3.3. Veri Seti ve Analiz Sonuçları
3.3.3. Mersin Serbest Bölgesi'nin Dış Ticaret Dengesi
Bölgenin dış ticaret dengesi iki yönlü olarak hesaplanan toplam ihracat ve ithalat rakamlarına göre hesaplanacaktır.
Şekil 24: Mersin Serbest Bölgesi'nin Dış Ticaret Dengesi ($)
-100.000.000 -50.000.000 0 50.000.000 100.000.000 150.000.000 200.000.000 1988 1991 1994 1997 2000 2003 2006 2009 2012 Kaynak: MSBM, 2013.
Şekil- 24'de Mersin Serbest Bölgesi'nin 1988-2012 dış ticaret dengesine ilişkin rakamlar yer almaktadır. Şekil incelendiğinde Mersin Serbest Bölgesi'nin son 15 yılda sürekli olarak dış ticaret fazlası verdiği görülmektedir. Diğer yandan ilk beş yıl, 1995 ve 1996 yıllarında ise dış ticaret açığı olduğu görülmektedir. Bölgedeki en yüksek dış ticaret fazlası 184.593.689 dolarla 2008 yılında, en yüksek dış ticaret açığı ise 77.181.358 dolarla 1996 yılında gerçekleşmiştir.
Şekil 25: Mersin Serbest Bölgesi'nin İhracatının İthalatını Karşılama Oranı 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 1988 1991 1994 1997 2000 2003 2006 2009 2012 Kaynak: MSBM, 2013.
Şekil- 25'de Mersin Serbest Bölgesi'nin ihracatının ithalatını karşılama oranları yer almaktadır. Şekil'de ilk beş yıl, 1995 ve 1996 yıllarında ihracatın ithalatı karşılama oranının 1 seviyesinin altında olduğu görülmektedir. Bu yıllar haricinde bölgede ihracat hacminin, ithalat hacminin önüne geçtiği görülmektedir.
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Serbest bölge uygulamalarının ekonomik performansının araştırıldığı bu çalışmada, ilk olarak serbest bölgelerin teorik çerçevesi ele alınmış ve daha sonra Türkiye'deki uygulamalarına yer verilmiştir. Son olarak da serbest bölgelerin Türkiye'deki uygulamalarından biri olan Mersin Serbest Bölgesi'nin ekonomik performansı analiz edilmeye çalışılmıştır.
Bir ekonomide üretilen mal ve hizmet miktarında meydana gelen artış ekonomik büyüme olarak ifade edilmektedir. Ülkelerin ekonomik büyümeyi gerçekleştirebilmeleri için mevcut kapasitelerinde artışa gitmeleri gerekmektedir. Genel olarak bu kapasiteyi işgücü, sermaye, doğal kaynaklar ve erişilen teknolojik düzey oluşturmaktadır. Zaman içinde ülkeler bu kapasite artırımını sağlamak amacıyla farklı ekonomik büyüme modellerini uygulamışlardır. Bunlardan biri de dışa açık ekonomi politikasının bir gereği olan ihracata dayalı ekonomik büyüme modelidir. Yaklaşık 2000 yıllık bir geçmişe sahip olan serbest bölge uygulamaları, günümüzde özellikle ihracat dayalı ekonomik büyüme modelini seçen ülkeler için önemli bir politika aracı konumundadır. Tabi ki bu aracın bütün ülkeler için aynı sonuçları doğurmasını beklemek hayalcilikten öteye gitmeyecektir. Hatta aynı ülkedeki farklı serbest bölgelerin performansı da birbirinden farklı olacaktır.
Türkiye'de 1980'li yıllara kadar farklı dönemlerde serbest bölge kurma girişimleri gerçekleşse de kayda değer sonuçlar alınamamıştır. 1980'li yıllardan sonra izlenen dışa açık ekonomi politikasıyla birlikte serbest bölge kurma fikri daha ciddi bir şekilde tekrar gündeme gelmiştir. Türkiye'de serbest bölge uygulaması, 1985 yılında çıkartılan Serbest Bölgeler Kanunu ve sonrasında kurulmaya başlanan serbest bölgeler ile birlikte bir ekonomi politikası aracı haline gelmiştir. Ülkede faaliyet gösteren 21 tane serbest bölge bunu kanıtlar niteliktedir.
