EKONOMİK RAPOR HAZİRAN 2007
MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇESİ Bütçede seçim ekonomisi izleri
Ekonomik aktivitedeki yavaşlamanõn vergi gelirleri üzerindeki olumsuz etkisi ve seçim nedeniyle bazõ harcamalarõn öne çekilmesi yüzünden mayõs ayõnda Merkezi Yönetim Bütçesi geçen yõlõn aynõ ayõna göre daha olumsuz bir performans gösterdi.
Merkezi yönetim bütçesi bu yõl mart ayõndan sonra mayõs ayõnda da fazla verdi. Martta verilen bütçe fazlasõnda Türk Telekom’un özelleştirmesinin bedelinin peşin tahsil edilmesi etkili olurken, mayõs ayõndaki fazlada ise Ziraat Bankasõnõn kar payõ ödemesinin katkõsõ oldu.
Bu görünüme rağmen, bütçe performansõ geçen yõlõn gerisinde kalmaya devam ediyor.
Mayõsta 2 milyar YTL fazla veren bütçe, yõlõn ilk beş aylõk döneminde ise 3,3 milyar YTL açõkla sonuçlandõ. Geçen yõl mayõsta bütçe 4,3 milyar YTL fazla vermiş, ocak-mayõs dönemindeki bütçe fazlasõ ise 304 milyon YTL olarak gerçekleşmişti.
Bütçe Uygulama Sonuçlarõ (Ocak-Mayõs;Milyon YTL)
2006 2007 Değ.(%)
HARCAMALAR 68.533 83.493 21,8
Faiz Hariç Harcama 48.470 59.828 23,4
Personel Giderleri 15.365 18.388 19,7
Sosyal Güv.Kur. Devlet Primi 1.998 2.291 14,6
Mal ve Hizmet Alõmlarõ 5.292 7.021 32,7
Cari Transferler 20.890 26.351 26,1
Sermaye Giderleri 2.309 3.193 38,3
Sermaye Transferleri 766 1.237 61,4
Borç Verme 1.849 1.346 -27,2
Yedek Ödenekler 0 0
Faiz Harcamalarõ 20.063 23.665 18,0
GELİRLER 68.837 80.150 16,4
Genel Bütçe Gelirleri 67.041 77.963 16,3
Vergi Gelirleri 54.851 59.224 8,0
Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri 4.383 5.232 19,4 Alõnan Bağõş ve Yardõmlar ile Özel Gel. 146 248 69,5 Faizler, Paylar ve Cezalar 7.514 7.323 -2,5
Sermaye Gelirleri 147 5.937 3.931,1
Özel Bütçeli İdarelerin Öz Gelirleri 1.048 1.352 29,0 Düzen. ve Denet. Kurumlarõn Gelirleri 748 835 11,6
Bütçe Dengesi 304 -3.344 -1.198,5
Faiz Dõşõ Denge 20.367 20.321 -0,2
Merkezi yönetim bütçe performansõndaki zayõflamanõn en önemli göstergesini ise yõlõn ilk beş aylõk döneminde bütçe harcamalarõ yüzde 21,8 oranõnda artarken, bütçe gelirlerindeki artõşõn yüzde 16,4’te kalmasõ oluşturuyor. Faiz dõşõ harcamalar bu dönemde yüzde 23,4
EKONOMİK RAPOR HAZİRAN 2007
oranõnda bir büyüme kaydederken faiz ödemelerinde de yüzde 18 gibi oldukça önemli bir artõş yaşanõyor.
Yõlõn ilk beş aylõk döneminde Türk Telekom’un özelleştirme bedelinin peşin tahsil edilmesi ve kamu bankalarõnõn kar payõ ödemeleri gibi vergi dõşõ gelirlerde yaşanan gelişmelere rağmen bütçe gelirlerindeki artõşõn yüzde 16,4’te kalmasõnda vergi gelirlerindeki düşük performans belirleyici oldu.
Ocak-mayõs dönemi toplam vergi gelirleri geçen yõlõn aynõ dönemine göre sadece yüzde 8 oranõnda artõş kaydetti.
