Menfaatin Güncel Olması

Menfaatin güncel olması, menfaatin davanın açıldığı anda bulunması ve davacıya ait olması anlamına gelir. Davanın açıldığı tarihte menfaat ilişkisi güncelliğini yitirmişse dava ehliyet yönünden reddedilir. Doğmamış ya da ileride doğabilecek bir menfaat gerekçe gösterilerek dava açılamaz166. Ancak yakın bir gelecekte ortaya çıkması kesin olan bir menfaat ihlali söz konusu ise, menfaat ilişkisi güncel kabul edilir. Örneğin düzenleyici işlemin ortaya çıkması durumunda, düzenleyici işleme dayalı uygulama işlemi tesis edilmeden düzenleyici işleme karşı dava açılabilir. Zira düzenleyici işlemden sonra uygulama işleminin geleceği kesindir ve bu durumda menfaat günceldir. Ayrıca düzenleyici işlemin ileride muhatabı olacak şahısların, bu işlemin olumsuz sonuçlarıyla karşılaşmadan dava açabilmeleri mümkün olmalıdır. Buna göre, düzenleyici işleme karşı dava açmak isteyen şahsın, düzenleyici işlemi kendi menfaati bakımından tehdit olarak görmesi ve bu algılamayı haklı kılan gerekçelerin bulunması durumlarında menfaat ihlalinin güncelliği koşulunun varlığı kabul edilmelidir167.

Menfaatin güncelliği konusunda değişik görüşler mevcuttur. Bir görüşe göre, davanın açıldığı tarihte menfaatin bulunması yeterlidir. Davanın sonuçlandırılmasına kadar menfaat ilişkisinin bulunmasına gerek yoktur. Bu görüşteki Yıldırım'a göre168, hukuka aykırı işlemin iptalinde kamu yararı bulunması nedeniyle menfaat ihlalinin davanın açıldığı sırada olması yeterli görülebilir. Yine Kalabalık'a göre169, davanın açıldığı tarihte menfaat bağının bulunması yeterli olup, davacının durumunda sonradan meydana gelen değişiklikler dava ehliyetini ortadan kaldırmaz. Onar'a ve Eroğlu'na göre170; menfaatin güncel olması, davanın açıldığı anda ve hiç olmazsa dava devam ederken menfaatin bulunması anlamına gelir. Bu menfaatin davanın hükme bağlandığı sırada da devam etmesi gerekir. Sarıca'ya göre171, davanın açıldığı veya idari yargı yerince tetkik edildiği sırada bir menfaat bulunması durumunda menfaatin güncelliğinden bahsedilir. Diğer bir görüşe göre, davanın açıldığı tarihten

166 GÖZÜBÜYÜK, s.185 167_{YILDIRIM, s.390} 168_{YILDIRIM, s.392} 169 KALABALIK, s.143 170

ONAR, s.1782; EROĞLU Hamza, İdare Hukuku Dersleri(Genel Esaslar, İdari Teşkilat ve İdarenin Denetlenmesi), Sevinç Matbaası, Ankara 1972, s.368

78

sonuçlandırıldığı tarihe kadar menfaat ilişkisi bulunması gereklidir. Alan'a göre172, dava konusu işlemin tesis edildiği tarihte menfaat ilişkisinin bulunması, davanın açılması ve sonuçlandırılması için yeterlidir. Bu görüşe göre, belli sürelerle sınırlı olarak yapılan işlemlere karşı iptal davası yolunun açılması gerekir. Yani belli sürelerle sınırlı olarak yapılan işlemlerde dava aşamasında menfaat ilişkisinin bulunup bulunmadığına bakılmasına gerek yoktur. İkincioğullarına göre ise173, davanın açıldığı tarihte mevcut olan menfaatin dava süresince devam etmesi zorunlu olduğu gibi, davanın açıldığı tarihte mevcut olmayan menfaat ihlalinin, dava dosyasının karara bağlanmasından önce husule gelmesi halinde de menfaat güncel sayılır. Danıştay'ın içtihatlarına göre, menfaatin, davanın açıldığı tarihten karara bağlandığı tarihe kadar güncelliğini koruması gerekmektedir174. Ayrıca İYUK'un 26.maddesinde yer alan yalnız öleni ilgilendiren davalara ait dilekçelerin iptal edileceği hükmüne bakılarak menfaat ilişkisinin dava süresince bulunması gerektiği söylenebilir. Fransız Danıştayı'na göre, ya dava açıldığı zaman ya da karar verilirken menfaatin bulunması yeterlidir175.

