1. Giriş
1.4. Metodoloji
Göçün bölgesel kalkınmaya etkilerini tespit etmeyi amaçlayan Bölgesel Değer-lendirme Raporu, konuya ilişkin kapsamlı literatür taraması ve derinlemesine görüşmeler de dahil olmak üzere farklı yöntemlerin bir arada kullanılmasıyla hazırlanmıştır.
Saha çalışmasında araştırmanın üç fazı bulunmaktadır. İlk ve ön faz, İKA ara-cılığıyla TRC1 Bölgesi’ndeki yerel mercilerden ve ICMPD araara-cılığıyla merkezi yönetim mercilerinden toplanan istatistiksel veriler temelinde göç profilinin hazırlanması bağlamında kurgulanmıştır. Araştırmanın ikinci fazı, yerel araş-tırmacılar tarafından tamamlayıcı literatür araştırmasıdır. Bu faz, daha çok göç ve kalkınma konusundaki literatürden, yasal hususların çerçevesini sunan ilgili belgelerden, politikanın oluşturulması ve uygulamasına dair detayları içeren politika belgelerinden ve ilerleme raporlarından elde edinilen metinsel veri-lerden oluşan kapsamlı bir literatür taramasıyla masa başı araştırmasını içer-mektedir. Üçüncü faz ise, İKA uzmanları ve ICMPD uzmanları tarafından gerçekleştirilen bölgedeki yabancılar ve kurum ve özel sektör temsilcileri ile görüşmeleri içermektedir.
Araştırma çalışmasının metodolojisi, 15 Nisan 2019 tarihinde Gaziantep’te düzenlenen metodoloji çalıştayında geliştirilmiştir. Buna ilaveten, 29-30 Ni-san 2019 tarihinde, Gaziantep’te bir paydaş toplantısı düzenlenmiş ve yasal çerçeve, göç ile ilgili genel hususlar ve bölgedeki göç hareketleri, toplam iç göç ve dış göç yoğunluğu ve akımları, işgücü göçü, eğitim amaçlı göç, iltica ve ulus-lararası koruma, düzensiz göç, insan ticareti ve kaçakçılığı, geri dönüş ve son olarak ülke içi göç konular, bölgedeki ilgili kurum temsilcileri ile görüşülmüştür.
Bu çalıştayda, çeşitli paydaşlar ilk olarak göç ve kalkınma alanında bölgesel kal-kınma ajanslarının, GİGM il müdürlüklerinin ve merkezi yönetim kurumlarının ortak hedeflerini görüşmüşlerdir. İkinci olarak paydaşlar, çalışma grupları veya düzenli istişare gibi daha iyi işbirliğine yönelik potansiyel yapıları ele almıştır.
Son olarak göç ve kalkınma programının hedefleri ve bileşenleri incelenmiştir.
Bunun ardından, 24-25 Haziran 2019 tarihlerinde Gaziantep’te göç ve kalkın-ma üzerine yine ilgili kurum temsilcilerine yönelik bir eğitim gerçekleştirilmiş-tir.
Araştırmanın son fazı ise, 15-19 Nisan 2019 tarihlerinde Gaziantep, Adıman ve Kilis’te yapılan saha çalışması kapsamında, kurum temsilcileri ve ya-bancılarla yapılan derinlemesine görüşmelerden elde edilen nitel verileri içer-mektedir. Saha araştırmasının tüm süreçleri İpekyolu Kalkınma Ajansı (IKA) ile birlikte yürütülmüştür. Buna ek olarak,Sığınmacılar ve Göçmenlerle Daya-nışma Derneği gibi sivil toplum kuruluşlarından da destek alınmıştır.
Bu araştırmada gerçekleştirilen kurum ve özel sektör temsilcileri ile yabancı görüşmelerine,kategorileri temelinde kodlar verilmiştir ve araştırma bulgula-rının daha iyi anlaşılması için bu kodlar dipnotlarda paylaşılmıştır. Buna göre:
EG_Ekonomik Göçmen: Vardığı ülkede geçerli mülteci tanımı ile ilişkili olma-yan, sadece ekonomik nedenlerle ülkesini terk eden kişi.
ZG_Zorunlu Göçmen: Doğal veya insan kaynaklı sebeplerle hayat ve geçim tehdidi de dahil olmak üzere bir zorlayıcı unsurun bulunduğu mecburi göç ha-reketine tabi olan kişi.
YM_Yetkili Merciler (Devlet): Merkezi, bölgesel ve yerel düzeyde Türkiye Hükûmeti /devlet mercileri.
İÖSA_Göçmen İşverenleri ve Diğer Özel Sektör Aktörleri: İşverenler, iş bulma kurumları ve diğer kar amacı gütmeyen kuruluşlar, meslek örgütleri, ti-caret odaları.