Bu yõlõn tümünde bütçe harcamalarõnõn yüzde 16,9, faiz dõşõ harcamalarõn yüzde 17,5 ve faiz harcamalarõnõn yüzde 14,4 oranõnda artmasõ hedeflenmişti. Bütçe gelirlerinde ise yüzde 9,8 oranõnda bir büyüme öngörülmüştü. Vergi gelirlerinde ise yüzde 15 oranõnda bir artõş hedeflenmişti. Bütçe harcamalarõndaki artõş hõzõnõn hedefin oldukça üzerinde, özellikle vergi gelirlerindeki artõş hõzõnõn ise hedefin oldukça gerisinde kaldõğõna dikkat çekmek gerekiyor.
Ocak-mayõs döneminde faiz dõşõ bütçe harcamalarõnda yüzde 13 oranõnda bir reel büyüme yaşanmasõnda mal ve hizmet alõmlarõ, sermaye giderleri ve sermaye transferi kalemlerindeki yüksek oranlõ büyümeler etkili oldu.
Hükümetin, 22 Temmuz’da yapõlacak seçimlerden önce cari harcamalar ve yatõrõm harcamalarõnda oldukça cömert davranmaya başladõğõ gözleniyor.
Hükümetin, daha önce yõlõn tümüne yayarak ödediği, hatta sonraki yõllara sarkõttõğõ bazõ tarõmsal destekleme ödemelerini bu yõl, yõlõn ilk yarõsõnda tümüyle ödeme planõ da haziran ve temmuz ayõ bütçe gerçekleşmelerini olumsuz etkileyecek.
Ocak-mayõs döneminde IMF tanõmlõ faiz dõşõ fazla ise 10,0 milyar YTL ile geçen seneki 15,8 milyar YTL’lik fazlaya göre yüzde 37’lik bir düşüş gösterdi.
IMF, bu yõl başõnda yaptõğõ gözden geçirmede, bütçedeki bu olumsuz gelişmeyi dikkate alarak hükümetten GSMH’nin yüzde 0,8’i kadar önlem almasõnõ istemişti. Hükümetin uygulamaya koyduğu söz konusu önlemler yõlõn geri kalanõnda tam olarak uygulansa bile GSMH’nin yüzde 6,5’i olan faiz dõşõ fazlada yõlsonu hedefinin yakalanmasõ için yeni önlemlere gerek olabileceği görülüyor.
Ekonomik aktivitede yõlõn ikinci yarõsõnda bir canlanma yaşanmaz ise hedefin yakalanabilmesi için harcama kõsõtlayõcõ ya da gelir artõrõcõ yeni önlemlerin alõnmasõnõn kaçõnõlmaz hale geleceği tahmin ediliyor.
EKONOMİK RAPOR HAZİRAN 2007
Vergi gelirleri reel olarak azalõyor
Kurumlar vergisi oranõnda geçen yõl yapõlan indirim, ücretlilerin topladõklarõ belgeler karşõlõğõnda vergi indirimi sağlanmasõna yönelik uygulamanõn kaldõrõlmasõ, iç talepte yaşanan durgunluk ve benzeri nedenler vergi gelirlerindeki artõşõ yüzde 8’le sõnõrlandõrdõ. Reel olarak bakõldõğõnda ocak-mayõs dönemindeki toplam vergi gelirleri geçen yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 1’lik azalma kaydetti.
Merkezi Yönetim Bütçesi Vergi Gelirleri (Ocak-Mayõs;Milyon YTL)
2006 2007 Değ.(%)
VERGİ GELİRLERİ 54.874 59.224 7,9
Gelir ve Kazanç Üzerinden Alõnan 16.804 19.024 13,2
- Gelir Vergisi 10.377 13.164 26,9
- Kurumlar Vergisi 6.427 5.860 -8,8
Mülkiyet Üzerinden Alõnan 1.426 1.641 15,1
Dahilde Alõnan Mal ve Hizmet Ver. 23.598 24.054 1,9
- Dahilde Alõnan KDV 6.448 6.692 3,8
- Özel Tüketim Vergisi 14.503 14.309 -1,3 - Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi 1.018 1.303 28,0
- Şans Oyunlarõ Vergisi 154 144 -6,4
- Özel İletişim Vergisi 1.474 1.606 8,9
Uluslararasõ Ticaretten Alõnan 10.197 11.076 8,6
Damga Vergisi 1.263 1.503 19,1
Harçlar 1.559 1.906 22,2
Başka Yerde Sõnõflandõrõlmayan Diğer Ver. 28 20 -31,0
Ocak-mayõs döneminde tahsil edilen kurumlar vergisi miktarõ geçen yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 8.8 oranõnda azalõrken, dahilde alõnan KDV’deki artõş yüzde 3.8’de kaldõ. Özel tüketim vergisi tahsilatõ ise yüzde 1,3 oranõnda azaldõ.
