Konu İle İlgili Türkiye'de Yapılmış Araştırmalar

Bu alt bölümde Türkiye'de lise öğrencilerinin ilgi, yetenek ve meslek tercihleri konularında yapılan çeşitli araştırmalardan bazıları özetlenmeye çalışılmıştır.

Uysal, lise öğrencilerinin meslek seçimlerinde rol oynayan bireysel ve toplumsal faktörleri saptamak amacıyla yaptığı bir araştırmada, İzmir liselerinin son sınıfında okuyan 727 öğrenciye Kuder İlgi Alanları Tercihi Envanteri ve Farklı Yetenekler Testi ile daha çok toplumsal değişkenlere ilişkin soruları içeren bir anket uygulamıştır.

Araştırma bulguları, öğrencilerin, genel olarak, bilimsel ve teknik alanlardaki meslekleri seçtiklerini, lisedeki kol ayrımlarının meslek seçimi ile bir ilişkisi bulunmadığını ortaya koymuştur. Ayrıca araştırma sonuçları, bireysel faktörler yönünden öğrencilerin ilgi ve yetenekleri ile meslek tercihleri arasında bir ilişki bulunmadığını; toplumsal faktörler yönünden ise öğrencilerin tercih ettikleri mesleklere girebilecekleri yönündeki umut ve beklenti düzeylerinin oldukça yüksek olduğunu, bir üste doğru sosyal hareketliliği sağlayacak mesleklere yöneldiklerini ortaya çıkarmıştır. Uysal, bu araştırmanın sonucunda, özellikle gelir ve sosyal statünün, öğrencilerin meslek seçimine etki eden iki toplumsal değişken olduğunu belirtmekte ve öğrencilere kendi ilgi ve yeteneklerini tanıtmanın gerekliliğini vurgulamaktadır (Uysal, 1970:61).

Akdemir tarafından yapılan bir araştırmada ise özetle, lise son sınıf öğrencilerinin başarı düzeylerinin onların meslek seçimlerine olan etkileri araştırılmıştır. Araştırma sonucunda, öğrencilerin akademik basan durumlarının onların meslek seçimlerini etkilediği ve akademik basanları düşük olan öğrencilerin, başarıları yüksek olan öğrencilere göre meslek seçiminde daha fazla problemler ile karşılaştıklarını saptamıştır (Şener, 1999:10).

Başaran, çalışmasında Bornova Anadolu Lisesi öğrencilerinin, lise öğrenimlerindeki ders başarıları ve ilgi alanlarının meslek seçiminin ilk aşaması olan yüksek öğretim kurumları tercihlerine etkilerini saptamayı amaçlamıştır. Araştırma sonucu, lise akademik başarıları yüksek olan öğrencilerin belirttikleri meslek tercihlerini gerçekleştirdiklerini göstermiştir. Ancak, belirtilen mesleklerin gerçekten ilgi duyulan meslek dalları olduğuna ilişkin sonuçlar anlamlı bulunmamıştır(Başaran, 1980:93).

Mesleki rehberlik açısından, öğrencilerin meslek seçimi kararlarını etkileyen etmenlerin bilinmesi gereğini vurgulayan Kuzgun, lise öğrencilerinin meslek seçimlerinde hangi doyum kaynaklarına önem verdiklerini belirlemek ve bu doyum kaynaklarını tercih sırasına koyma ile yaş, cinsiyet, sosyo-ekonomik düzey ve başarı gibi etmenler arasındaki ilişkiyi saptamak amacıyla bir araştırma yapmıştır. Bu araştırmada, Ankara'nın farklı sosyo-ekonomik yörelerindeki liselerin 2. ve 3. sınıflarında okuyan 861 öğrenciye 10 mesleki doyum kaynağına ilişkin ifadeleri içeren Mesleki Doyum Envanteri uygulanmıştır. Çalışma, doyum kaynaklarının, cinsiyet, sınıf, şube, başarı, sosyo-ekonomik düzey gibi değişkenler yönünden önemli farklılık göstermediğini de

