortalama puanları da yüksek olacaktır ve bu kişiler “baskın çıkarak” ast-üst çatışmalarını yönetmede başarılı işgörenler olarak değerlendirilecek- lerdir (bk. Şekil 3).

Alt Hipotez 3

H0: Sektör çalışanlarının örgütsel vatandaşlık davranışı puanlarının

“çekinik kalma” çatışma yönetimi puanları üzerinde etkisi yoktur. Reg- resyon doğrusunun eğimi sıfıra eşittir. β1 = 0

H1: Sektör çalışanlarının örgütsel vatandaşlık davranışı puanlarının

“çekinik kalma” çatışma yönetimi puanları üzerinde etkisi vardır. Reg- resyon doğrusunun eğimi sıfıra eşit değildir. β1 ≠ 0

Alt Hipotez 3’te yer alan örgütsel vatandaşlık davranışı” puanları ile “Çekinik Kalma” çatışma yönetimi alt boyutu puanları arasındaki ilişkiler “doğrusal regresyon analizi” yöntemiyle test edilmiştir. Bu hipotezde Örgütsel Vatandaşlık Davranışı puanla- rının yüksek çıkması durumunda “Çekinik Kalma” çatışmayı yönetme puanlarının yük- sek çıkması; Örgütsel Vatandaşlık Davranışı puanlarının düşük çıkması durumunda “çe- kinik kalarak” çatışmayı yönetme puanlarının da düşük çıkması beklenmektedir. Örgüt- sel Vatandaşlık Davranış puanları yüksek olan çalışanların “Çekinik Kalma” Çatışmayı Yönetme ölçeğindeki genel ortalama puanları da yüksek olacaktır ve bu kişiler “çekinik kalarak”ast-üst çatışmalarını yönetmede başarılı işgörenler olarak değerlendirilecekler- dir (bk. Şekil 3).

Örgütsel alaycılık davranışının katalizör etkisi. Bu bölümde Örgütsel Alaycılık

Davranışının Çatışma Yönetimi genel puanları üzerinde katalizör (moderatör) etkisi ele alınmıştır. Bu etkinin incelenmek istenmesinin sebebi Örgütsel Alaycılık Davranışının, Örgütsel Vatandaşlık Davranışı ve Çatışma Yönetim tarzları ile bağlantılı olması ve bu üç kavramın birbirini etkileyebilecek konumda olmasıdır. Bir başka deyişle Örgütsel Alaycı- lık Davranışı’nın hem Örgütsel Vatandaşlık davranışı hem de ast-üst Çatışma Yönetim tarzları üzerinde etkili olabileceği düşünülmektedir. Bu çerçevede katalizör (moderatör) etki analizi çatışma yönetiminin genel puanlarının temel alındığı tek bir düzeyde ger- çekleştirilmiştir. Moderatör etkinin boyutlar bazında analizi diğer araştırmalara bıra-

kılmıştır. Birinci hipotez ÖVD ile çatışma yönetimi genel puanları arasındaki ilişkilerde alaycılığın etkisini araştırmayı hedeflemiştir.

Hipotez 1

H0: Sektör çalışanlarının “örgütsel vatandaşlık davranışı” ve “örgütsel

alaycılık davranışı” etkileşim puanlarının genel çatışma yönetim tarzı puanları üzerinde etkisi yoktur. Y’nin X*Z değişkenine doğrusal bir ba- ğımlılığı yoktur. β1 = 0

H1: Sektör çalışanlarının “örgütsel vatandaşlık davranışı” ve “örgütsel

alaycılık davranışı” etkileşim puanlarının genel çatışma yönetim tarzı puanları üzerinde etkisi vardır. Y’nin X*Z değişkenine doğrusal bir ba- ğımlılığı vardır. β1 ≠ 0

Hipotez 1’de yer alan “Örgütsel Vatandaşlık Davranışı ve Örgütsel Alaycılık Dav- ranışı” etkileşim puanları ile Çatışma Yönetim tarzı genel puanları arasındaki ilişkiler “doğrusal regresyon analizi” yöntemiyle test edilmiştir. Bu hipotezde “Örgütsel Vatan- daşlık Davranışı*Örgütsel Alaycılık Davranışı” etkileşim puanlarının yüksek çıkması du- rumunda genel çatışma yönetim tarzı puanlarının yüksek çıkması; “Örgütsel Vatandaş- lık Davranışı*Örgütsel Alaycılık Davranışı” etkileşim puanlarının düşük çıkması duru- munda genel çatışma yönetim tarzı puanlarının da düşük çıkması beklenmektedir.