Bunlarõn yanõ sõra ithalattaki artõşa rağmen dolar kurunun düşük seyretmesi, dõş ticaretten alõnan vergilerdeki artõşõn da yüzde 8.6 düzeyinde kalmasõna yol açtõ.
Maliye Bakanlõğõ’nõn vergi gelirlerine ilişkin olarak açõkladõğõ rakamlar, iç talepte yaşan durgunluğun da izlerini taşõyor. KDV artõş hõzõnõn yüzde 3 gibi düşük bir düzeyde kalmasõ, motorlu taşõtlar, alkollü ve alkolsüz içeceklerden alõnan ÖTV’nin azalmasõ, tütün ürünlerinden alõnan ÖTV’deki artõşõn yüzde 1,8’de, akaryakõttan alõnan ÖTV’deki artõşõn yüzde 3,1’de kalmasõ toplam iç talepteki daralmanõn önemli bir boyutta olduğunu gösteriyor.
EKONOMİK RAPOR HAZİRAN 2007
İÇ BORÇLAR
İç borçlanma tüm hõzõyla sürüyor
Mali disiplinde geçen yõla göre yaşanan olumsuz gelişme, Hazinenin nakit bazda açõkladõğõ gerçekleşmelerden daha kolay izlenebiliyor.
Bütçe açõğõnõn 3,.3 milyar YTL düzeyinde kaldõğõ bu yõl ocak-mayõs döneminde Hazine’nin, özelleştirme gelirlerini gelir kalemleri arasõna dahil etmeden hesapladõğõ nakit açõğõ ise 110.7 milyar YTL olarak gerçekleşti.
Bu nedenle Hazine nakit açõğõnõn finansmanõ için bu dönemde net 9,1 milyar YTL’lik bir borçlanmaya gitti. Geçen yõlõn aynõ döneminde ise Hazine net 3,1 milyar YTL’lik borç ödemesi yapmõştõ. Diğer bir deyişle ödediği borçtan daha az borçlanmõştõ.
HAZİNE’NİN BORÇLANMASI (Ocak-Mayõs, Milyon YTL) (*)
2006 2007 Değ(%)
BORÇLANMA (NET) -3.128 9.115
DIŞ BORÇLANMA (NET) -3.721 -825 -77,8
- Kullanõm 3.522 7.010 99,0
- Ödeme 7.243 7.835 8,2
İÇ BORÇLANMA (NET) 593 9.941 1.577,7
- Kullanõm 48.097 53.713 11,7
- Ödeme 47.505 43.772 -7,9
ÖZELLEŞTİRME GELİRİ 8.490 5.984 -29,5
TMSF'DEN AKTARIMLAR 34 97 189,7
DEVİRLİ - GARANTİLİ BORÇ GERİ DÖNÜŞLERİ 237 317 33,6
BANKA KULLANIMI -1.624 -4.796 195,3
KUR FARKLARI 1.922 -1.022 -153,2
KASA/BANKA NET -3.546 -3.773 6,4
Kaynak: Hazine Müsteşarlõğõ
(*) Hazine Müsteşarlõğõnõn nakit bazdaki iç borçlanmalarõyla dõş borçlanmalarõnõ içermektedir.
Ocak-mayõs döneminde Hazine 43,7 milyar YTL’lik iç borç ödemesi gerçekleştirip 53,7 milyar YTL’lik yeni iç borçlanmaya giderken, net 9,9 milyar YTL borçlandõ. Dõş borçlanma ise net 825 milyon YTL’lik geri ödemeyle sonuçlandõ.
