5) Varılmak istenen amaçlar, izlenecek güzergahı belirler, bu sebeple hedefler göz ardı edilmemelidir.
6) Hayatın herkesin bildiği bir formülü bulunmamaktadır. Yaşanılan hayatta her şeyin olabilirliği vardır.
7) Kişi bir grupta aktif bir üye olabilir, fakat bu durum kişinin haklı tarafı tutmasına engel olmamalıdır.
8) Kişi özgürleştikçe daha çok şeyi inkar eder ve daha çok kişisel ve yalnız davranma sorumluluğunu arttırır.
9) Kişi sadece kendi gayretiyle ile mükemmelliyete varır. Diğer insanlar bunu kişi için yapmaz.
10) Yaşadıkları süre boyunca kişilerin kendilerini geliştirmesine yönelik olarak inanışları da farklılaşır.
2.5 Mesleki Etik ve Mesleki Etik Kodlar 2.5.1 Mesleki etik
Meslek, bireylerin toplum içerisinde statülerini belirleyen noktalardan biridir. Meslekler genel olarak formal bir eğitim gerektirmektedir. Meslek sahibi olabilmek için belli ölçütler mevcuttur. Mesleklerin gerektirdiği ölçütleri karşılayabilmek için o mesleğin gerektirdiği eğitimi, bu eğitimi veren kurumlardan almak gerekmektedir. Aynı mesleği yapan bireyler dünyanın neresinde olursa olsun mesleklerinde belirlenmiş standartlara uymak zorundadırlar (Aydın, 2006). Bu zorundalığı sağlayan mesleki etiktir (Kuçuradi, 1988).
Meslekler, toplumda bulunan insanların yararlanabileceği mal ve hizmet meydana getirirler. Her mesleğin kendi bünyesine mensup üyelerine yönelik insanlara karşı faydalı olabilmek ve insanlara zararların gelmesini önleyebilmek için üyelerinin davranışlarını sınırlandıran ilkeleri vardır. Bu ilkelerden bazıları yasalarda belirtilmiş olan yazılı kurallardır bazıları ise kaynağını gelenekten alan yasal yaptırımı olmayanlardır (Kuzgun, 2000). Mesleki etik, mesleki faaliyetlerin yerine getirilmesi noktasında ahlaki ve meslek için o mesleğin gerektirdiği ilkelere göre davranışları şekillendiren etiktir. Bir mesleğin toplumda saygınlık elde edebilmesi, o
24
mesleği icra eden bireylerin mesleki etik ilkeleri ne kadar benimsediklerine bağlıdır (Seviğ, 2001).
Mesleklerin sahip olduğu normları, mesleklerin mensubu olan bireylerin her yerde uygulaması beklenir (Kuçuradi, 2018). Bir mesleğe mensup olan bireylerin mesleki güçlerini kullanmaları için kılavuz niteliği taşıyan etik ilkeleri vardır. Mesleki etik, çalışma hayatındaki davranışlara yön veren, bu davranışlara yol gösteren etik prensipler ve standartların genel bir ifadesidir. Buradaki yerine getirilmesi gereken nokta barınılan toplumla iletişim halinde olunarak çalışma ve eşitlik anlamında hakkaniyetliği icra etmektir (Başel, 2007). Etiğin mesleki yönü etiğin bir bölümünü oluşturmaktadır ve kendi içerisinde de dallara ayrılabilir. Yerine getirilen alanlarda mesleği yerine getiren bireylerin, üyesi oldukları alanla ilgili önemsemeleri arz eden davranışları ve kriterleri içerir.
Bir mesleği icra etmeye karar veren kişinin, bu mesleğin gerektirdiği yeteneğe kendi bünyesinde bulundurup bulundurmadığına dair kendisini yoklaması, bu vicdani görevi yerine getirmesi gerekir (İzveren, 1980). Bu vicdani gereklilik ahlaki anlamda sorumluluk duygusunun yerine getirilmesi anlamına gelir. Yeteneğin mesleki anlamda olanı, mesleğin haysiyetinin muhafaza edilmesi açısından da oldukça önem arz eder (Şen, 1998). Bu tanımı ortaya çıkaran nedenlerden birkaçı da toplumsal iş bölümünün ortaya çıkması ve meslekleşme süreci olarak sıralanabilir (Aydın, 2006).
