Meslek Seçiminde Görülen Problemler

Her insan belki okul öncesi yıllardan itibaren ilerde ne olacağını düşünür, geleceği hakkında bazı planlar kurar. Başlangıçta tamamen duygusal ve hayali olan bu tutum yukarıda belirtilen kuramda olduğu gibi yaş ilerledikçe daha gerçekçi temellere dayandırılmaya başlar.

Meslek seçimi hem ferdi hem de toplumsal önem taşır. Buna rağmen, ülkemizde meslek seçiminin hali hazırda büyük ölçüde tesadüflere bağlı olduğu bir gerçektir(Yılmaz, Üre ve Sürücü,1996:108). Bu konuda Kuzgun(1988); "gençlerin çoğu temel eğitimi veya orta öğretimini bitirip meslek seçimi konusunda kesin bir karar vermek durumunda kaldıkları

zaman şaşkınlığa düşmekte ve çoğu kez bütün hayatını geçirecekleri uğraşı alanlarının seçimini tesadüflere bırakmaktadırlar. Öğrencilerin ilgi ve yeteneklerini ve toplumun insan gücü ihtiyacını dikkate almaksızın yaptıktan seçimler hem kendilerini ve yakınlarının hayal kırıklığına uğratmakta hem de toplum kalkınması bakımından ihtiyaç duyulan insan gücünün israfına yol açmaktadır. Öğrencilerin gerçekçi olmayan tercihler yapmasına etki eden en önemli faktörlerden biri, onların çalışma dünyasından yeterince haberdar olmayışlarıdır. Lise öğrencilerine seçecekleri meslekler sorulduğunda, tercihlerinin eskiden beri bilinen bir kaç meslek üzerinde toplandığı görülmektedir. Tercihlerdeki bu yığılma bireysel farklılıkların zenginliği ile uyuşmamaktadır. Ayrıca öğrencilerin çoğunun tercih ettikleri meslekler toplumda çalışanların küçük bir kısmına açıktır" tespitinde bulunmaktadır.

Kişi ve toplum için böylesine önemli olan bir kararın sağlıklı bir biçimde verilebilmesi giderek güçleşmektedir. Bunun bir nedeni hızlı teknolojik gelişme sonucu seçeneklerin artmasıdır (Kuzgun,1996:147).

Sürekli hareket ve değişikliğin yarattığı karmaşanın sonucu olarak meslekler; ilgi alanları çeşitlenmekte ve karmaşık hale gelmektedir (Büyükkaragöz, Sürücü ve diğerleri, 1996:1). Ayrıca günümüzde bireylerin meslekleri gözlemleyerek tanıma olanaklarının azalması ve bu konuda gerekli yardımı alamaması seçme işlemini güçleştirmektedir.

Diğer yandan, yüksek öğrenim görmek üzere hazırlanan gençlerden pek çoğunun, yüksek öğretim programları hakkında yeterli bilgi sahibi olmadıkları, bu nedenle tercih edecekleri programları belirlemede ve sıralamada güçlük çektikleri günümüz gerçeğidir. Bazı adaylar ilk birkaç tercihlerini bilinçli olarak yapmakta, diğerlerini başkalarının öneri ve telkinlerine göre belirlemekte ve sıralamaktadırlar. Bu adaylar, hakkında yeterli bilgiye sahip olmadıkların fakat tercihlerinde yer verdikleri bir programa yerleştirildiklerinde çoğunlukla pişman olmaktadırlar. Bu nedenle üniversite sınavlarına tekrar tekrar girenlerin sayısı ülkemizde bir hayli fazladır. Tercih sıralarının başlarına, isteyerek ve bilinçli olarak yazdıkları programlara yerleşen bazı adaylar ise bir süre sonra programın beklentilerine uygun olmadığını fark etmekte ve düş kırıklığına uğramaktadırlar. Bu da program hakkında edinilen bilgilerin bazen yüzeysel ve belki de hatalı olabileceğini göstermektedir.(Kuzgun,1995:14)