“Örgütsel Vatandaşlık Davranışı*Örgütsel Alaycılık Davranışı” etkileşim puanları yüksek olan çalışanların çatışmayı yönetme ölçeğindeki genel ortalama puanları da yüksek olacaktır ve böyle bir durumda bu kişiler ast-üst arasındaki çatışmaları yönet- mede başarılı işgörenler olarak değerlendirileceklerdir (bk. Şekil 4).

Şekil 04. Alaycılık etkileşim değişkeninin kavramsal ve istatistiksel ilişki diyagramları.

Demografik değişkenlerin katalizör etkisi. Bu bölümde “İşletmenin Niteliği” ve

“Unvan” demografik değişkenlerinin çatışma yönetimi genel puanları ve alt boyutları- nın puanları üzerinde katalizör (moderatör) etkisi ele alınmıştır. Bu etkinin incelenmek istenmesinin sebebi “İşletmenin niteliği” ve “Unvan” demografik değişkenlerinin “Ör- gütsel Vatandaşlık Davranışı” ve Çatışma Yönetim tarzları ile bağlantılı olması ve bu değişkenlerin birbirini etkileyebilecek konumda olmasıdır. Bir başka deyişle “İşletmenin Niteliği” ve “Unvan” demografik değişkenlerinin hem ölçek genelinde hem de boyutlar düzeyinde etkili olabileceği düşünülmektedir. Bu çerçevede katalizör (moderatör) etki analizi, çatışma yönetiminin genel ortalama puanları temel alınarak tek bir düzeyde gerçekleştirilmiştir. Moderatör etkinin çatışma yönetiminin alt boyutları üzerinde sor- gulanması diğer araştırmalara bırakılmıştır.

Birinci hipotez ÖVD ile Çatışma Yönetimi genel puanları arasındaki ilişkilerde “İş- letmenin Sermaye Yapısı Niteliği” etkisini araştırmayı hedeflemiştir.

Hipotez 1

H0: Sektör çalışanlarının “örgütsel vatandaşlık davranışı” ve “işletmenin

niteliği” etkileşim puanlarının genel çatışma yönetim tarzı puanları üze- rinde etkisi yoktur. Y’nin X*Z değişkenine doğrusal bir bağımlılığı yok- tur. β1 = 0

H1: Sektör çalışanlarının “örgütsel vatandaşlık davranışı” ve “işletmenin

niteliği” etkileşim puanlarının genel çatışma yönetim tarzı puanları üze-

ÖVD ÇY ALY ALY ÇY ÖVD ÖVD*ALY

rinde etkisi vardır. Y’nin X*Z değişkenine doğrusal bir bağımlılığı vardır.

β1 ≠ 0

Hipotez 1’de yer alan “Örgütsel Vatandaşlık Davranışı*İşletmenin Niteliği” etki- leşim puanları ile genel çatışma yönetim tarzı puanları arasındaki ilişkiler “doğrusal regresyon analizi” yöntemiyle test edilmiştir. Bu hipotezde “Örgütsel Vatandaşlık Dav- ranışı*İşletmenin Niteliği” puanlarının yüksek çıkması durumunda genel çatışma yöne- tim tarzı puanlarının yüksek çıkması; “Örgütsel Vatandaşlık Davranışı*İşletmenin Ser- maye Yapısı Niteliği” puanlarının düşük çıkması durumunda genel çatışma yönetim tarzı puanlarının da düşük çıkması beklenmektedir. “Örgütsel Vatandaşlık Davranı- şı*İşletmenin Niteliği” puanları yüksek olan çalışanların çatışmayı yönetme ölçeğindeki genel ortalama puanları da yüksek olacaktır ve böyle bir durumda bu kişiler ast-üst çatışmalarını yönetmede başarılı işgörenler olarak değerlendirileceklerdir (bk. Şekil 5).

Şekil 05. İşletmenin niteliği etkileşim değişkeninin kavramsal ve istatistiksel ilişki diyagramları.

“İşletmenin Niteliği” haricinde “Unvan” demografik değişkeninin çatışma yöne- timi genel puanları üzerinde katalizör (moderatör) etkisi olup olmadığı da ayrıca araştı- rılmıştır. Katalizör (moderatör) etki analizi çatışma yönetiminin genel puanları temel alınarak tek bir düzeyde gerçekleştirilmiştir. Moderatör etkinin çatışma yönetiminin alt boyutları üzerinde sorgulanması diğer araştırmalara bırakılmıştır.