Türkiye'de faaliyette bulunan serbest bölgelerden bazılarının ticaret hacmi ve istihdam miktarlarının oldukça düşük olduğu görülmektedir. Özellikle ticaret hacmi açısından Mardin Serbest Bölgesi, istihdam açısından ise Rize Serbest Bölgesi dikkate alınmayacak kadar düşük değerleri içermektedir. Bununla birlikte göz ardı edilmeyecek kadar yüksek istihdam ve ticaret hacmine sahip serbest bölgeler de
bulunmaktadır. Ege Serbest Ticaret Bölgesi, İstanbul Endüstri ve Ticaret Serbest Bölgesi ve Mersin Serbest Bölgesi bunlar arasına gösterilebilir.
Yabancı sermaye ve teknolojinin ülkeye çekilmesi, istihdam ve ihracatın artırılması serbest bölgelerin başlıca kuruluş amaçları içerisinde yer almaktadır. Mersin Serbest Bölgesi'nde faaliyette bulunan firmaların sermaye yapıları göz önüne alındığında; yerli firmaların çokluğunun, yabancı sermaye ve teknolojinin ülkeye çekilmesi amacına ulaşmada ilgili bölge açısından yetersiz kalındığı ve bölgenin, vergi muafiyeti gibi ticari imtiyazlardan yararlanmak isteyen yerli firmalar tarafından daha çok tercih edildiği sonucunu doğurduğu düşünülebilir. Ayrıca bu durumun serbest bölge dışında faaliyette bulunan aynı sektördeki diğer firmaların haksız rekabete maruz kalmasına yol açabileceği unutulmamalıdır.
Bölgedeki istihdam, 7873 kişiyle ülkedeki birçok serbest bölgeye göre önemli bir seviyede bulunmaktadır. Bölgedeki istihdamın neredeyse hepsinin yerli işgücünden oluşması olumlu bir gelişmedir. Çünkü bu gelişme, bölgenin, kurulduğu ülkeye yeni istihdam olanakları yaratma amacını gerçekleştirdiğini gösterebilir.
Bölgenin dış ticaret rakamları incelendiğinde; son 15 yılda bölgenin sürekli dış ticaret fazlası verdiği görülmektedir. Bu bölgenin dış ticaret performansı açısından olumlu bir durumdur. Ancak, bölgenin kuruluşundan günümüze kadar geçen süreçte, Türkiye'den bölgeye yapılan ihracat miktarının, Türkiye'nin bölgeden yaptığı ithalatın gerisinde kalması dikkat edilmesi gereken bir konudur. Çünkü bu durum serbest bölgelerin ev sahibi ülkenin ihracatını artırması amacıyla ters düşmektedir.
Bölge'nin yabancı sermaye açısından daha çekici hale getirilmesinin, bölge istihdamının nitel ve nicel olarak gelişmesine katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Yabancı sermayedeki artış, teknoloji transferine de olumlu katkı sağlayabilir.
Kurulum ve işletim maliyetleri, ekonomik katkısı gibi durumlar göz önüne alındığında Türkiye'deki serbest bölgeler için bir ekonomik performans değerlendirmesi yapılması ve bunun sonucuna göre gerekli düzenlemelere gidilmesi önem arz etmektedir.
KAYNAKÇA
Akça, Yüksel ve Ertekin, Engin (t.y.) Soru ve Cevaplarla Türkiye’de Serbest Bölgeler, Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü Yayınları, 37.
Akyürek, Engin (1983). Serbest Bölge Tanımı-Dünyada-Türkiye’de, İstanbul Ticaret Odası Ekonomik Yayınlar Dizisi, 14, İstanbul.
Alpar, Cem (1985). Dünyada ve Türkiye’de Serbest Bölgeler (1.Baskı), Ankara: Dost Yayınları.
