Merkez Örgütlenmesi

Devlet teĢkilatının merkez örgütlenmesi CumhurbaĢkanlığı, BaĢbakanlık ve Bakanlar Kurulu, bakanlık ve merkez örgütlenmesinin taĢra teĢkilatından oluĢmaktadır.

Türkiye Cumhuriyeti‘nin birliğini temsil eden CumhurbaĢkanı‘nın nitelikleri, seçilebilme koĢulları, görev ve yetkileri Anaysa tarafından ayrıntılı bir biçimde düzenlenmiĢtir (md: 101-104).

15 _{Türk kamu yönetimini ―yapısal olarak‖ Güler, genel, askeri, adli ve akademik olmak üzere dört alan}

Bakanlar Kurulu ile birlikte yürütmenin baĢında bulunan makam olan CumhurbaĢkanı, yürütmenin sorumsuz kanadını temsil etmektedir. Bunun nedeni CumhurbaĢkanının Anayasa ve diğer kanunlarda BaĢbakan ve ilgili bakanın imzalarına gerek olmayan, tek baĢına imzaladığı iĢlemler dıĢındaki bütün kararların, BaĢbakan ve ilgili bakanlarca imzalanması ve bu kararlardan BaĢbakan ve ilgili bakanın sorumlu olmasıdır (md: 105/1).

CumhurbaĢkanı‘nın tek baĢına imzaladığı kararlar ve emirlere karĢı Anayasa dahil herhangi bir yargı merciine baĢvurulamaması durumu karĢısında CumhurbaĢkanı, ancak vatana ihanet suçundan yargılanabilmektedir. Bu suçlamanın gerçekleĢebilmesi için de Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en az üçte birinin teklifte bulunması ve üye tamsayısının en az dörtte üçünün karar vermesi koĢuluna bağlanmıĢtır ( md: 105/2-3).

CumhurbaĢkanının siyasi ve idari görevlerinin yerine getirilebilmesi için CumhurbaĢkanlığı Genel Sekreterliği kurulmuĢtur.

CumhurbaĢkanı Genel Sekreterliği‘nin kuruluĢunun, teĢkilat ve çalıĢma esaslarının, personel atama iĢlemlerinin CumhurbaĢkanlığı Kararnamesi ile düzenleneceği Anayasa‘nın 107. maddesinde düzenlenmiĢtir. Bu doğrultuda CumhurbaĢkanlığı Örgütü 1 numaralı CumhurbaĢkanlığı Genel Sekreterliği TeĢkilatı Hakkında CumhurbaĢkanlığı Kararnamesi ile düzenlemiĢtir (Günday, 2003: 370).

Türk yönetim teĢkilatı açısından önem teĢkil eden ve idarenin hukuka uygunluğunun, düzenli ve verimli Ģekilde yürütülmesinin ve geliĢtirilmesinin sağlanması amacıyla CumhurbaĢkanı‘na bağlı görev yapan bir teĢkilat olarak Devlet Denetleme Kurulu kurulmuĢtur.

Devlet Denetleme Kurulu‘nun görevleri, Anayasa‘nın 108. maddesinde düzenlenmiĢtir. Buna göre Devlet Denetleme Kurulu, CumhurbaĢkanının isteği üzerine Silahlı Kuvvetler ve yargı organları dıĢındaki bütün kamu kurum ve kuruluĢlarında ve sermayesinin yarısından fazlasına bu kurum ve kuruluĢların katıldığı her türlü kuruluĢta, kamu kurumu niteliğinde olan meslek kuruluĢlarında,

her düzeydeki iĢçi ve iĢveren meslek kuruluĢlarında, kamuya yararlı derneklerle vakıflarda, her türlü inceleme, araĢtırma ve denetlemeleri yapmakla görevlidir.

Ġki baĢlı yürütmenin sorumlu kanadı Bakanlar Kurulu‘dur. Bakanlar Kurulu, BaĢbakanın baĢkanlığında bütün hizmet ve devlet bakanlarından oluĢmaktadır (Günday, 2003: 363). BaĢbakan da Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri arasından CumhurbaĢkanı tarafından atanmaktadır (md: 109/1-2).

Bakanlar Kurulu, BaĢbakanın gözetiminde hükümetin genel siyasetini yürütür. Bakanlar Kurulu hükümetin genel siyasetinin yürütülmesinde birlikte sorumludur.

