Meslektaşlarla İlişkiler ve Çatışmalar

Yapılan işin gereği insanlarla ilgilenmek sadece müşterileri kapsamaz. İş arkadaşları, danışmanlar, yöneticiler de örgüt bünyesinde bağlantı kurulan insanlardır. İş arkadaşları destek olabileceği gibi köstek de olabilir. Örneğin, yeni eğitim tekniklerini denemeye çalışan idealist bir öğretmen, meslektaşlarının hedefi haline gelecektir.

Eğer çalışan şu maddelere çoğunlukla evet cevabını veriyorsa iş arkadaşları ve işi ile ilgili çatışmalar yaşamakta ve tükenmişlik belirtisi göstermektedir:74

• Çalışma arkadaşlarım beni baltalıyor.

• Yönetim ayırım yapıyor.

• Ofis politikaları ve ortam işimi yapmamı engelliyor.

• Çalışma arkadaşlarım birlikte çalışmak yerine çıkar uğruna yarışmayı tercih ediyor.

Meslektaşlarınız veya çalışma arkadaşlarınızla problem yaşamak tükenmişliğe iki türlü katkıda bulunur: Birincisi bu iş arkadaşları diğer bir duygusal stres kaynağı olabilirler. Duygusal tükenme ve negatif duyguların gelişmesine neden olurlar. İkincisi ise bu, çalışma arkadaşları tükenmişlikle baş edebileceği kaynaklardan ve tükenmişliğin engellenmesinden mahrum edebilirler. Meslek arkadaşlarıyla olan destekleyici ilişkiler tükenmişliğin engellenmesinde yardımcıdır. Çalışana destek sağlamayan danışmanlar ve çalışma arkadaşları stres kaynağı ve tükenmişliğe eğilim yaratan bir faktör olarak bulunmuştur.75

Çalışanlar arasında rekabet bir çatışma nedenidir. Rekabet grup birliğinin bozulmasına ve dolayısıyla tükenmişliğe zemin hazırlar. Meslektaşlar arasında çatışma sadece kişisel kaynaklı değildir, çatışmayı büyük ölçüde kışkırtan örgütsel yapı ve yönetimdir.76 Özellikle terfi imkanlarının sınırlı, çalışanlar arasındaki

73

Dolu, a.g.e.; ss. 9- 10

74

Beverly Potter, “Burnout Potential Inventory”, www.docpotter.com/test_bo_potential.html, 01.10.2005, s. 2

75

Dolu, a.g.e.; s. 10

76

rekabetin yoğun olduğu firmalarda, kişiler öncelikle kendilerini düşüneceklerdir. İş arkadaşlarıyla arasında güvensizlik, mesafe ve görünmez duvarlar oluşturan bu yapı çalışanın tükenme riskini daha da arttıracaktır.

İngilizcede “mobbing” denilen, “çalışanların, diğer bir çalışana sürekli eziyet etmesi baskı altında tutması”, Avrupa işyerlerinde artık klinik tedavi gerektiren psikoloji bir rahatsızlık sayılıyor. Bu konuda işyerleri, çalışanların verimini arttırmak; çalışma ortamlarında bu gibi olayları önleyebilmek için yoğun çalışmalar yapıyorlar. Psikologların “ofis bunalımı veya terörü” adını verdikleri mobbing için özel klinikler kuruluyor. Bu konuda ilk klinik, 36 yaşındaki Alman nörolog Michael Becker tarından kuruldu. Stockholm Üniversitesi psikiyatrlarından Heinz Leymann, mobbing konusunda yoğun araştırmalar yapan bir grup bilim adamından biridir. Leymann, tüm Avrupa çapına vurulduğunda, “ofis bunalımı” nedeniyle kaybedilen işgücü ve paranın korkunç miktarlara ulaştığını kaydediyor. Bu rahatsızlığın, zayıf karakterlileri olduğu kadar güçlü karakterlileri de etkilediğini belirten Leymann, bu hastalara aynı alkoliklere olduğu gibi son derece titiz bir tedavi uygulanması gerektiğini vurguluyor. Uzmanlar, ofis bunalımının bazı hallerde, çalışanın kişilik yapısına göre sadece yukarıda saydığımız fiziksel rahatsızlıklarla kalmadığını, intihar girişimi ya da cinayete kadar varabildiğini kaydediyorlar. Uzmanlar çalışanlara fazla yüklenilen, bozuk organizasyonlu, iki başlı yönetimlerin bulunduğu işyerlerinde bu hastalığa çok sık rastlanıldığını belirtiyorlar.77 Mobbing, işyerinde diğer çalışanlar ve işverenler tarafından tekrarlanan saldırılar şeklinde uygulanan bir çeşit psikolojik terördür. Kavram, çalışanlara üstleri, astları veya eşit düzeyde çalışanlar tarafından sistematik biçimde uygulanan her türlü kötü muamele, tehdit, şiddet, aşağılama gibi davranışları ifade eden anlamlar içermektedir. Mobbing, olgusundan zarar gören kişilerde; uykusuzluk, iştahsızlık, depresyon, sıkıntı, endişe, hareketsizlik, ağlama krizleri, unutkanlık, alınganlık, ani öfkelenme, suskunluk, yaşama arzusunun kaybı, daha önce sevdiği şeylerden doyum alamama gibi bir takım davranış ve düşünce değişiklikleri gözlenebilir.78