ortaya koymaktadır. Bu bulguların gözlenen olgularla tutarlı olmadığını belirten Kuzgun, araştırma sonunda yaptığı bireysel ve grup görüşmelerinde, öğrencilerin üniversiteye girişte yaptıkları tercih sıralamasında ana-baba ve yakın çevrelerindeki kişilerin beklentilerine uygun davrandıklarını açıkladıklarım belirtmekte ve bu anlamda, mesleki rehberliği daha geniş bir çerçeve içinde ele alma gereğini vurgulamaktadır (Üzer, 1987:3).

Türker, sosyo-ekonomik bakımdan avantajsız öğrencilerin çeşitli özellikleri ile eğitim ve rehberlik sorunlarını ortaya koymak amacıyla yaptığı araştırmada, üç değişik sosyo-ekonomik gruba mensup öğrencilerin meslek tercihlerinde istatistiksel olarak anlamlı sayılabilecek farkların bulunduğunu belirtmiştir. Araştırma bulgularına göre avantajsız öğrenciler, avantajlı öğrencilere göre, öğretmenlik, devlet memurluğu gibi öğretim süresi kısa, nispeten çok ileri düzeyde uzmanlaşma gerektirmeyen ve bağımlı olan meslekleri seçmektedirler. Araştırmada, bu tip öğrencilerin mesleklerle ilgili beklentilerinin avantajlı öğrencilere kıyasla daha sınırlı kalması, öğrenimi bir an önce tamamlayıp aileyi ekonomik bakımdan destekler duruma gelme isteği ile kısa sürede sağlam bir gelecek sağlama düşüncesinden kaynaklanan riski alamama davranışıyla açıklanmaktadır. Araştırmada, avantajsız öğrencilerin beklentilerinin mesleki rehberlik hizmetleriyle çeşitlendirilebileceği vurgulanmaktadır (Üzer, 1987:4).

Bir başka çalışmada, Üzer'in, 1985-1986 öğretim yılında, Ankara ili sınırları içerisindeki 1318 lise son sınıf öğrencisi üzerinde yaptığı araştırmasıdır. Çalışmasında lise son sınıf öğrencilerinin yükseköğretim programı tercihleri ile kendi yetenek alanları, yetenek düzeyleri ile ilgi alanları arasındaki uyumsuzluğu ortaya koyarak, mesleki rehberlik ihtiyacı ile mesleki tutum ve kendini tanıma ölçülerinde ortaya çıkan mesleki olgunluk arasındaki ilişkiyi saptamaya çalışmıştır. Erkek öğrencilerin kız öğrencilere kıyasla yetenek alanına daha uygun tercih yaptıklarını; kız öğrencilerin ise erkeklere göre yetenek düzeyine ve ilgi alanına daha uygun tercihler yaptıklarını saptamıştır (Üzer, 1987:5).

Yine; Kaya'nın lise son sınıf öğrencilerinin meslek tercihlerini etkileyen sosyo-ekonomik faktörleri belirlemek amacıyla yaptığı araştırmada, öğrencilerin bulundukları sosyo-ekonomik statü ve meslek tercihi arasında önemli bir ilişki bulunamamıştır (Kaya, 1988:24).