BaĢbakan, bakanların görevlerinin Anayasa ve kanunlara uygun olarak yerine getirilmesini gözetmek ve düzeltici önlemleri almakla yükümlü kılınmıĢtır (md: 112/3). Bu bağlamda her bakan hem BaĢbakana karĢı hem de kendi yetkisi içindeki iĢlerden ve emri altındakilerin eylem ve iĢlemlerinden de sorumlu tutulmuĢtur (md: 112/2).

Ġki çeĢit baĢbakan yardımcılığı makamı bulunmaktadır. Bunlardan birincisi baĢbakana yardım etmek ve Bakanlar Kurulu‘nda eĢgüdüm sağlamak üzere Hükümetin oluĢumu ve genel siyasetinin yürütülmesi amacıyla oluĢturulan makamdır. Ġkinci baĢbakan yardımcılığı makamı ise 3046 sayılı Kanun‘daki (mülga 4. madde: http://www.ekanun.net/3046-sayili-kanun/index.html. EriĢim Tarihi: 23.08.2011) devlet bakanlığı makamının yerine ihdas edilen ve görevleri BaĢbakana yardım etmek ve BaĢbakan tarafından verilecek görevleri yerine getirmek olan baĢbakan yardımcılığı makamıdır (http://www. resmigazete. gov.tr/ eskiler/ 2011/ 06/20110608M1-11.pdf. EriĢim Tarihi: 23.08.2011).

643 sayılı KHK‘nın 1. maddesine göre bu baĢbakan yardımcılarının, Bakanlar Kurulu‘nda eĢgüdümü sağlamak, özel önem ve öncelik taĢıyan konularda deneyim ve bilgilerinden yararlanılmak amacıyla BaĢbakan‘ın önerisi ve CumhurbaĢkanı‘nın onayı ile BaĢbakan Yardımcısı unvanıyla görev yapmaları ve sayılarının beĢi geçmemesi öngörülmüĢtür.

Bakanlar Kurulu, siyasi nitelikli hükümetin genel siyasetini yürütmekle görevli olmasının yanı sıra birtakım idari görevleri de bulunmaktadır. Bu idari görevler tüzük ve yönetmelikler çıkarmak ve kanunun yetkili kıldığı konularda idari iĢlemler tesis etmek ile ―özellikle bazı yüksek memurlukları atamak‖ olarak belirtilmiĢtir (Günday, 2003: 363-364).

Bakanlıkların kurulması, Anayasa‘nın 113. maddesinin birinci fıkrası uyarınca ancak kanunla olmaktadır.

Bakanlıklar, devletin yürütmekle sorumlu olduğu kamu hizmetlerini alanlarına göre uzmanlaĢmıĢ ve örgütlenmiĢ bölümleridir. Her bakanlık devletin üstlendiği ve uzmanlık gerektiren ―bir veya benzer birkaç kamu hizmetini yürütmek üzere kurulmuĢtur.‖ (Günday, 2003: 355).

Bakanlıklar belli bir veya benzer birkaç hizmetti yürütmek amacıyla belli bir kuruluĢ yasasına, teĢkilata, personele ve bütçeye sahip olan hizmet bakanlıkları ile belli bir kamu hizmetini yürütme görevi ve dolayısıyla belli bir örgütü bulunmayan ancak ―Bakanlar Kurulu‘nda koordinasyonu sağlamak, BaĢbakan‘a yardımcı olmak, özel önem ve öncelik taĢıyan konularda bilgi ve deneyimlerinden yararlanılmak üzere‖ (Gözübüyük ve Tan, 1998: 163) kurulan, siyasal nitelikli devlet bakanlıklarından16

oluĢmaktadır (Güler, 2010: 171).

643 sayılı KHK ile devlet bakanlığı makamı kaldırılmıĢ (md: 1) ve hizmet bakanlıklarının bir kısmı da yeniden düzenlenerek yirmi bir tane hizmet bakanlığı oluĢturulmuĢtur. Bu hizmet bakanlıkları: 1. Adalet Bakanlığı, 2. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, 3. Avrupa Birliği Bakanlığı, 4. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 5. ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, 6. Çevre ve ġehircilik Bakanlığı, 7. DıĢiĢleri Bakanlığı, 8. Ekonomi Bakanlığı, 9. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, 10. Gençlik ve Spor Bakanlığı, 11. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 12. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, 13. ĠçiĢleri Bakanlığı, 14. Kalkınma Bakanlığı, 15. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 16. Maliye Bakanlığı, 17. Milli Eğitim Bakanlığı, 18.