ASB (Avrupa Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş.). (2013). http://www.asb.com.tr/, Erişim Tarihi: 12.06.2013.
ASBAŞ (Antalya Serbest Bölge İşleticisi A.Ş.). (2013). http://www.asbas.com.tr/, Erişim Tarihi: 10.06.2013.
Bağrıaçık, Atilla (1999). Türkiye ‘de Belgelerle Uygulamalı Serbest Bölgeler ve Avantajları (1.Baskı), İstanbul: Bilim Teknik Yayınevi.
Bakır, Sonnur (1984). Serbest Bölgeler, T.B.M.M. Kütüphane-Dokümantasyon ve Tercüme Müdürlüğü Yayınları, 7, Ankara.
BUSEB (Bursa Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş.). (2013). http://www.buseb.com/, Erişim Tarihi: 11.06.2013.
Çoban, Orhan ve Bayram, Ömer (2012). Serbest Bölgeler ve Türkiye Ekonomisine Etkileri, 1st International Conference on Sustinable Business and Transitions for Sustainable Development, 387-402.
DENSER (Denizli Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş.). (2013). http://www.denser.com.tr/, Erişim Tarihi: 10.06.2013.
DESBAŞ (İstanbul Deri ve Endüstri Serbest Bölge Kurucu ve İşletici A.Ş.). (2013). http://www.desbas.com.tr/, Erişim Tarihi: 13.06.2013.
Düzenli, Celal (2006). Doğrudan Yabancı Yatırımların Gelişmekte Olan Ülke Ekonomilerine Etkileri: Serbest Bölgeler Açısından Bir Analiz, Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
EB (Türkiye Cumhuriyeti Ekonomi Bakanlığı). (2013). http://www.ekonomi.gov.tr/, Erişim Tarihi: 10.06.2013.
Ebiri, Reşat (2006). Serbest Bölgelerin Ekonomiye Etkileri ve Türkiye Uygulamasının Mali Yönden İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Erçakar, Mehmet Emin (2004). Serbest Bölgeler: Teorik Yaklaşım, İş Güç: Endüstri
İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 6-1, 206.
Erdoğan, Engin (1985). Serbest Bölgeler ve Türkiye’de Bir Model Denemesi, Anadolu Üniversitesi Yayınları, 110, Eskişehir.
Erdoğan, Engin ve Ener, Meliha (2005). Küresel Pazarların Ekonomik Üsleri Serbest Bölgeler (1.Baskı), Ankara: Nobel
Erkan, Hüsnü ve Tatlıdil, Rezan (1990). Serbest Bölgelerde Uygulanacak Teşvik Tedbirlerinin Sektörlere Katkıları Yönünden İncelenmesi, TOBB Yayınları, 175, Ankara.
ESBAŞ (Ege Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş.). (2013). http://www.esbas.com.tr/, Erişim Tarihi: 10.06.2013.
GASBAŞ (Gaziantep Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş.). (2013). http://www.gasbas.com.tr/, Erişim Tarihi: 12.06.2013.
Hamada, Koichi (1974). An Economic Analysis Of The Duty-Free Zone, Journal Of International Economics, 4, 225-241.
Hamilton, Carl ve Svensson, Lars E.O. (1982). On The Welfare Effects Of A Duty- Free Zone, Journal Of International Economics, 13, 45-64.
Hava, Tamer H. (1999). Serbest Bölgeler ve Ege Serbest Bölgesi: Bir Durum Değerlendirmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14-1, 113-124.
İnan, Derya (2007). Türkiye’deki Serbest Bölgelerde İhracata Yönelik Üretimin Rekabet Avantajı, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü, İstanbul.
İSBAŞ (İstanbul Trakya Serbest Bölge Kurucu ve İşletici A.Ş.). (2013). http://www.isbas.com.tr/, Erişim Tarihi: 10.06.2013.
İSBİ (İstanbul Atatürk Havalimanı Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş.). (2013). http://www.isbi.com.tr/, Erişim Tarihi: 14.06.2013.