Bu yõlõn ilk dört aylõk döneminde aktarõlan 6 milyar YTL’lik özelleştirme gelirine rağmen borçlanmasõnõ tüm hõzõyla sürdüren, Hazine geçen yõlõn tümünde net olarak sadece 166 milyon YTL’lik borçlanmaya gitmişti.
Bütçe gelirlerindeki artõşõn, harcamalara göre daha düşük seyretmesi, geçen yõl mayõs ayõndan sonra Hazine iç borçlanma faizlerinde yaşanan yükselme, seçim öncesi hükümetin bazõ kamu harcamalarõnõ artõma tercihi Hazinenin borç stokunun yeniden yükselmeye başlamasõna yol açtõ. İç borç stoku bu yõlõn ilk dört ayõnda yüzde 4,3 oranõnda arttõ.
EKONOMİK RAPOR HAZİRAN 2007
2006 yõlõ sonunda 251,5 milyar YTL olan iç borç stoku, bu yõl nisan sonunda 262,4 milyar YTL’ye çõktõ.
Borç stokundaki büyüme eğiliminin, kamu harcamalarõndaki artõşa ve ekonomik aktivitedeki yavaşlamadan vergi gelirleri tahsilâtõnõn olumsuz etkilenmesi yüzünden haziran ayõndan itibaren daha da hõzlanmasõ beklenebilir.
İç Borç Stokunun vadesi ve döviz/faiz dağõlõmõ (Milyon YTL)
NAKİT 208.376 22,3 82,9 220.150 24,1 83,9
YTL - Sabit getirili 111.457 12,9 44,3 18.453 15,3 45,2 YTL – Değiş. faizli 63.993 39,8 25,4 71.095 39,2 27,1 Döviz cinsinden 32.927 20,3 13,1 30.601 23,0 11,7
Dövize endeksli -
-NAKİT DIŞI 43.094 32.0 17,1 42.187 28,6 16,1
YTL - Sabit getirili -
-YTL – Değiş. faizli 41.350 32,4 16,4 40.495 29,1 15,4 Döviz cinsinden
Dövize endeksli 1.744 22.1 0,7 1.692 18,0 0,6 TOPLAM İÇ BORÇ 251.470 24.6 100 262.336 24,8 100,0 Kaynak: Hazine Müsteşarlõğõ
İç borç stokunun faiz/döviz kompozisyonunda sabit YTL cinsinden borçlarõn ağõrlõğõnõn geçen yõlõn sonunda yüzde 44,3 olan payõ nisan sonunda yüzde 45,2’ye, YTL cinsinden değişken faizli borçlarõn payõ ise yüzde 41,8’den yüzde 42,5’e yükseldi. Döviz cinsinden ve dövize endeksli borçlarõn payõ ise yüzde 13,8’den yüzde 12,3’e geriledi.
İç borç stokunda değişken faizli borçlarõn payõnõn yüzde 42,5 gibi yüksek bir düzeyde seyretmesi, stokun faiz onanlarõndaki değişme olan duyarlõlõğõnõ artõrõrken, borcun sürdürülebilirliğiyle ilgili tedirginlikleri de artõrõyor.
İç Borç Stoku (Milyar YTL)
Tahvil Bono Toplam GSMH GSMH/
İç Borç
EKONOMİK RAPOR HAZİRAN 2007
Önceki yõllara göre payõ önemli ölçüde azalsa da döviz cinsinden ve dövize endeksli borçlar nedeniyle iç borç stoku kur değişimlerinden önemli ölçüde de etkileniyor.