Mesleki etik, mevcut yaptırımları betimleyerek veya ortaya koyulmamış kurallar ortaya koyarak davranışları düzenler. Mesleklerin içerisinde yer alan etik maddeler o mesleğin tüm üyeleri tarafından bilinir (Arslan, 2005). Aynı mesleği yapan kişilerin birbirleriyle olan ilişkilerinde yerine getirmeleri ve uymaları gereken gereklilikler de mesleki etik kavramı altında yer alır. Mesleki etik normatif ve betimleyici olarak iki başlıkta ele alınabilir. Normatif anlamda mesleki etik, olması gereken davranışlarla alakalıdır ve kriterlerin oluşumu için çalışır. Betimleyici mesleki etik ise mevcutluk üzerinde yoğunlaşır (Başel, 2007).
Mesleki etik hem meslek grubuna ait olan bireyler hem de bu bireylerin topluma karşı görev ve sorumluluklarına yönelik standartları düzenlemektedir.
25
Hayatta yer alan mesleklere baktığımızda bu meslekler uygulama alanlarında kurallar geliştirmiştir. Bunun yanı sıra her mesleğin kendine has bir takım gereklilikleri ve özellikleri olduğu açıktır. Mesleği icra edenler bu gereklilikleri ve özellikleri bilmelidirler (Pelit ve Güçer, 2006). Mesleki etik ilkeleri; ne doğru, ne yanlış, ne haklı belirleme noktasında kılavuz niteliği taşımaktadır. Genel olarak bütün meslekleri kapsayan en genel anlamda mesleki etik kuralları şu şekildedir (Akdoğan, 2003):
1) Bir mesleğe ait olan bireyin yasaların öngördüğü düzeyin üzerinde davranmamaları ve seviye korumaları önem arz etmektedir.
2) Etik kurallar, kamuoyunda ve bireylerde olumlu bir izlenim bırakmaya yönelik olmalıdır.
3) Meslek grupları belirlenecek olan standartlara uymayan tüm eylemleri reddetmeli, yasaklı olan eylemlerin gerçekleştirilmesi durumunda cezai müeyyide uygulamalıdırlar.
Etik ikilemler, mesleki etik konusunda ele alınması gereken bir durumdur. İstenmeyen bir durum karşısında iki veya daha fazla seçeneğin mevcut olması etik ikilem olarak tanımlanır (Uzun ve Elma, 2012). Etik ikilemlerin yapısı karmaşık ve belirsizdir (Özgener, 2004). Örgüt üyesi olan bireylerin yani yönetici ve çalışanların etik ikilemler yaşama durumu aynı zamanda meslek etiğine aykırı davranışların oluşmasına ilişkin püf noktaları sunmaktadır (Maya, 2013). Bireylerin mesleklerini icra ederken karşılaştıkları etik ikilemler mesleki koşullar altında etik dışı kararlar almaya yol açabilmektedir (Akdoğan, 2003). Bu sebepten mesleki etik kurallarının önceden bilinmesi ve belli olması etik ikilemler sonucunda yaşanacak olan etik dışı davranışların önlenmesinde büyük önem arz etmektedir.
2.5.2 Mesleki etik kodlar
Meslek odalarınca belirlenmiş mesleki etik kodlar, üyelerinin topluma karşı kendini tanıtma ve mesleklerin sahip oldukları gücü kullanma şekillerini ortaya koyan bildirilerin ifadesidir. Yer alan unsurlara o mesleğin üyelerinin uyması zorunluluğu vardır. Üyeler, mensubu oldukları mesleğin mesleki etik kodlarına uymazlarsa yaptırımlarla karşılaşırlar ve cezaya çarptırılırlar. Kodlar aracılığıyla