İZBAŞ (İzmir Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş.). (2013). http://www.idesbas.com/, Erişim Tarihi: 14.06.2013.
Karaduman, Naci ve Yıldız, Zafer (2002). Serbest Bölge Uygulamalarının Dış Ticarete ve Yabancı Sermayeye Katkıları, Süleyman Demirel Üniversitesi
İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C-1, 133-152.
KAYSER (Kayseri Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş.). (2013). http://www.kayser.com.tr/, Erişim Tarihi: 10.06.2013.
Kemer, Osman Barbaros (2005). Dış Ticaret Teknikleri Teori ve Uygulama (1.Baskı), Bursa: Alfa Aktüel
Kibritçioğlu, Aykut (1997). Serbest Bölgelerin Olası Makroekonomik Etkileri ve Bazı Düşündürdükleri, Liberal Düşünce Dergisi, 6, 75-88.
Kocaman, Çiğdem Berna (2007). Serbest Bölgelerin Makroekonomik Etkilerinin Değerlendirilmesi: Türkiye Örneği, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.56, S.3, 99-135.
KOSBAŞ (Kocaeli Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş.). (2013). http://www.kosbas.com.tr/, Erişim Tarihi: 10.06.2013.
Köksal, Sadi (1998). Türkiye’de Serbest Bölge Uygulamalarının Değerlendirilmesi,
İktisadi Araştırmalar Vakfı, Seminer, 1998/143, 27-34.
MARTEK (Marmara Teknokent A.Ş.). (2013). http://www.marmarateknokent.com.tr/, Erişim Tarihi: 12.06.2013.
MESBAŞ ( Mersin Serbest Bölge İşletici A.Ş.). (2013). http://www.mesbas.com.tr/, Erişim Tarihi: 10.06.2013.
MTSO (Mersin Ticaret ve Sanayi Odası). (2013). 2012 Mersin Ekonomik Raporu. http://www.mtso.org.tr, Erişim Tarihi: 25.06.2013.
Orhan, Ayhan (2003). Serbest Bölgelerin Sağladığı Avantajlar: KOSBAŞ Örneği, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5, 117-131.
Özdoğan, Bahar F. (2006). Serbest Bölgeler (1.Baskı), Ankara: Siyasal Kitabevi. SASBAŞ (Samsun Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş.). (2013).
http://www.sasbas.com.tr/, Erişim Tarihi: 10.06.2013.
TAYSEB (Toros Adana Yumurtalık Serbest Bölge Kurucu ve İşletici A.Ş.). (2013). http://www.tayseb.com/tr/, Erişim Tarihi: 10.06.2013.
Tekeli, İlhan ve İlkin, Selim (1987). Dünyada ve Türkiye'de Serbest Üretim Bölgelerinin Doğuş ve Dönüşümü (1.Baskı), Ankara: Yurt Yayınları
Toroslu, Vefa M. (2000). Serbest Bölgeler (1.Baskı), İstanbul: Beta
TRANSBAS (Trabzon Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş.). (2013). http://www.transbas.com/, Erişim Tarihi: 10.06.2013.
Traş, Hayrettin H. (2008). Serbest Bölgelerin Ekonomik Etkileri ve Kayseri Serbest Bölgesinde Uygulama, Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
Tuncer, Selahattin (1998). Türkiye’de Serbest Bölge Uygulamalarının Değerlendirilmesi, İktisadi Araştırmalar Vakfı, Seminer, 1998/143, 35-61. Tuncer, Selahattin (2001). Serbest Bölgelerin Ekonomiye Katkıları, İktisadi
Araştırmalar Vakfı, Seminer, 2001/157, 37-60.
Uzandaç, Gamze Handan (2008). Serbest Bölgelerin Dış Ticaret Üzerindeki Etkileri: Türkiye Uygulaması, Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
Yazıcılar, Selin (2007). Avrupa Birliği ve Türkiye’de Serbest Bölgeler, Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
EKLER
EK: 1) SERBEST BÖLGELER KANUNU Kanun No: 3218
Kabul Tarihi: 06.06.1985
Yayım Tarihi: 15.06.1985 Tarih ve 18785 Sayılı Resmi Gazete BİRİNCİ BÖLÜM
GENEL HÜKÜMLER Amaç ve Kapsam
Madde 1- (Değişik: 12.11.2008-5810/1 md.)