STK_Sivil Toplum Kuruluşları : Üyeleri bireylerden veya derneklerden oluşan uluslararası, bölgesel, ulusal ve yerel sivil toplum kuruluşları, topluluk temelli örgütler ve köy dernekleri, göçmen dernekleri, çevreci gruplar, kadın hakları grupları, çiftçi örgütleri, inanç temelli örgütler, sendikalar, kooperatif-ler, kar amacı gütmeyen medya, çıkar grupları, birlikkooperatif-ler, vb.
UÖ_Uluslararası Örgütler: BM, UGÖ, BMMYK, OECD, AB, Afrika Birliği vb. uluslararası örgütler.
AU_Akademik Uzman veya Diğer Uzman: Akademisyenler, araştırma enstitüleri ve üniversiteler de dahil olmak üzere daha önceki kategorilere dahil olmayan diğer tüm bilgi sahibi katılımcı, toplum liderleri, bir kuruluş adına değil
sadece kendi adlarına konuşan meslek sahipleri (doktorlar, avukatlar, eğitim-ciler, vb.)
Bu çerçevede üçüncü fazın ilk aşamasında, araştırma gündemi ile ilgili bilgi, deneyim ve tespitlerini paylaşan kamu kurumlarından, il müdürlüklerinden yetkililer, akademisyenler ve STK ile uluslararası örgüt temsilcileri ile toplam 21 uzman görüşmesi gerçekleştirilmiştir. Uzman görüşmesi gerçekleştirilen yetkililer arasında, İpekyolu Kalkınma Ajansı, Çok Amaçlı Toplum Merkezi, Güneydoğu Anadolu Projesi Kalkınma İdaresi, Aile, Çalışma ve Sosyal Hiz-metler Bakanlığı Gaziantep İl Müdürlüğü, Göç İdaresi İl Müdürlükleri, Ga-ziantep, Adıyaman ve Kilis Belediyeleri yetkilileri ile SGDD, Bir Dünya Çocuk Derneği, Orange STK temsilcileri ve son olarak Gaziantep, Adıyaman ve Kilis’te yer alan Ticaret ve Sanayi Odaları temsilcileri yer almıştır. Gö-rüşme soruları bölgesel göç politikaları, bölgesel kalkınma çerçeve politikaları, halkın katılımı, işgücü piyasası, eğitim, sağlık, sosyal uyum, sosyal koruma ve konut hizmetleri gibi kalkınmaya duyarlı göç yönetimi temalarını kapsamıştır.
Üçüncü fazın ikinci aşamasında Gaziantep, Adıyaman ve Kilis'te GBM dışında ikamet eden 31 yabancıyla yarı yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiş-tir. Yabancı görüşmeleri için örneklem belirlenmesine ilişkin olarak çalışmanın ana hedefi ekonomik göçmenler ve zorunlu göçmenler olup, yurtdışında yaşa-yan Türkler, geri dönen Türk göçmenler ve Türkiye’de bir yıldan kısa süreyle kalmış bulunan yabancılar araştırmaya dahil edilmemiştir. Bununla beraber, belgesiz statüde olan ve çalışma izni olmayan yabancılar ile başvuru statüle-rine bakılmaksızın zorunlu göçmenler çalışmaya dahil edilmiştir. Yabancılarla yapılan görüşmelerinin soruları, özellikle işgücü piyasasına uyum olmak üzere Türkiye’deki hayatlarının sosyoekonomik boyutlarını; işgücü piyasasına ilişkin tecrübeleri ve algıları, sağlık, eğitim, konut ve kamu hizmetlerine erişimleri ve ev sahibi topluluk ile sosyal uyumları ile birlikte ortaya çıkarmak üzere hazır-lanmıştır.
Yapılan yabancı görüşmeleri kapsamında, örneklemin cinsiyet, çeşitli vasıf dü-zeyleri (yüksek vasıflı, orta vasıflı, düşük vasıflı), çeşitli kalış türleri (belgeli, belgesiz), farklı çalışma statüleri ve Türkiye’de kalış süresi kriterlerine göre bir örneklem dağılımı değerlendirilmiştir. Görüşmeler sırasında, görüşme yapılan kişilerden açık bir şekilde çalışmaya katılım onayı alınmış ve paylaştıkları bilgiyi geçerli ve bilgilendirilmiş rızaları ile vermeleri temin edilmiştir.
Bu çerçevede yabancılarla gerçekleştirilen 31 görüşme içerisinden 22’si
Gazi-antep’te, 4’ü Adıyaman’da ve 5’i Kilis’te yapılmıştır. Türkçe yapılan bir görüşme dışında tüm görüşmeler, tercüman yardımıyla görüşme yapılan yabancıların ana dilinde gerçekleştirilmiştir. Görüşmeler 30 ile 70 dakika arasında sürmüş-tür.