İç borçlanma faizi yüzde 18–19 bandõnda
Hazinenin, 2006 yõlõ başõnda yüzde 14’e kadar geriledikten sonra mayõs-haziran dalgalanmasõnda yeniden yüzde 20’li düzeylere yükselen iç borçlanma faiz oranlarõ yüzde 18–19 bandõnda salõnmaya devam ediyor. Merkez Bankasõnõn, geçen yõl temmuzda yüzde 17,5’e kadar yükselttiği gecelik borçlanma faiz oranõnda indirim yapõlmadõğõ sürece faiz oranlarõnõn da bu düzeyden daha fazla aşağõ inmesini beklememek gerekiyor. Bunun yanõ sõra uluslararasõ piyasalarda yaşanan gelişmeler de Türkiye’deki faiz oranlarõnõn kõsa vadede aşağõ doğru gitmesini engelliyor. Son olarak Haziran ayõ başõnda ABD’de yaşanan faiz artõşlarõnõn piyasalarda yarattõğõ dalgalanmalar Türkiye’deki faiz oranlarõnõn da yönünü yeniden yukarõ çevirdi.
Hazine iç borçlanmasõnõ bu yõl ocakta yüzde 20,3, Şubatta yüzde 18,9, Martta yüzde 19,8 Nisan da yüzde 19,1 ve mayõsta yüzde 18,8’lik yõllõk bileşik faiz oranõyla gerçekleştirdi. Mayõstaki faiz oranõ geçen yõl mayõs ayõndaki düzeyin yaklaşõk 4 puan üzerinde bulunuyor.
İÇ BORÇLANMANIN NOMİNAL VE REEL FAİZ ORANLARI (%) Ortalama.
1999 479 22.566 109,6 35,3
2000 411 24.653 38,2 -10,5
Kaynak: Hazine Müsteşarlõğõ ve kendi hesaplamalarõmõz.
(*) Merkez Bankasõnõn yüzde 5.8’e çõkardõğõ olan 2007 enflasyon tahmini dikkate alõnarak hesaplandõ.
(**)Merkez Bankasõ’nõn beklenti anketiyle belirlediği 12 ay sonrasõna ilişkin yõllõk enflasyon tahmini esas alõnarak hesaplandõ.
Yõlõn ilk beş aylõk dönemindeki iç borçlanmanõn ortalama yõllõk bileşik faizi ise yüzde 19,7 olarak hesaplandõ.
EKONOMİK RAPOR HAZİRAN 2007
Merkez Bankasõ’nõn beklenti anketiyle yüzde 6,57 olarak belirlediği gelecek yõl mayõs sonuna ilişkin yõllõk enflasyon tahmini dikkate alõnarak yapõlan hesaplamaya göre mayõs ayõ borçlanmalarõnõn beklenen reel faizi ise yüzde 11,69 oldu.
Hazinenin mayõstaki iç borçlanmasõnõn ortalama vadesi ise 1.541 günle bu yõlõn en uzun vadeli borçlanmasõ oldu. Ocak-mayõs dönemi borçlanmalarõnõn ortalama vadesi ise 1107 güne kadar uzadõ.
Bu arada Hazine Müsteşarlõğõnõn, iç borç stokunu oluşturan borçlarõn faiz oranlarõnõ dikkate alarak yaptõğõ belirlemeye göre, stokta yer alan ve piyasaya olan YTL cinsinden iç borçlarõn reel faiz yükü yüzde 10,3 düzeyinde bulunuyor.
---
SICAK PARA VE TÜRKİYE
Türkiye, “sõcak para kavramõyla” 1989 yõlõnõ izleyen yõllarda tanõştõ. Türkiye’nin kambiyo rejiminde yaptõğõ değişiklikle birlikte, kõsa vadeli sermaye giriş ve çõkõşlarõ tümüyle serbest bõrakõldõ. Bu düzenlemeyle bir Türk yatõrõmcõ herhangi bir izin almadan parasõnõ “daha fazla kazanacağõna inandõğõ” bir başka ülkeye transfer edebilirken, kendi ülkesine ya da diğer ülkelere göre Türkiye’de daha fazla para kazanabileceğine inanan yabancõ yatõrõmcõlarõn da parasõnõ Türkiye’de değerlendirebilmelerine olanak sağlõyordu. Başka biri ifadeyle Türkiye parasõnõ diğer paralarla rekabete açmõş oluyordu. Dolayõsõyla paranõn kalitesi ve fiyatõ önemli hale geliyordu.