Bu kanun; ihracata yönelik yatırım ve üretimi teşvik etmek, doğrudan yabancı yatırımları ve teknoloji girişini hızlandırmak, işletmeleri ihracata yönlendirmek ve uluslararası ticareti geliştirmek amacıyla serbest bölgelerin kurulması, yer ve sınırlarıyla faaliyet konularının belirlenmesi, yönetimi, işletilmesi, bölgelerdeki yapı ve tesislerin teşkili ile ilgili hususları kapsar.
Yetki
Madde 2-
Türkiye’de serbest bölgelerin yer ve sınırlarını belirlemeye Bakanlar Kurulu yetkilidir. Serbest bölgelerin, kamu kurum ve kuruluşlarınca, yerli ve yabancı gerçek veya tüzel kişilerce kurulmasına, işletilmesine Bakanlar Kurulunca izin verilir. Tanımlar
Madde 3-
Bu kanun uygulanmasında;
a) İşletici: Serbest bölgeyi işleten kamu kurum ve kuruluşunu, yerli ve yabancı gerçek veya tüzel kişileri,
b) Kullanıcı: Faaliyet ruhsatı alan ve bölgede belli bir işyeri bulunan gerçek veya tüzel kişiyi,
c) Döviz: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından konvertibl sayılan paralar veya ödemeyi sağlayan her nevi hesap ve belgeleri,
ifade eder.
Faaliyet Konuları ve Koordinasyon
Madde 4- (Değişik: 12.11.2008-5810/2 md.)
Serbest bölgelerde, Yüksek Planlama Kurulunca uygun görülecek her türlü sınai, ticari ve hizmetle ilgili faaliyetler yapılabilir.
Üretici işletmelerin talepleri hariç olmak üzere, fiyat, kalite ve standartlarla ilgili olarak kamu kurum ve kuruluşlarına kanunlarla ve diğer mevzuatla verilen yetkiler serbest bölgelerde uygulanmaz.
Serbest bölgelerde yapılan faaliyetleri değerlendirmek, bu bölgelerin geliştirilmesine ve sorunların çözümüne ilişkin stratejileri belirlemek ve önerilerde bulunmak üzere Serbest Bölgeler Koordinasyon Kurulu oluşturulmuştur. Kurulun teşkili ile çalışma usul ve esasları yönetmelikle belirlenir.
İKİNCİ BÖLÜM
SERBEST BÖLGENİN DÜZENLENMESİ Bölgenin Düzenlenme Esasları
Madde 5-
Serbest bölge ilan edilen yerlerde ihtiyaç duyulacak arazi ve tesisler Kamulaştırma Kanunu hükümlerine göre sağlanabilir.
(Değişik ikinci fıkra: 12.11.2008-5810/3 md.)
Yerli veya yabancı gerçek veya tüzel kişiler Dış Ticaret Müsteşarlığından ruhsat almak kaydıyla serbest bölgelerde faaliyette bulunabilirler. Serbest bölgelerde faaliyette bulunan yatırımcı kullanıcılara Hazinenin özel mülkiyetinde bulunan arazi, arsa ve binalar kiralanabilir veya bunlar üzerinde 49 yıla kadar irtifak hakkı tesis edilebilir. Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerler için aynı süre ile kullanma izni verilebilir.
Serbest bölgede arazinin kullanımı, yapı ve tesislerin projelendirilmesi, kurulması ve kullanılmasıyla ilgili diğer bütün izinler ve ruhsatlar bölge müdürlüğünce verilir ve denetlenir.
Serbest bölgelerin asayiş hizmetleri polis tarafından yerine getirilir. Muafiyet ve Teşvikler
Madde 6-(Değişik: 29.01.2004-5084/8 md.), (Değişik birinci fıkra: 12.11.2008-5810/4 md.)
