Mekansal analizler ve kullanıcı algısının karşılaştırılması

Semantik farklılaştırma tekniği kullanılarak tespit edilen kullanıcı algısı, mekan dizim yöntemiyle elde edilen global bütünleşme ve global tercih değerleriyle karşılaştırılmıştır. Mekan dizim yöntemi, tamamen yol ağına dayalı hesaplarla mekana değerler verdiği için, bu teknikle ölçülen değerler her zaman diğer tüm etkenlerden bağımsızdır. Yapılan bu karşılaştırma, mekan dizim ölçümlerinin, çevresel algı üzerinde ölçülebilir bir etkisi olup olmadığını sorgulamayı amaçlamaktadır.

Mekansal analizler ve kullanıcı algısı karşılaştırıldığında, Bakırköy’de mekansal değerlerin hiçbir faktörle ilişkili olmadığı görülmüştür. Çevresel algı verisinin ham hali olan 25 ifadenin ayrı ayrı incelenmesi de sonuç vermemiş, bu 25 ifadenin hiçbiri global bütünleşme veya global tercih ile anlamlı bir ilişki ortaya koymamıştır. Bu durumun, Bakırköy’de çok kuvvetli bir mekansal yapı bulunmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Tamamen yayalaştırılmış bir aks olan İstasyon Caddesi, Özgürlük Meydanı’ndan sahile kadar devam etmekte ve çalışma alanının esas omurgasını oluşturmaktadır. Yatayda devam eden İstanbul Caddesi ile birleştiğinde, çalışma alanını neredeyse eşit dört parçaya bölen bir geometri oluşturmaktadır. Bu iki ana aksın kesişiminin, çalışma alanının geometrik merkezinde kalması da güçlü bir etki yaratmaktadır. Bakırköy’de, yaya hareketleri ve mekansal ölçümler arasında çok yüksek ilişki çıkması da bu durumu desteklemektedir.

Kadıköy’de ise, bütünleşme değerleri ve algılanan okunabilirlik arasında anlamlı bir korelasyon elde edilmiştir (r=0,429; P<0.05). Hillier (2007), okunabilirliği, mekansal sistemin içindeki noktalardan diğer noktaların ne derece görülebileceği olarak açıklamaktadır (Hillier, 2007). Hillier’e göre, okunabilir bir sistemde, bağlantıları kuvvetli olan mekanlar, aynı zamanda bütünleşme değerleri de yüksek olan

mekanlardır (Hillier, 2007). Kadıköy’de algılanan okunabilirlik değerleri bu düşünceyi desteklemektedir. Aynı faktörün global tercih ile ise hiçbir korelasyonu bulunmamaktadır. Kadıköy’de, algılanan yenilik faktörünün global bütünleşme ve global tercih değerleriyle arasında negatif korelasyon elde edilmiştir (sırasıyla r=- 0,620; P<0.01; r=-,515; P<0.05). Ancak, yenilik algısının mekansal bütünleşme ve tercih değerleri yüksek alanlarda düşük veya yüksek olması anlamlı bulunmamıştır. Bu durum ancak bütünleşme ve tercih değerlerinin, mekanların kullanım oranları üzerindeki etkisiyle açıklanabilir. Daha fazla kullanılan alanların daha “eski” ve “bakımsız” bir görüntü sergilediği sonucu çıkarılabilir.

25 ifadenin ayrı ayrı değerlendirildiği karşılaştırmada ise, canlılık faktörü altında yer alan Merkezi/Kopuk, okunabilirlik altında yer alan Tanımlı/Tanımsız ve yenilik altında yer alan Yeni/Eski ifadeleri global bütünleşme ile korelasyon vermiştir (Çizelge 4.45).

Merkezi/Kopuk ifadesinin global bütünleşme ile ilişkili çıkması, mekan dizim yönteminin teorisini desteklemektedir. Mekansal bütünleşme, yolların, varış noktası olarak değerini ölçmekte, bu ölçüye “yakınlık (closeness)” denmektedir. Yakınlık, her bir parçanın tüm diğer parçalara ne kadar yakın olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla, bütünleşme değeri yüksek olan bir alanın, incelenen sistem içinde çok fazla yere “yakın” olduğu kabul edilmektedir. Bu avantajlı konumları, mekanların “merkezi” olarak algılanmasına neden olabilir.