İdari işlemin dava açılmadan önce idarece geri alınmasına karşın, söz konusu işlemin iptali istemiyle iptal davası açılmışsa, davanın açıldığı sırada menfaat ihlali bulunmadığından dava ön şartlar(ehliyet) yönünden reddedilir ve davacı yargılama giderlerine mahkum edilir. Zira dava açılmadan önce idare işlemini geri almakla, iptali istenen idari işlem, geri alındığı andan itibaren ortadan kalkmış demektir.

Dava açıldıktan sonra idari işlemin geri alınması durumunda, davanın açıldığı sırada menfaat ihlali devam ettiğinden, dava ön şartlar(ehliyet) yönünden reddedilmez. Dava karara bağlanmadan önce idarenin işlemini geri alması, esas itibariyle HMK'da öngörülen "kabul"e benzer. Dava konusu işlemin geri alınması suretiyle, işlemin ilk alındığı andan itibaren ortadan kalkmış olduğu hususu karar verilmesine yer olmadığına dair kararda belirtilir ve idare davayı kaybetmiş gibi yargılama giderlerine mahkum edilir176. Geri alma niteliği gereği yargı yerince verilen iptal kararına benzer. Bu nedenle, geri almanın iptal davasını konusuz bıraktığı söylenebilir. 172_{ALAN, s.32} 173 İKİNCİOĞULLARI, s.154 174 KARAVELİOĞLU, s.1093; GÖZÜBÜYÜK, s.185 175 GÖZÜBÜYÜK, s.186; YENİCE-ESİN, s.491 176_{GÖZÜBÜYÜK-TAN, s.435}

79

İptal davası açılan bir idari işlemin idarece kaldırılması durumunda, idari işlem ilk alındığı andan itibaren değil, kaldırma kararının alındığı andan itibaren sonuç doğurur. Buna göre, dava açılmadan önce idare tarafından kaldırılmış bir idari işleme karşı açılan davada, iptali istenilen işlemin yapıldığı tarihten idarece kaldırıldığı tarihe kadar olan zaman içerisinde menfaat ihlali devam ettiğinden, idari yargı yerince, davanın ilk inceleme aşamasında ön şartlar(ehliyet) yönünden reddedilmemesi, bilakis idari işlemin tesis edildiği tarihten idarece kaldırıldığı tarihe kadar olan zaman içerisindeki etkisini ortadan kaldırmak için davanın esasının karara bağlanması gerekmektedir. Dava açıldıktan sonra idari işlemin kaldırılması durumunda yine aynı şekilde hareket edilmelidir177.

Yoklukla malul bir karara karşı, yokluğun tespiti için, menfaati ihlal edilen kişi idari dava açabilir. Bunun yanında kişinin menfaatini ihlal eder mahiyette birden fazla kararın bulunması halinde, idari davanın, bu menfaati doğrudan doğruya ihlal eden karara karşı açılması gerekir. Diğer taraftan; daha önce verilmiş bir kararı teyit etmekten ibaret bulunan bir karara karşı iptal davası açılamaz. Ancak yeni bir kararın eskisinden değişik yeni hükümler getirmesi ve bir menfaat ihlalinin söz konusu olması halinde yeni karar iptal davasına konu edilebilir178.

Yenice-Esin'e göre; idare, başlangıçta davacının isteğine uygun bir işlem yaptıktan ve davanın ortadan kalkmasını sağladıktan sonra, eski işlemine koşut yeni bir işlem tesis edebilir. Bu nedenle, davacı kendi iradesiyle davadan vazgeçmedikçe, dava sırasında menfaat ilişkisi ortadan kalkmaz179.

Davacının, idari işlemin bozduğu hukuki durumla ilişkisinin dava devam ederken sona ermesi durumunda davaya devam edilemez. Örneğin idari devam ederken davacının yıkım kararına konu taşınmazını satması durumunda menfaat ilişkisi sona erer. Ancak davacının iptal davasına devam etmek için gerekli menfaat ilişkisinin kalmamış olması, idari işlemden doğan zararın tazmini maksadıyla tam yargı davası açılmasına engel değildir180. Bu şekilde açılan tam yargı davasında idari işlemin hukuka uygun olup olmadığı değerlendirilecektir.

177 GÖZÜBÜYÜK-TAN, s.435 178 İKİNCİOĞULLARI, s.152 179 YENİCE-ESİN, s.490 180_{CANDAN, s.112}

80