Serbest bölgeler, Türkiye Gümrük Bölgesinin parçaları olmakla beraber; serbest dolaşımda olmayan eşyanın herhangi bir gümrük rejimine tabi tutulmaksızın ve serbest dolaşıma sokulmaksızın, gümrük mevzuatında öngörülen haller dışında kullanılmamak ya da tüketilmemek kaydıyla konulduğu, ithalat vergileri ile ticaret politikası önlemlerinin ve kambiyo mevzuatının uygulanması bakımından Türkiye Gümrük Bölgesi dışında olduğu kabul edilen ve serbest dolaşımdaki eşyanın bir serbest bölgeye konulması nedeniyle normal olarak eşyanın ihracına bağlı olanaklardan yararlandığı yerlerdir.
Bu bölgelerde gümrük ve kambiyo mükellefiyetine dair mevzuat hükümleri uygulanmaz.
Kullanıcıların tutmak zorunda oldukları defterler ile düzenleyecekleri belgelere ilişkin olarak, 04.01.1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanunun hükümlerine bağımlı olmaksızın düzenleme yapmaya Maliye Bakanlığı yetkilidir.
İşleticiler ve kullanıcılar yatırım ve üretim safhalarında Bakanlar Kurulunca belirlenecek vergi dışı teşviklerden yararlandırılabilir.
Serbest Bölgelerin Gelir ve Harcamaları
Madde 7-(Değişik: 20.06.2001-4684/9 md.) Serbest bölgelerden elde edilen gelirlerden;
a) Faaliyet ruhsatı ve izin belgesi karşılığı tahsil edilecek ücretler,
b) (Değişik: 13.01.2010-5946/1 md.) “Yurt dışından bölgeye getirilen malların CIF değeri üzerinden binde 1 ve bölgeden Türkiye’ye çıkarılan
malların FOB değeri üzerinden binde 9 oranında, peşin olarak ödenecek ücretler,”
c) Serbest bölgeyi işleten gerçek veya tüzel kişilerle yapılacak sözleşmeler uyarınca tahsil edilecek tutarlar,
d) Bölge faaliyetlerinden sağlanan diğer gelirler, (Değişik paragraf: 14.07.2004-5217/1 md.)
İlgili idare tarafından sözleşmeler gereği tüzel kişilere yapılan gelir payı aktarmaları düşüldükten sonra Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nezdinde açılacak özel bir hesaba yatırılır. Bu hesapta toplanan tutarlardan ret ve iadeler düşüldükten sonra kalan tutar, Dış Ticaret Müsteşarlığı merkez ödemelerini yapan merkez saymanlığı hesabına yatırılır. Merkez saymanlık hesabına yatırılan meblağ bütçeye gelir kaydedilir.
(Değişik ikinci fıkra: 11.04.2007-5623/1 md.)
Serbest bölgelerde yatırım ve tesis safhasında kullanılan mallar, tevsi ve kapasite artırmak amacıyla getirilen mallar, kullanıcının kendisine ait olmayan bakım ve onarım maksadıyla getirilen mallar, bölgelere geçici olarak getirilen araç, gereç ve ekipmanlar, fason üretim amacıyla getirilen mallar, 06.02.2004 tarihinden sonra faaliyet ruhsatı alanlardan imalatçı kullanıcıların dışındaki kullanıcılar tarafından yurt dışından bölgeye getirilen ve/veya bölgeden Türkiye’ye çıkarılan mallar birinci fıkranın (b) bendi hükmü uyarınca bir ücrete tabi tutulmaz. Ancak, bakım ve onarım ile fason üretimde yaratılan katma değer üzerinden ve 06.02.2004 tarihinden sonra faaliyet ruhsatı alanlardan imalatçı kullanıcıların dışındaki kullanıcılar tarafından yurt dışından getirilerek bölge içinde satılan mallardan bu ücret alınır.
(Değişik son fıkra: 14.07.2004-5217/1 md.)