Başaran ise, endüstri meslek lisesi son sınıf öğrencilerinin lise meslek dalları ile yükseköğretimde seçmek istedikleri meslekler arasındaki ilişkiyi araştırmıştır. Araştırmada; 1990–1991 öğretim yılında, İstanbul'daki endüstri meslek liselerinden yükseköğretimde devamı olan 29 meslek dalında, toplam 1084 son sınıf öğrencisine uygulanan anket yoluyla toplanan bilgiler değerlendirilmiştir. Endüstri meslek lisesi öğrencilerinin yükseköğretimde seçmek istedikleri meslekler ile endüstri meslek lisesindeki meslek dalları arasında bir ilgi olmadığı ortaya çıkmıştır(Başaran, 1991:53). Bozkurt, çalışmasında genel liseler ile meslek lisesi öğrencilerinin çeşitli mesleklere yönelimlerini etkileyen faktörleri incelemiştir. Bu çalışmaya göre, öğrencilerin öğrenim gördükleri lise türleri ile mesleki yönelimleri arasında önemli farklar olduğunu gösteren bulgular elde edilmiştir. Ayrıca, üst sosyo-ekonomik düzeydeki öğrencilerin teknik ve fen alanındaki mesleklere ilgilerinin daha fazla olduğu, alt sosyo-ekonomik düzeydeki öğrencilerin sosyal bilimler alanındaki mesleklere karşı daha ilgili olduğu ortaya çıkmıştır. Üst sosyo-ekonomik düzeydeki öğrencilerin güzel sanatlara ilgilerinin alt sosyo-ekonomik düzeydekilere göre daha yüksek olduğu da çalışmadaki bulgulardan biridir (Bozkurt, 1993).

Araştırmasında lise son sınıf öğrencilerinin yetenek ve ilgilerine uygun mesleki tercihleri yapmalarında mesleki rehberlik uygulamalarının etkinliğini incelemeyi amaçlayan Çetinkaya, Araklı Lisesi'ndeki çalışmasında, çalışmaya katılmaya gönüllü 75 öğrenci ile çalışmıştır. Araştırmanın sonuçlarına göre, öğrencilerin lise 2. sınıfta edebiyat ve matematik bölümlerine ayrılırken tercihlerini, özellikle edebiyat bölümü öğrencilerinin yetenek ve ilgilerine uygun olarak yapmadıkları, matematik bölümü öğrencilerinin ise tercihlerini yeteneklerine uygun ancak ilgilerine uygun olarak yapmadıkları ortaya çıkmıştır(Çetinkaya, 1995:33).

Şahin, İstanbul'un Üsküdar ilçesi’ne bağlı liselerde öğrenim gören 505 öğrenci üzerinde yaptığı araştırmada, aile ve okulun meslek seçimine etkilerini saptamayı amaçlamıştır. Araştırmanın bulgularına bakıldığında; okul türlerine göre öğrencilerin meslek tercihleri arasında uygunluk görülmektedir. Ayrıca ailelerin ekonomik durumları ile eğitimden beklentileri arasında bir paralellik bulunmuştur (Şahin, 1997:17).

bölümü öğrencilerinin akademik başarıları ile yetenekleri, ilgileri, ÖSYS puanı ve lise not ortalamaları arasındaki ilişkilerde anlamlı sonuçlar elde edilememiştir(Begik, 1997:38).

Şener endüstri meslek lisesi 1. sınıf öğrencilerinin meslek derslerindeki akademik başarı puanları ile Kendini Değerlendirme Envanteri'nden elde ettikleri 'genel akademik yetenek' ve 'mekanik ilgi' puanlan arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırmaya göre, akademik başarı ile genel akademik yetenek ve mekanik ilgilerinin birbiri ile ilişkili olmadığı saptanmıştır. (Şener, 1999:14)

Yıldırım tarafından lise mezunu öğrencilerin sayısal ve sözel yetenek alanları bakımından kendini değerlendirme düzeylerinin belirlenmesi ve kendini değerlendirme düzeyleri ile akademik başarı düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi amacıyla yapılan araştırmada, Trabzon'un çeşitli liselerinden mezun olmuş, dershane öğrencisi 140 kişi denek olarak kullanılmıştır. Sayısal ve sözel bölüm öğrencileri akademik başarı düzeyleri bakımından karşılaştırılmıştır. Sözel bölümdeki öğrencilerin akademik basan düzeyinin sayısal bölümdeki öğrencilerin akademik başarı düzeyine göre daha düşük olduğu saptanmıştır (Yıldırım, 1999:28).