Mobbing, mobbinge uğrayan işçi açısından ve mobbingin uygulandığı işletme açısından yıkımsal düzeyde zararlar verebilmektedir. İşveren tarafında ortaya çıkan hasarlar, öncelikle ekonomik niteliktedir. Mobbingin örgütlere ekonomik

77

Örmen, a.g.e.; ss. 15- 16

78

maliyetlerinden bazıları; hastalık izinlerinin artması, yetişmiş uzman çalışanların işten ayrılmaları, işten ayrılmaların artmasıyla yeni çalışan alımının getirdiği maliyet, işten ayrılanların artmasıyla eğitim etkinliklerinin maliyeti, genel performans düşüklüğü, iş kalitesinde düşüklük, çalışanlara ödenen tazminatlar, yasal işlem ve/veya mahkeme masrafları, erken emeklilik ödemeleridir.79

Aşağıda yer alan davranışlar iş yerinde duygusal zorbalığın temel örneklerindendir:80

• Çalışanı yeterince çaba göstermediği için suçlamak,

• Çalışanı, yaşını temel alarak deneyimsiz olduğu için aşağılamak,

• Örgütün sunduğu imkanlardan yararlanmasını engellemek,

• Çalışana aşırı iş yükü vermek,

• İşlerin gerçekleştirilmesi mümkün olmayan tarihlerde bitirilmesini istemek,

• Çalışana, iş tanımının dışında olan, yapıldığı takdirde hiçbir örgütsel katkı/kazanç sağlatmayacak olan ya da yüksek bir olasılıkla başarılı olamayacağı işler vermek ya da başarısızlığı götürecek bir iş ortamı sunmak,

• Çalışana sürekli olarak yaptığı hataları hatırlatmak,

• Çalışana işle ilgili konularda düşüncelerini açıklamasına izin vermemek,

• İş arkadaşlarının ya da müşterilerinin önünde hakaret etmek ya da küçük düşürmek,

• Performans düzeyi hakkında ağır ithamlarda bulunmak,

• Çalışanı işten atmakla tehdit etmek,

• Çalışanın telefon ya da e-postalarına cevap vermemek,

• Çalışanı onun da bulunması gereken toplantılardan haberdar etmemek,

• Çalışana diğer iş arkadaşlarıyla iletişim kurmasını engelleyecek biçimde izole edecek bir fiziksel ortamı yaratmak,

• Çalışan hakkında söylenti yaymak ya da dedikodu yapmak,

• Çalışana son derece basit ya da az sayıda görev vermek,

• Çalışana fiziksel şiddet uygulamak ya da bu tür bir tehditte bulunmak,

• Çalışanın ruh sağlığı hakkında üstü kapalı ifadeler kullanmak.

79

Vedat Laçiner, “Mobbing(İş Yerinde Psikolojik Taciz)”, USAK Stratejik Gündem(USG), 24 Nisan 2006, www.turkishweekly.net/turkce/makale.php?id=98, 26.05.2007, s. 1

80

Tarık Solmuş, “İş Yaşamında Travmalar: Cinsel Taciz ve Duygusal Zorbalık/Taciz(Mobbing)”, Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, Cilt:7, Sayı:2, Haziran 2005, ss. 6- 7

Resmi verilere göre, mobbing denilen psikolojik baskı, terör, insanı hasta ediyor ve bu yüzden gerek ekonomiye gerek sağlık sistemine yıllık 21.500 milyon euro düzeyinde zarar veriyor. Avrupa Birliği’nde tüm çalışanların %8’inin 2001 yılı çalışma yılında en az bir kere mobbing ile karşı karşıya kaldığı söyleniyor. Bu da 12 milyon insanın aynı problemle karşı karşıya kalması anlamına geliyor.81

Yukarıda da anlatıldığı üzere çalışanlar arası çatışma ve ilişkiler kişileri çok ciddi derece de etkileyebilmekte, hatta hastalık noktasına getirebilmektedir. Tüm bunlar da tükenmişliğe çok ciddi bir zemin hazırlamaktadır.