Üreticilerin ürünleri, TMO ve TSE standartlarında Gümrük ve Ticaret Bakanlığınca (GTB) akredite edilen yetkili sınıflandırıcı tarafından tartılarak analiz edilmekte ve sınıflandırılmaktadır. Yetkili sınıflandırıcı tarafından düzenlenen analiz sonuç raporu doğrultusunda depolamaya konu özellikleri taşıyan ürünler lisanslı depo eksperi tarafından üreticilerin aynen veya mislen saklama beyanı çerçevesinde ISIN kod bazlı olarak depoya kabul edilmekte ve silolarda muhafaza edilmektedir. Depoya kabul edilen ürünler depo tarafından Elektronik Kayıt Kuruluşu olarak hizmet sunan Merkezi Kayıt Kurumunun (MKK) merkezi kayıt sistemi üzerinden üreticilerin banka veya aracı kurumlarda açmış oldukları yatırım hesaplarına otomatik olarak menkul kıymet olarak aktarılmakta ve yatırım hesaplarında ürünün
ISIN kodunda belirtilen ismi ve kg cinsinden miktarı yer almaktadır. ISIN kodu lisanslı deponun talebi doğrultusunda Takasbank tarafından tahsis edilmektedir. ISIN kodu; ürünün cinsi, grubu, alt grubu, teslim yeri (merkez/şube), son depolama tarihi (ay/yıl), lisanslı depo işletmesini ve ürünün hasat tarihini (ay/yıl) içermektedir. Ürünlerin depolarda maksimum depolanabileceği süre ürün türüne göre önceden belirlenerek kamuya ilan edilmektedir. Lisanslı deponun tesisleri ve depoculuk kapsamında depolayacağı ürünler için sigorta yaptırmış olması zorunludur. Lisanslı depo lisans kapsamındaki depo kapasitesinin ürün rayiç bedelinin %15’ini lisanslı depo teminatı olarak GTB’ye vermektedir. Lisanslı deponun, depoladığı ürünlere ilişkin olarak yükümlülüğünü yerine getiremediği zaman ortaya çıkacak ve sigorta kapsamında karşılanamayacak olan zararlar Lisanslı Depoculuk Tazmin Fonu tarafından karşılanmaktadır. ELÜS’lerin alım ve satım işlemleri Ürün İhtisas Borsası faaliyete geçinceye kadar GTB tarafından yetkilendirilmiş dokuz ticaret borsasının altısı tarafından kurulan elektronik platformlarda MKK verilerine istinaden ISIN kodu temelli olarak gerçekleştirilmektedir. İşlemlerin takası Takasbank tarafından gerçekleştirilmekte, MKK tarafından yatırım hesapları bazında kayıt edilmekte ve izlenmektedir.
Yukarıda izah edilen kapsamda;
1. Lisanslı depoya ürün kabulü için ürün tartımının ve analizinin net bir şekilde yapılmış olması, analiz sonucuna göre ürünün depolanmış olması ve üreticinin yatırım hesabına tam ve doğru olarak kaydedilmiş olması gerekmektedir.
2. Üreticinin ürününü elektronik platform aracılığıyla reel piyasa şartlarına uygun olarak satışa sunmuş olması, alıcının da yine reel piyasa şartlarına uygun olarak manipülasyon vs. gibi uygulamalardan beri şekilde alım işlemlerini gerçekleştirmiş olması piyasa ve işlem güvenilirliği açısından önemlidir.
3. Depodan fiziki olarak çekilecek olması durumunda herhangi bir sorunla karşılaşmamak için çıkış analizinin yaptırılmış olması gereklidir.
4. Depoların depoculuk sistemi aktör yahut aktörleri tarafından düzenli olarak denetlenmesi, izlenmesi ve sonuçlarının raporlanarak doğru bir şekilde kamuya ilan edilmesi gerekmektedir.