Bir ülkenin parasõnõn kalitesini kuşkusuz o ülkenin ekonomik yapõsõ ve istikrarõ belirler.
Fiyatõ ise faizidir. Faizi yüksek olan paranõn fiyatõ düşük demektir. 1989 yõlõ Türkiye’de kamu açõklarõnõn yeniden artmaya başladõğõ, dolayõsõyla makro ekonomik dengesizliklerin büyümeye başladõğõ dönemin de başlangõcõnõ oluşturuyordu. Hükümetin, kõsa vadeli avans uygulamasõyla Merkez Bankasõ’na karşõlõksõz para bastõrma olanağõ bulunuyordu. Yani paranõn kalitesiyle ilgili sorun bulunuyordu. Türk parasõnõn diğer paralarla rekabet edebilmesi, diğer bir ifadeyle Türkiye’den para çõkõşõna yol açmadan para çekilebilmesi için yapõlmasõ gereken şey faiz oranõnõn artõrõlmasõydõ.
6,6
2002 2003 2004 2005 2006 2007 May.
Türkiye'deki Sõcak Para (Milyar Dolar)
Ekonomik alt yapõsõ tam sağlanmadan Türkiye’nin kõsa vadeli sermaye hareketlerinin önündeki tüm engelleri bir gecede kaldõrmasõ, kõsa sürede ülkeyi sõcak para cennetine çevirdi. Bir günde girip-bir günde çõkabilecek paraya güvenerek kamu harcamalarõnõ alabildiğince artõran Türkiye, 1990’lõ yõllarõ ardõ ardõna gelen krizlerle geçirdi.
EKONOMİK RAPOR HAZİRAN 2007
Türkiye, kõsa vadeli sermaye kaçõşõyla başlayan 2001 krizinden sonra yeniden sõcak para cenneti haline geldi. Uluslararasõ piyasalardaki likidite bolluğunun da etkisiyle, Türkiye 2002 yõlõndan sonra yoğun olarak kõsa vadeli sermaye çekti. 2001 krizinde varlõk fiyatlarõnõn dibe vurmasõnõn da etkisiyle kõsa vadeli sermaye, özellikle hisse senedi ve iç borçlanma kağõtlarõndan, 2002 yõlõndan sonra çok yüksek ölçüde kazanç elde etti.
Yabancõlarõn Türkiye’deki Sõcak Para Stoku (Milyon dolar)
2006 2007 Değişim
Hisse senetleri 29.556 34.897 44.429 49.953 20.397 15.056 5.524 İç borçlanma kağõtlarõ 15.731 26.019 33.129 33.062 17.331 7.043 -67 -YTL DİBS 13.629 23.030 31.126 31.044 17.415 8.014 -82 -Yab. Para DİBS 2.102 2.988 2.003 2.019 -83 -969 16 Mevduat toplamõ 4.298 4.515 4.944 5.086 788 571 142 -Döviz Mevduatõ 2.641 3.170 3.240 3.200 559 30 -40 -YTL Mevduatõ 1.657 1.345 1.704 1.886 229 541 182
Hem bu kazanç hem de net sõcak para girişi yüzünden Türkiye’deki sõcak para stoku 82 milyar dolarlõk bir artõş kaydetti. 2002 yõlõ sonunda yabancõlarõn Türkiye’deki sõcak para stoku 6,6 milyar dolar düzeyinde bulunuyordu.
1000 DOLAR 4.5 YILDA BORSADA 3 BİN 586 DOLAR OLDU Sõcak Paranõn Borsa'daki kazancõ (Dolar)
2002 2003 2004 2005 2006 2007 - 18 Mayõs
Sõcak para 2002 yõlõndan sonra Türkiye’de İMKB’de dolar bazõnda yüzde 260 yaklaşan, Hazine iç borçlanma kağõtlarõnda ise yüzde 140’õ aşan oranda kazanç sağladõ.
SICAK PARA 4.5 YILDA DEVLET TAHVİLİNDE DOLAR BAZINDA YÜZDE 141.4 KAZANDI
2002 2003 2004 2005 2006 2007 18 Mayõs
EKONOMİK RAPOR HAZİRAN 2007