Tanımlı/Tanımsız ifadesi, gözlem noktasının sınırlarının ne kadar algılanabildiği, bu noktanın geniş bir boşluk hissi yaratıp yaratmadığı ile ilgilidir. Tamamen bulunulan üç boyutlu mekanın özelliklerine bağlı olduğu için, mekanın yol ağı içindeki konumunun bu etkiyi yaratması beklenmemektedir. Ancak, bütünleşme değeri yüksek olan yerlerin mekansal özelliklerinin, zaman içinde merkezi konumlarının etkisiyle şekillenmiş olması muhtemeldir. Tanımlı/Tanımsız ifadesinin bütünleşme değerleri ile ilişkili çıkması, ileriki çalışmalarda mekanın “tanımlı” olarak ifade edilebilecek karakteri nasıl bir süreçte kazandığı ile birlikte ele alınarak daha detaylı incelenmelidir.

Belirtildiği gibi, Yeni/Eski ifadesi ile mekansal değerler arasında elde edilen korelasyon, istatistiksel olarak anlamlı olduğu halde, bilimsel olarak anlamlı bulunmamaktadır. Mekanların, mekansal ilişkilerinden kaynaklanan avantajları

neticesinde çok veya az kullanılmaları, çok kullanılan mekanın daha eski olarak algılanması söz konusu olabilir. Bu ilişkinin de daha detaylı olarak incelenmesi önerilmektedir.

Çizelge 4.45 : Kadıköy’de mekansal bütünleşme ve kullanıcı algısı karşılaştırması.

Pearson Correlation Yeni/Eski Tanımlı/Tanımsız Merkezi/Kopuk

Kadıköy - Bütünleşme (n) -,495* ,576** ,433*

Sig. (2-tailed) ,019 ,005 ,044

**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). *. Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed).

Beşiktaş’ta, global bütünleşme değerleri ile “yenilik” algısı arasında korelasyon elde edilmiştir. Ancak Kadıköy’ün aksine, Beşiktaş’ta elde edilen korelasyon pozitif yönlüdür (r=,506; P<0.05). Kadıköy’de, bu ilişkinin negatif yönlü çıkması, bütünleşme değerleri yüksek olan yerlerin daha fazla kullanılarak “eskimesi” şeklinde açıklanmıştır. Beşiktaş’ta, bütünleşme değerleri kullanım oranlarını açıklayamadığı için, Kadıköy için getirilen açıklama geçerliliğini yitirmemektedir. Ancak Beşiktaş’taki durum bu şekilde açıklanamamaktadır.

Beşiktaş’ta 25 ifadenin ayrı ayrı mekansal değerlerle karşılaştırılması sonucunda, çekicilik faktörü altında yer alan Modern/Eskimoda ifadesi hem bütünleşme hem de tercih değerleriyle korelasyon vermiştir. Yine çekicilik faktörü altında yer alan Özel/Sıradan ifadesi de bütünleşme değerleriyle korelasyon vermiştir (Çizelge 4.46).

Çizelge 4.46 : Beşiktaş’ta mekansal bütünleşme ve kullanıcı algısı karşılaştırması.

Pearson Correlation ModernEskimoda ÖzelSıradan

Beşiktaş - Bütünleşme ,610** ,431*

Sig. (2-tailed) ,002 ,040

Beşiktaş - Tercih ,521* ,301

Sig. (2-tailed) ,011 ,163

**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). *. Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed).

Bu bölümde yapılan karşılaştırmalar, faktör analizi sonucunda elde edilen faktörlerin daha tutarlı sonuçlar verdiğini göstermiştir. Ancak ham veri olarak bahsedilen 25 ifadenin, burda elde edilen sonuçlara dayalı olarak daha detaylı incelenmesinde fayda bulunmaktadır.