bütündür. Mesleki ve Teknik Eğitimin başarısı eğitim süreci sonunda bireyde geliştirilen davranışların gerçek iş durumlarına uygunluğu ile orantılıdır. Bireyin eğitim süreci sonunda işe uyumu sağlamak ayrıntılı bir öğrenme öğretme planın geliştirilmesinin gerektirir.
Eğitim için yapılan planlamalar yönelik olduğu sonuca göre farklı kapsam ve özellikte olabilir. Bu planlamaların bir kısmı uzun süreli ve bir ekip çalışmasını gerektirecek özelliktedir. Eğitim planı ayrıntılı bir plan olup öğrenme öğretme durumları ile ilgili bütün unsurları bir sistem bütünlüğü içerisinde gösterir.
Mesleki ve Teknik Eğitimde bir ders için hazırlanan eğitim programında izlenecek genel strateji katı olmaktan çok esnek niteliktedir(Sezgin,2000:26-27).
Çizelge 2: Mesleki ve teknik eğitimde program geliştirme süreci.
İŞ ANALİZİ İŞ ANALİZİ GERÇEK DURUMU UYGUN MU? ÖĞRETİM ENVANTERİ -Devirsel İşlemler -Bilişsel İşlemler -Duyusal İşlemler İŞ HAYATININ İHTİYAÇLARI VE İMKANLAR HEDEF KİTLENİN İHTİYAÇLARI VE SINIRLILIKLAR PROGRAMIN GEÇİCİ AMAÇLARININ TESPİTİ
PROGRAMIN GEÇİCİ AMAÇLARININ KONTROLÜ -Eğitim Felsefesi
-Öğretim ve Öğretim İlkeleri -İşin Özellikleri
-Kaynaklar
PROGRAM AMAÇLARI
PROGRAM DEĞERLENDİRMESİNİNPLANLANMASI
PROGRAM KAPSAMININTESPİTİ
ÖĞRENME – ÖĞRETME FAALİYETLERİNİN DÜZENLENMESİ
DENEME VE DEĞERLENDİRME, TASARLANAN SONUÇLARA ULAŞILDI MI?
DENENMİŞ VE TEST EDİLMİŞ EĞİTİM PROGRAMI
EVET HAYIR
EVET
1.İşin Tanımı
İş tanımlamalarında, görevin mahiyeti, temel üretim veya hizmet süreçleri, kullanılan teknikler makine, cihaz, takım ve malzemeler, iş için gerekli zihin ve beden gücü, çalışma ortamı, muhtemel iş kazaları ve meslek hastalıkları, işin etkinlikli yapılabilmesi için gerekli asgari eğitim seviyesi ile işin özelliklerini gösterecek diğer unsurlar yer alır. İş tanımlamaları pek çok gelişmiş ülkede belirli aralıklarla yapılan piyasa iş analizlerine göre geliştirilmekte ve yayınlanmaktadır. Milletlerarası kuruluşlarda zaman zaman bu tür analizleri yapmakta ve sonuçlarını yayınlamaktadır. Ülkemizde de Çalışma Bakanlığı’nın bu konuda çalışmaları vardır. Türk Meslek ve Sözlüğü bu çalışmaların ürünüdür.İş tanımı, program geliştirme sürecinde bireye kazandırılacak davranışları belirlemede temel unsur olan işin kapsam ve sınırlılıklarını göstermesi yönünden önemlidir.
2.İş Analizi
İş veya görev analizleri mesleki ve teknik eğitim programı geliştirme sürecinin en önemli basamaklarından birisidir. İşin öğretim gayesiyle sistematik analizi, işin etkinlikle yapılabilmesi için gerekli bilme, yapma ve iş alışkanlıklarıyla ilgili temel öğretim elemanlarını göstermesi bakımından önemlidir(Sezgin,2000:27).
3.İş Analizlerinin Kontrolü
İş tanımlamaları çerçevesinde yapılan iş veya görev analizleri doğru ve gerçek duruma uygun olduğu oranda program kapsamını belirlemede güvenilir bir envanterdir. Öğretim envanteri iş hayatında çeşitli sebeplerle meydana gelen değişmelere göre zaman zaman düzeltilmelidir. İş analizleri bu alanda yeterli olan ve analiz tekniklerini bilen kimselerce yapılır. Kontrol işleminde izlenecek başlıca yöntemler şunlardır:
a. Yazılı kaynaklarla karşılaştırma b. Uzmanların değerlendirmesi
c. İş analizi sonuçlarının alanda test edilmesi
Kontrol işleminde iş analizlerinin gerçek iş şartlarına uygun olup olmadığı sorusuna belirtilen yöntemlerle cevap aranır. Sorunun cevabı “EVET” ise iş için gerekli davranışları yansıtan öğretim envanteri geliştirilmiştir. Sorunun cevabı “HAYIR” ise iş tanımına gri dönülür.