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nezdinde oluşturulan özel hesabın işleyişine ilişkin usul ve esaslar Maliye Bakanlığının uygun görüşü üzerine Dış Ticaret Müsteşarlığınca çıkarılacak yönetmelikle belirlenir. Gelirlerin zamanında yatırılmaması halinde 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümleri uygulanır.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM MAL VE HİZMETLER Bölgedeki Mallar
Madde 8-
Serbest bölge ile Türkiye’nin diğer yerleri arasında yapılacak ticaret, dış ticaret rejimine tabidir. Serbest bölge ile diğer ülkeler ve serbest bölgeler arasında dış ticaret rejimi uygulanmaz.
(Değişik son fıkra: 12.11.2008-5810/5 md.)
Bedeli 5000 ABD doları veya karşılığı Yeni Türk Lirasını geçmeyen Türkiye mahreçli mallar, isteğe bağlı olarak ihracat işlemine tabi tutulmayabilir.
Kambiyo ve Hizmetler Madde 9-
Serbest bölgelerdeki faaliyetlerle ilgili her türlü ödemeler dövizle yapılır. Bakanlar Kurulu ödemelerin Türk Lirası olarak yapılmasına da karar verebilir.
Serbest bölgede gemi ve liman hizmetleri işletici tarafından yapılır veya kamu kurum ve kuruluşlarına, gerçek veya tüzel kişilere yaptırılır.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK, KALDIRILAN VE UYGULANMAYAN HÜKÜMLER, YÖNETMELİK
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Esasları Madde 10-
Serbest bölgelerde, faaliyet gösterecek işyerlerinde yabancı uyruklu yönetici ve vasıflı personel çalıştırılabilir. Buna ait esaslar yönetmelikte belirlenir.
Serbest bölgelerde Türkiye Cumhuriyeti sosyal güvenlik mevzuatı hükümleri uygulanır.
Madde 11-
21 Aralık 1953 tarihli ve 6209 sayılı Serbest Bölge Kanunu yürürlükten kaldırılmıştır.
Uygulanmayan Hükümler
Madde 12-(Değişik: 12.11.2008-5810/6 md.)
Serbest bölgelerde 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun, 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu, 5393 sayılı Belediye Kanununun ölüm ve yangın halleri, kanalizasyonların inşa ve tamiri ile içme, kullanma, endüstri suyunu sağlamaya ve gaz, su, elektrik sarfiyatını denetlemeye yönelik maddeleri dışında kalan hükümleri, 5682 sayılı Pasaport Kanunu, 5683 sayılı Yabancıların Türkiye’de İkamet ve Seyahatleri Hakkında Kanun ile diğer kanunların bu Kanuna aykırı hükümleri uygulanmaz. Ayrıca, 5 inci maddenin ikinci fıkrasında belirtilen işlemler, 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu hükümlerine tabi değildir.
Uygulama Yönetmeliği Madde 13-
Bu Kanunda düzenlenmesi yönetmeliğe bırakılan konularla, serbest bölgelerde faaliyette bulunacak işleticilerin teşekkül tarzı, görev, yetki ve sorumlulukları, bu işleticilere ve kullanıcılara verilecek, faaliyet ruhsatları ve iptali, bunların sınai ve ticari sicillerinin tutulması, (Değişik ibare: 20.06.2001-4684/9 md.) hesaba yapacakları ödemeler, serbest bölge ile ilgili faaliyetlerin tabi olacağı esaslar, bölgelere giriş için verilecek izin belgesi ile görev kartları, ikamet izni ve çalışma esasları ve serbest bölgelerin işletilmesine dair diğer hususlar yönetmelikle düzenlenir.
Geçici Madde 1-(Mülga: 03.08.2002-4771/12 md.) Geçici Madde 2-
Bu Kanun bir serbest bölge için, o serbest bölgenin faaliyete geçmesinden itibaren uygulanır. Faaliyete geçiş tarihi ise, o serbest bölge alanını çevreleyen çit, kule ve kapı inşaatlarının tamamlanması ve bölge müdürlüğü, polis ve gümrük birimlerinin göreve başlaması suretiyle bölgenin resmen açılış tarihidir.