Bu temelde,araştırmaya katılan yabancıların profili, araştırma verilerinin hangi bağlamda toplandığının anlaşılması açısından önemlidir.13 Yabancıların Tür-kiye’ye varış tarihleriyle başlayacak olursak, katılımcıların çoğunluğu (16 kişi) Türkiye’ye 2013 ve 2014 yılları arasında giriş yapmıştır. 2013 yılı öncesinde sekiz katılımcı Türkiye'ye giriş yapmış iken, 7 katılımcı 2014 yılı sonrasında giriş yapmıştır. Bu bağlamda, araştırmaya katılan birçok katılımcı, Türkiye’de 5 yıldan uzun süreyle kalmış yabancılardır. Katılımcıların cinsiyet dağılımı ile de-vam edecek olursak, araştırma 11 kadın ve 20 erkek katılımcıyı kapsamış olup yanıt verenlerin yaşları 15 ile 63 arasında değişiklik göstermiştir.
Katılımcı görüşmelerindeki uyrukların dağılımı konusunda ise bu araştırmanın katılımcıları arasında 25 Suriye uyruklu, 5 Afgan uyruklu ve 1 Irak uyruklu bu-lunmaktadır. Yabancıların uyruklarının dağılımı, bölgedeki Suriye uyrukluların baskın ağırlıkları ile paralel seyretmiştir. Eğitime ilişkin olarak:
• 10 katılımcı üniversite mezunu (4 kadın, 6 erkek)
• 10 katılımcı ilkokul mezunu (4 kadın, 6 erkek)
• 4 katılımcı lise mezunu (2 kadın, 2 erkek)
• 3 katılımcı meslek lisesi mezunu (3 erkek)
• 2 katılımcı yüksek lisans derecesine sahip olup (1 kadın, 1 erkek)
• 1 katılımcı ise örgün eğitim almamıştır.14
Araştırmaya katılan katılımcıların büyük çoğunluğunun hane halkı sayısı bü-yüktür. 16 katılımcının hane halkında 5 ile 7 kişi, 11 katılımcının 1 ile 4 kişi ve son olarak 4 katılımcının hane halkında yediden fazla kişi bulunduğu dile getirilmiştir.
Dil, katılımcıların uyumunda önemli bir faktör olduğu için katılımcıların Türkçe dil becerileri de vurgulanmalıdır. 31 katılımcı içerisinde
• 5 katılımcı hiç Türkçe bilmediğini,
• 16’sı “az Türkçe” bildiğini,
• 4’ü orta seviyede Türkçe konuştuğunu,
• 3 katılımcı iyi seviyede Türkçe konuştuğunu,
• 3 katılımcı ise akıcı Türkçe konuştuğunu belirtmiştir.
Ayrıca 11 katılımcı Türkçe kurslarına katıldıklarını paylaşırken 20 katılımcı her-hangi bir Türkçe kursuna katılmadığını ifade etmiştir.
Katılımcıların yasal statüsü ile devam edildiğinde, araştırmaya katılan Suriye uyruklular arasında, 2’sinin çalışma izni, 2’sinin Türk vatandaşlığı ve diğerle-rinin de geçici koruma temelinde oturma izinleri bulunmaktadır. Uluslararası koruma kapsamındaki 5 Afgan uyruklu kişi arasında 1 kişi çalışma izni almışken araştırmaya katılan tek Irak uyruklu kişi uluslararası koruma kapsamında bu-lunmaktadır.
İşgücü piyasasının durumuna ilişkin olarak çalışmaya katılan 31 kişi içerisinden,
• 8 katılımcı, saha araştırması sırasında işsiz olduğunu (5 kadın, 3 erkek)
• 11’i düzenli olarak istihdam edildiğini (2 kadın, 9 erkek)
• 10’u düzensiz olarak çalıştığını (4 kadın, 6 erkek)
• 2’si kendi işinde çalıştığını (2 erkek) belirtmiştir.
Buna uygun olarak araştırma katılımcıları arasında aylık ücretler de farklılık göstermektedir. Aylık ücretlerini beyan edenler arasında,
• 3 katılımcı, 500 TL’nin altında
• 7 katılımcı 500-1000 TL arasında
• 7 katılımcı 1000-1500 TL arasında
• 2 katılımcı 2000-2500 TL arasında
• 3 katılımcı 3000-4000 TL arasında
• 3 katılımcı 6000 TL’den daha fazla kazandığını belirtmiştir.
Araştırmanın başlıca kısıtı, yabancı örneklemi kapsamında iki nedenden ötürü yabancı kategorilerinin eşitlikli olarak dağılmamasıyla ilgilidir. İlk neden, bazı katılımcılara yoğun çalışma saatleri yüzünden saha çalışması sırasında ulaş-makta güçlük yaşanmış olmasıdır. İkinci neden ise, kadın katılımcılara erişimde karşılaşılan zorluklar nedeniyle görüşmelerde, kadınların yabancı erkekler ka-dar temsil edilmemiş olmasıdır. Bunun sonucunda görüşmelerde baskın ya-bancı kategorisi geçici koruma altındaki erkek Suriyeliler olmuştur. Ancak Su-riyeliler, bölgedeki en büyük yabancı grubu olduğu ve ekonomik göçmenlerin varlığı burada daha az olduğu için, mevcut örneklemin, Gaziantep, Adıyaman ve Kilis’teki gerçek göç durumunu büyük oranda yansıttığı kabul edilebilir.