Birinci hipotez ÖVD ile Çatışma Yönetimi genel puanları arasındaki ilişkilerde “ünvan” etkisini araştırmayı hedeflemiştir.

ÖVD ÇY İN İN ÇY ÖVD ÖVD*İN

Hipotez 1

H0: Sektör çalışanlarının “örgütsel vatandaşlık davranışı” ve “unvan”

etkileşim puanlarının genel çatışma yönetim tarzı puanları üzerinde etkisi yoktur.Y’nin X*Z değişkenine doğrusal bir bağımlılığı yoktur.β1 = 0

H1: Sektör çalışanlarının “örgütsel vatandaşlık davranışı” ve “unvan”

etkileşim puanlarının genel çatışma yönetim tarzı puanları üzerinde etkisi vardır. Y’nin X*Z değişkenine doğrusal bir bağımlılığı vardır. β1 ≠ 0

Hipotez 1’de yer alan “Örgütsel Vatandaşlık Davranışı*Unvan” etkileşim puanla- rı ile genel Çatışma Yönetim tarzı puanları arasındaki ilişkiler “doğrusal regresyon anali- zi” yöntemiyle test edilmiştir. Bu hipotezde “Örgütsel Vatandaşlık Davranışı*Unvan” etkileşim puanlarının yüksek çıkması durumunda genel çatışma yönetim tarzı puanları- nın yüksek çıkması; “Örgütsel Vatandaşlık Davranışı*Unvan” etkileşim puanlarının dü- şük çıkması durumunda genel çatışma yönetim tarzı puanlarının da düşük çıkması bek- lenmektedir. “Örgütsel Vatandaşlık Davranışı*Unvan” etkileşim puanları yüksek olan çalışanların çatışmayı yönetme ölçeğindeki genel ortalama puanları da yüksek olacaktır ve böyle bir durumda bu kişiler ast-üst çatışmalarını yönetmede başarılı işgörenler ola- rak değerlendirileceklerdir (bk. Şekil 6).

Şekil 06. Unvan etkileşim değişkeninin kavramsal ve istatistiksel ilişki diyagramları.

Demografik kontrol değişkenlerinin etkisi. Dördüncü aşamada etkisi olduğu dü-

şünülen dört demografik kontrol değişkeniyle ilgili hipotezler belirlenmiştir (bk. Şekil 7).

ÖVD ÇY UNV UNV ÇY ÖVD ÖVD*UNV

Şekil 07. Demografik kontrol değişkenlerinin kavramsal ve istatistiksel ilişki diyagramları.

Hipotez 1. (Unvan değişkeni)

Ho: Unvan faktörünün çatışma yönetimi puanları üzerinde etkisi yok-

tur. Regresyon katsayısı sıfıra eşittir. H0: β = 0

H1: Unvan faktörünün çatışma yönetimi puanları üzerinde etkisi var-

dır. Regresyon katsayısı sıfıra eşit değildir. H1: β ≠ 0

Hipotez 2. (Çalışılan departman)

Ho: Çalışılan departman faktörünün çatışma yönetimi puanları üze-

rinde etkisi yoktur. Regresyon katsayısı sıfıra eşittir. H0: β = 0

H1: Çalışılan departman faktörünün çatışma yönetimi puanları üze-

rinde etkisi vardır. Regresyon katsayısı sıfıra eşit değildir. H1: β ≠ 0

Hipotez 3.

(Personel sayısı)

Ho: Personel sayısı faktörünün çatışma yönetimi puanları üzerinde

etkisi yoktur. Regresyon katsayısı sıfıra eşittir. H0: β = 0

H1: Personel sayısı faktörünün çatışma yönetimi puanları üzerinde

etkisi vardır. Regresyon katsayısı sıfıra eşit değildir. H1: β ≠ 0

ÇD

ÇY UNV

PS

Hipotez 4. (İşletmenin niteliği)

Ho: İşletmenin niteliği faktörünün çatışma yönetimi puanları üze-

rinde etkisi yoktur. Regresyon katsayısı sıfıra eşittir. H0: β = 0

H1: İşletmenin niteliği faktörünün çatışma yönetimi puanları üze-

rinde etkisi vardır. Regresyon katsayısı sıfıra eşit değildir. H1: β ≠ 0