Geçici Madde 3-(Ek: 29.01.2004-5084/9 md.)
Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla bu Kanuna göre kurulan serbest bölgelerde faaliyette bulunmak üzere ruhsat almış mükelleflerin;
a) Bu bölgelerde gerçekleştirdikleri faaliyetler dolayısıyla elde ettikleri kazançları, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla faaliyet ruhsatlarında belirtilen süre ile sınırlı olmak üzere gelir veya kurumlar vergisinden müstesnadır. Bu istisnanın 31.12.1960 tarihli ve 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 94 üncü maddesinin birinci fıkrasının (6) numaralı bendinin (b) alt bendi kapsamında yapılacak tevkifata etkisi yoktur.
b) Bu bölgelerde istihdam ettikleri personele ödedikleri ücretler 31.12.2008 tarihine kadar gelir vergisinden müstesnadır. Ancak, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla ruhsatlarında belirtilen süre 31.12.2008 tarihinden daha önceki bir tarihte sona eriyorsa, istisna uygulamasında ruhsatta yer alan sürenin bitiş tarihi dikkate alınır.
c) Bu bölgelerde gerçekleştirdikleri faaliyetleri ile ilgili olarak yaptıkları işlemler 31.12.2008 tarihine kadar her türlü vergi, resim ve harçtan müstesnadır.
(Değişik ikinci fıkra:12.11.2008-5810/7 md.)
Avrupa Birliğine tam üyeliğin gerçekleştiği tarihi içeren yılın vergilendirme döneminin sonuna kadar;
a) Serbest bölgelerde üretim faaliyetinde bulunan mükelleflerin bu bölgelerde imal ettikleri ürünlerin satışından elde ettikleri kazançları gelir veya kurumlar vergisinden müstesnadır. Bu istisnanın 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 94 üncü maddesinin birinci fıkrasının (6) numaralı bendinin (b) alt bendi ile 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 15 inci ve 30 uncu maddeleri uyarınca yapılacak tevkifata etkisi yoktur.
b) Bu bölgelerde üretilen ürünlerin FOB bedelinin en az % 85’ini yurtdışına ihraç eden mükelleflerin istihdam ettikleri personele ödedikleri ücretler gelir vergisinden müstesnadır. Bu oranı % 50’ye kadar indirmeye ve
kanuni seviyesine kadar yükseltmeye Bakanlar Kurulu yetkilidir. Yıllık satış tutarı bu oranın altında kalan mükelleflerden zamanında tahsil edilmeyen vergiler cezasız olarak, gecikme zammıyla birlikte tahsil edilir. c) Bu bölgelerde gerçekleştirilen faaliyetlerle ilgili olarak yapılan işlemler
ve düzenlenen kağıtlar damga vergisi ve harçlardan müstesnadır.
Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye Maliye Bakanlığı yetkilidir.
Geçici Madde 4-(Ek: 11.04.2007-5623/2 md.)
06.02.2004 tarihinden sonra faaliyet ruhsatı alanlardan, imalatçı kullanıcıların dışındaki kullanıcılar tarafından yurtdışından bölgeye getirilen ve/veya bölgeden Türkiye’ye çıkarılan malların, bu Kanunun 7 nci maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde belirtilen ücrete tabi tutulmaması nedeniyle, gelir payı ödenen serbest bölgelerde kurucu ve işletici şirketlerin işletme sözleşmelerindeki gelir payı kayıplarının karşılanması amacıyla yönetmelikte düzenleme yapılır.
Geçici Madde 5-(Ek: 12.11.2008-5810/8 md.)
Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten önce serbest bölgelerde faaliyet ruhsatı almış olan kullanıcılara kiralanan arazi, arsa ve binalardan Hazinenin mülkiyetinde bulunanların ruhsat ve kira süresi, Dış Ticaret Müsteşarlığınca 49 yıla kadar uzatılabilir. Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar yönetmelikle