4.Öğretim Envanterlerinin Düzenlenmesi
İş analizleri ile gerçek duruma uygunluğu kontrol edilen öğretim envanteri, işin etkinlikle yapılabilmesi için gerekli davranışları gösterir. Öğretim envanterinde yer alan unsurlar bilme, yapma ve iş alışkanlıkları yönünden tasnif edilerek, uygulama sıklığı, öğrenme güçlüğü ve önem derecesine göre sıralanır.
5.İş Hayatının İhtiyaçları
Sistem tasarımcısı, sistemin amaçlarını tespit etmeden önce iş hayatının program geliştirmeye konu olan mesleki insan gücü ihtiyacını nicelik ve nitelik yönünden incelenmelidir.
Sistem araçlarını kararlaştırılmasında önemli faktörlerden birisi de, sistemin uygulanacağı ortamın özellikleridir. Programın nerede hangi şartlarda uygulanacağı; hangi makine, alet, takım ve malzemelerin mevcut olduğu; programı uygulayacak öğretmenlerin yetişkinlik seviyesi analiz edilmelidir. Sistem tasarımı gerçek ihtiyaçlara, mevcut kaynaklar ve şartlara uygun olmalıdır. Gerçekçi olmayan program tasarımlarının başarılı sonuçlar vermesi beklenilemez(Sezgin,2000:29).
6.Hedef Kitlelerinin İhtiyaçları
Sistem amaçlarının tespitinde dikkate alınması gereken faktörlerden birisi de, eğitim sürecine katılması beklenilen öğrencilerin ihtiyaçlarıdır. Öğretme-öğrenme sisteminin temel
amacı, bireyde işe uygun yeterlikler kazandırmaktır. Öğrencinin eğitim sürecine gireceği durum analiz edilerek, sistem tasarımı, hedeflenen yeterliklere ulaşması için öğrenciye hangi ortamda nasıl yardım edilebileceği göz önünde bulundurularak geliştirilmelidir.
Eğitim sürecine katılacak öğrenciler, a. Mevcut yeterlikleri;
b. Akademik özgeçmişleri; c. Programa karşı ilgi ve istekleri;
d. Grup homojenliği yönünden incelenmelidir. Öğretme-öğrenme sisteminin, öğrencinin bu faktörler yönünden incelenmesinden ortaya çıkan sonuçlar da dikkate alınarak geliştirilmesi gerekir.
7.Sınırlılıklar
Gerçekçi bir sistem tasarımında temel sınırlayıcı faktörler dikkate alınmalıdır. Bu faktörleri dikkate almadan geliştirilen öğretme-öğrenme sistemlerinin başarıyla uygulanması güçtür. Sistem tasarımcısı mümkün olan durumlarda sınırlayıcı faktörleri bertaraf etmeye çalışmalı, bu mümkün olmaz ise, sistem bu faktörlere uyum sağlayacak biçimde geliştirilmelidir. Sınırlayıcı faktörlerin başında öğretim için ayrılan süre gelmektedir. İkinci grup sınırlayıcı faktörler ise, programın ilişkili olduğu üst sistemin özellikleri, izlenen eğitim politikası, uyulması gerekli kurallar, diğer öğretmenlerce uygulanacak aynı ve yakın özellikteki dersler arasında uyum sağlama ihtiyacı olarak belirtilebilir(Sezgin,2000:30).
8.Program Geçici Amaçlarının Tespiti
Nitelikleri ne olursa olsun, her sistemin belirli amaçları vardır. Sistem belirlenen amaçlara göre düzenlenir. Öğretme-öğrenme sistemi geliştirmenin başlıca aşamalarından birisi de amaçlarının tespitidir. Öğretme-öğrenme sisteminin amaçları, öğretim süreci sonunda öğrencilerden beklenilen davranışları gösterir. Amaçlar, sistem geliştirmede,
öğretimin kapsamının tespiti, uygulanacak yöntemlerin, kullanılacak makine, alet ve malzemelerin seçimi, kapsamın düzenlenmesi, eğitim etkinliğinin belirlenmesi yönünden önemlidir.