Bu alanda görülen problemlerin önemli bir kısmını da meslek seçmede kararsızlık oluşturmaktadır. Birey karar verme durumunda bulunduğu halde seçenekler arasında

bocalıyor ya da verdiği kararları sürekli değiştiriyor ve bir türlü kesinleştiremiyorsa bir kararsızlık durumu söz konusudur. Meslek seçeneklerinin birinde karar verememe durumu çeşitli nedenlerden ileri gelebilmektedir. Olası nedenler şöyle özetlenebilir:

1. Bireyin yetenek ve ilgilerinin ayrılmamış olması,

2. Bir kimsenin mevcut meslek alternatiflerinden her birini benlik tasarımına uygun bulmamış olması,

3. Benlik tasarımını olduğundan farklı oluşturması, şişirilmiş benlik tasarımını koruyabilmek için dışarıdan destek beklemesi ve bir hedef saptama gücünden yoksun olması,

4.Kişinin kendi istekleri ile yakın çevresinin, özellikle ana ve babasının isteklerini uzlaştıramamasından kaynaklanan bir tür yaklaşma-uzaklaşma çatışmasından ileri gelebilir.

İnsanların yanlış karar vermelerindeki bazı sebepler ise; her hangi bir iş ve meslekte çalışanların tesirinde kalma, ana-babanın verdiği karara bel bağlama, rahatlık ve işin kolayını aramak, itibar ve para kazanma hevesi olarak özetlenebilir. İnsanların bir iş ve meslek seçerken yaptıkları diğer bir hata ise, seçtikleri meslek hakkında yeterince bilgiye sahip olmamalarıdır.(Sorensen,1995:13) Meslek seçiminde kendini tanıma kadar meslekler hakkında bilgi sahibi olmakta büyük önem taşımaktadır. Bazı öğrenciler seçtikleri mesleklerin gerektirdiği fiziksel ya da psikolojik niteliklere sahip olmayabilirler. Bazı işler üstün zihin gücü ister. Oysa bireyin zihin gücü istenenin altında olabilir. Bazı işler ise orta derecede zihin gücü ile yürütülebilecek nitelikte olduğundan zeki bir kimseyi tatmin etmeyebilir. Turgut'un gerçekleştirdiği "Mesleğe Yöneltmede ve İş Seçmede Kabiliyet Testlerinin Rolü" adlı araştırmada da, mesleğin gerektirdiği zekanın üstünde zekaya sahip olan bireylerde, mesleğe karşı ilginin azaldığı; zekanın o mesleğin gerektirdiği zeka alt sınırının altında olması durumunda ise yine meslekte uyumsuzluk ve başarısızlık görüldüğünü tespit etmiştir.(Turgut,1965:15)

Bazı işlerin kontenjanı oldukça kısıtlıdır ve yetenekli, iyi yetişmiş birçok aday arasından seçilip işe alınabilme şansı çok zayıf olabilir. Duygusal etmenlerle yapılan bu tür tercihlerin sonunda bireyi hayal kırıklığı ve küçüklük kompleksi bekler. Bu nedenlerle öğrencilere mesleklerin çeşitli yönleri etraflıca anlatılmalıdır.(Kuzgun,1988:80)

İnsanın mesleği, mesleğine uyumu, meslekteki başarısı ve meslek arkadaşlarıyla geçimi onun ruh sağlığı üzerinde oldukça etkili olmaktadır. Mesleğinde başarılı olmayan ve mesleğini sevmeyen bir kimsenin kendi yaşamında gerçek bir mutluluğa erişmesi güçtür. Seçilen bir meslek kişinin ekonomik yaşantısını etkileyeceği gibi devamlı ilişkide bulunduğu insanların kimler olacağı hatta eş seçimini de etkiler. O nedenle meslek seçimiyle ilgili olarak verilen karar insanın yaşamı boyunca verebileceği en önemli kararlardan biridir. Bu kararın en isabetli bir biçimde verilmesini hem birey hem de toplum için bir zorunluluktur.

Geleceklerini bu denli önemli ölçüde belirleyen meslek seçiminde bireylerin yaşadıkları sıkıntı ve açmazlar, bu konuda yardıma ihtiyaç duyduklarını göstermektedir. Ancak bu konuda bireylerin profesyonel yardıma ihtiyaçları vardır. İşte mesleki yönlendirme ve mesleki rehberlik bu ihtiyaçtan ortaya çıkmıştır.