16 _{Devlet bakanlığı makamı 643 Sayılı KHK ile 3046 sayılı kanunun 4. maddesinde yapılan}

değiĢiklikle uygulamadan kaldırılmıĢtır (http://www. resmigazete. gov.tr /eskiler/ 2011/06/ 20110608M1-11.pdf. EriĢim Tarihi: 23.08.2011).

Milli Savunma Bakanlığı, 19. Orman ve Su ĠĢleri Bakanlığı, 20. Sağlık Bakanlığı, 21. UlaĢtırma, Denizcilik ve HaberleĢme Bakanlığı‘dır (http://www.mevzuat.gov. tr/Kanunlar.aspx. EriĢim Tarihi: 30.09.2011).

Anayasa, bakanların Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri arasından seçilebileceği gibi milletvekili seçilme yeterliğine sahip olan kiĢiler arasından da BaĢbakan tarafından seçilebileceği ve CumhurbaĢkanı tarafından atanacaklarını; aynı keza görevden alınmalarının da BaĢbakan‘ın önerisi üzerine CumhurbaĢkanı tarafından gerçekleĢtirileceğini hükme bağlamaktadır (md: 109/3).

03.06.2010 Tarihi‘nde Resmi Gazete‘de yayımlanan 643 sayılı ―3046 Sayılı Kanun ile Bazı Kanun Hükmünde Kararnamelerde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname‖ ile 3046 sayılı Kanun‘da yapılan değiĢiklik ile bakan yardımcısı kurumu oluĢturulmuĢtur.

Bakan yardımcıları, bakana ve bakanlığa verilen görevlerin yerine getirilmesinde Bakana yardımcı olmak üzere görevlendirilmiĢler ve bakana karĢı sorumlu kılınmıĢlardır. Bakan yardımcılarının görev süreleri de hükümetin görev süresi ile sınırlandırılmıĢtır. Ancak bakan yardımcıları hükümetin görev süresinden önce de görevden alınabilmektedir (md: 3).

Bakanlıklar, yüklendikleri kamu hizmetlerini yerine getirebilmek amacıyla, ihtiyaçlara bağlı olarak, birçok alanda teĢkilatlanmıĢlardır. Bakanlık: merkez teĢkilatı, ihtiyaca göre kurulan taĢra ve yurt dıĢı teĢkilatı ile bağlı ve ilgili kuruluĢlardan oluĢmaktadır (3046 Sayılı Kanun, md: 5).

Bakanlıklar ayrı bir tüzel kiĢilikleri olmadığı için, yürüttüğü hizmetler bakımından bakan, devlet tüzel kiĢiliğini temsil eder. Bakan, bakanlığın hiyerarĢik amiri olarak görev yapar. Bakanın aynı zamanda bakanlığını ilgilendiren konularda kanunların uygulanmasını sağlamak amacıyla yönetmelik çıkarma, harcama yetkisi ve idari vesayet yetkisi bulunmaktadır (Günday, 2003: 358-359). Ayrıca bakanlığın hükümet ve yasama ile olan iliĢkilerini sağlamaktadır (Gözübüyük ve Tan, 1998: 162).

Devlet, devletin üstlendiği kamu hizmetlerinin merkez dıĢında, bütün ülke düzeyinde dengeli bir biçimde yürütülmesi amacıyla merkezi yönetimin hiyerarĢisi dahilinde ve bu hiyerarĢiye bağlı olarak ülke çapında taĢra teĢkilatı biçiminde örgütlenmiĢtir (Günday, 2003: 58-61).

Yetki geniĢliği ilkesi ise bütün ülkeyi merkezden yönetmenin, bürokrasi ve kırtasiyeciliği artırması, hizmetlerin yerel ihtiyaçlara göre yürütülememesi ve demokratik ilkelere pek uygun olmaması gibi yarattığı sakıncaları azaltmak amacıyla merkezde toplanmıĢ olan yetkilerin bir bölümünün merkezin denetimi altında taĢrada görevli kamu görevlilerine aktarılması yöntemidir (Günday, 2003: 59-61; Gözübüyük ve Tan, 1998: 130-131). Kamu görevlisinin (vali) merkezi yönetime ait olan yetkileri merkez adına ve yerine taĢrada kullanması söz konusudur.