Mesleki ve teknik eğitim program geçici amaçları şu unsurlar dikkate alınarak tespit edilir:
a. İş hayatının ihtiyaç ve imkanları b. Hedef kitlenin ihtiyaçları
c. Sistemi etkileyen sınırlayıcı faktörler d. İş analizleri
9.Program Geçici Amaçlarının Kontrolü
İşin, hedef kitlenin ve iş hayatının ihtiyaç analizi ile sağlanan verilere dayalı olarak belirlenen program geçici amaçları, benimsenen mesleki eğitim felsefesine uygunluk yönünden kontrol edilmelidir. Eğitim felsefesi, program tasarımının yönünü ve önceliklerini belirleme yönünden önemlidir. Amaç seçiminde, benimsenen mesleki eğitim felsefesi bir ölçüt niteliğindedir. Geçici amaçlarının, mesleki eğitim felsefesi yönünden kontrolü yapılması gerekir ise düzeltme yapılmaktadır.
10.Değerlendirmenin Planlanması
Değerlendirme, öğretme-öğrenme sistemi tasarımı sırasında verilen kararların isabetliliğini belirlemek için sürekli veri toplama ve yorumlama süreci olarak tanımlanabilir. Bu tanım başlıca şu hususlara işaret etmektedir.1. Değerlendirme sürekli bir süreç olup, yalnızca eğitim sürecinin sonunda yapılan bir işlem değildir. 2. Değerlendirme belirli bir amaca yöneliktir. 3. Değerlendirme doğru ve uygun araçların kullanılmasını gerektirir(Sezgin,2000:32).
11.Program Kapsamının Tespiti
Program kapsamı, öğretim envanterlerinden belirli ölçütler dikkate alınarak seçilmelidir. Kapsam seçimi, amaçlar, hedef kitlenin ihtiyaç ve yetişkinlik seviyesi, diğer işlemlerin öğretimine temel oluşturma, imkanlar, süre, tekrarlanma sıklığı, kaynaklar ve tutarlılık ölçütlerine göre seçilmelidir.
12.Öğretme-öğrenme Faaliyetlerinin Düzenlenmesi
Eğitim amaçlarının gerçekleşebilmesi için öğretme- öğrenme durumlarının belirlenmesi ve düzenlenmesi gerekir. Bu düzenlemenin yapılabilmesi için öncelikle programın kapsamının iş analizine dayalı olarak geliştirilmiş olan öğretim öğretim envanterinden seçilmesi gerekir. Program kapsamı değişik biçimde düzenlenebilir. Kapsamın düzenlenmesinde ünite yaklaşımı etkinlikle kullanılmaktadır. Üniteler birbirleriyle ilişkili bilme, yapma ve iş alışkanlıkları konularından meydana gelen ve kendi içerisinde bütünlük gösteren öğretim birimleridir. Ünite yaklaşımı kapsamın düzenlenmesi, zaman planlaması, sistemin işleyişinin değerlendirilmesi ve öğrencinin öğrenmeye karşı güdülenmesi yönünden kolaylıklar sağlar. Mesleki ve teknik eğitim programlarının ünitelere ayrıştırılmasında, yaptırılacak proje, iş ve deneylerle temel üretim ve hizmet süreçleri, ölçüt olarak kullanılabilir(Sezgin,2000:34).
13.Programın Denenmesi
Program geliştirmede hazırlanan planın sistemli bir denemesi yapılmalıdır. Bu denemede öğretmen ve öğrenciden kendilerinden beklenilen etkinlikleri göstermeleri beklenir. Öğretmenin planlanan sonuçlara ulaşmada uygun öğrenme ortamını yaratması ve öğrenciyi amaçlar doğrultusunda davranmaya yönlendirmesi gerekir. Hazırlanan planda uygulamada ortaya çıkabilecek güçlüklerin üstesinden gelebilmek için esnek bir yaklaşım izlenmelidir. Planlamaya olabildiğince bağlı kalınmalı, ancak önceden tahmin edilemeyen
durumların ortaya çıkması veya planlamada kusurların belirlenmesi durumunda yeni düzenlemelerin yapılmasından da çekinilmemelidir.
14.Sistemin Değerlendirilmesi
Mesleki ve teknik eğitim öğretme-öğrenme sistemi değerlendirmesi, a. Amaçlarla sonuçlar arasındaki uyumu,
b. Sistem ürünün iş piyasasının ihtiyaçlarına uygunluğunu belirlemeye yöneliktir. Değerlendirmeden sağlanan verilere göre sistemde gerekli düzeltmeler yapılır. Sistem düzeltmesinde, sistemi meydana getiren unsurlar arasındaki etkileşim dikkate alınmalıdır. Bu amaçla sistemin sınırlarını belirleyici genel bir çerçeve çizilmeli ve düzeltme işlemi bu çerçeve içerisinde yapılmalıdır(Sezgin,2000:27-40).
H. MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİMDE İŞ GÜCÜ VE İSTİHDAM