4.2.2. MURABAHA
Yukarda bahsedildiği şekliyle lisanslı depolarda muhafaza edilen ve ELÜS’ler aracılığı ile ticareti gerçekleşecek olan emtialar reel olarak depolarda bulunan gerçek mallardır. Bu malların spot fiyatı ve ilave maliyetler açık ve net bir şekilde belgeye dayalı olarak belirtilmektedir.
ELÜS’e ilişkin tüm özellikler ISIN bazında belirtilmektedir. Ayrıca saklama türü mislen olan ilgili ürünün ISIN bazında depolandığı silo ortalaması bilgileri o ürün için standart referans değerler aralığında olduğu için ürün özelliğine ilişkin değerler açık ve nettir.
ELÜS’ün orijinal satın alma birim fiyatı ELÜS alım satım belgesinde açık bir şekilde yer almaktadır. Satın alma birim fiyatı serbest piyasa şartlarında oluşan spot fiyat olarak gerçekleşmektedir. Dolayısıyla vadeli işlem fiyatı ELÜS belgesinde yer alan reel fiyat temel alınarak hesaplanmaktadır. Modelimizde vadeli fiyat üzerinden 3,6,9 aylık vadelerde ELÜS satışına imkân sunacak bir yapı tasarlanmakta olup, vadeli fiyat hesaplaması şu şekilde gerçekleşecektir: Orijinal satın alınan ELÜS fiyatı + Takas maliyeti + Kâr + Depo Maliyeti + Tescil giderleri + Aracılık Hizmetleri + Finans Kurumu Masrafları + Normal Virman İşlem Maliyetleri.
ELÜS işlemlerinin takası Takasbank tarafından T+0 zamanlı olarak şartlı virman işlemleri çerçevesinde (İşlemin takası sırasında üreticinin hesabında işleme konu ELÜS’ün miktarının olması, alıcı kişinin yatırım hesabında ise işleme konu ELÜS TL tutarının bulunması gerekmektedir. Ürün miktarı veya yeterli tutarda TL bakiye yok ise işlemin takası gerçekleştirilmemektedir) alıcı ve satıcıdan alınan teyit üzerinden gerçekleştiğinden malın satın alma orijinal fiyatında herhangi bir belirsizlik bulunmamaktadır.
Peşin ve vadeli satış fiyatı arasında fark olmasına rağmen murabaha akdine konu belirlenmiş tek bir fiyat vardır. Murabaha konusunun anlatıldığı bölümde
belirtildiği gibi, murabaha akdinin geçerli olabilmesi için bazı şartları sağlaması gerekmektedir. Bunlar;
Alışverişi yapılan ürünün fiziken var olması
Malı satanın o mala hukuken ve fiilen sahip olması, Satılacak ürüne ait fiyatın kesin olarak belirlenmiş olması,
Ürüne ait özelliklerin ve detayların açıkça belirtilmiş olması gerekmektedir. Murabaha akdi belirli son fiyat (vadeli) üzerinden sonuçlandırılmaktadır. ELÜS’ün gelecekteki fiyat artışı söz konusu olduğunda mal, alıcı tarafından vadeli ödeme temelinde daha ucuza satın alındığı için alıcı kazanır. ELÜS’ün fiyatının aşağı seviyeye doğru hareketi söz konusu olduğunda ise malı vadeli ödeme temelinde daha yukarı bir fiyattan satmayı başardığı için satıcı kazanır.
Model içerisinde yer alan paydaşlar sırasıyla, ürünü ELÜS’e dönüşen üretici, üreticiden başka amaçlarla (ticaret, spekülasyon, hammadde ihtiyacı vb.) ELÜS satın alan kurum veya kişi, alım satıma aracı kuruluş, murabaha akdi çerçevesinde ürün satın alma vaadinde bulunan alıcı, alıcı veya satıcıya vekâleten işlemlere aracılık eden finans kurumlarıdır.
Murabaha akdi satıcı kişi veya kurumun mülkiyetinde bulunan ELÜS’ler üzerine gerçekleştirilmektedir.