Mecmuanın Şekil Özellikleri

Azeri Türk mecmuası 1 Şubat 1928 tarihinde yayın hayatına başlamıştır. Toplam 30 sayı olan mecmuanın son sayısı Şubat 1930’da yayınlanmıştır. Mecmuanın ilk 20 sayısı ile son 10 sayısı arasında şekil bakımından önemli farklılıklar bulunmaktadır. Bu nedenle ilk 20 sayı ile son 10 sayının ayrı şekilde değerlendirmenin daha doğru olacağı kanaatindeyiz.

Mecmuanın ilk 20 sayısı Arap harfleri ile neşredilmiştir. İlk 20 sayısının 9. sayısı hariç bütün sayıları, ön ve arka kapak hariç 16 sayfadan oluşmaktadır. 9. sayı ise Azerbaycan Cumhuriyetinin 10. kuruluş yıldönümü münasebetiyle nüsha-yı harikulade şeklinde ön ve arka kapak hariç 32 sayfa olarak yayınlanmıştır. Büyük boy çıkan mecmuanın ön kapağında derginin adı sülüs tarzında harfler ile yazılmıştır. İsmin sağ tarafında yıl, sol tarafında ise derginin sayısı yer almaktadır. İsmin hemen altında ise “Azeri muharrirlerinin muavenet-i tahririyesi ile on beş günde bir neşr olunur edebi, içtimai ve siyasi milliyetperver mecmua” ibaresi yer almaktadır. Onun altında ise mecmuanın çıkış tarihi bulunmaktadır. Aynı şekilde ön kapakta fihrist-i mündericat adı altında o sayıda çıkan yazıların ismi ve yazarı sayfa sayısı belirtilmeden tanıtılmıştır. Ön kapağın alt kısmında ise kısa bir açıklama, onun altında ise derginin fiyatı adresler ve derginin yayınlandığı matbaanın adı yer almaktadır. İlk sayfanın başında yine derginin ismi ismin sağ tarafında tarih, abonelik ücretleri ve fiyatlar yer alırken sol tarafta ise adres ve “Mesleğimize muvafık yazılar memnuniyetle neşrolunur” ibaresi yer almaktadır. İsmin hemen altında ise derginin sayısı yılı ve “ edebi, içtimai, ilmi ve siyasi milliyetperver mecmua” yazısı tekrarlanır.

Arka kapakta üst bölümünde Fransızca olarak derginin adı, sayısı ve adresi yer alır. Hemen altında ise “Muhterem Azeri Türk Karilerine ” başlığı ile okuyuculardan dergiye destek olmalarını rica eden bir yazı bulunur. Sayfanın geri kalanında ise kitap ve mecmua ağırlıklı olmakla beraber çeşitli reklamlar yer alır. Derginin bazı sayılarının ön kapaklarında ya da yazı aralarında konuyla ilgili resimler bulunmaktadır. İlk 20 sayıda toplam 17 resim ve1 harita bulunmaktadır. Harita (1918-1920) Azerbaycan devletinin haritası olup nüshayı harikulade olan 9. sayının ön kapak resmidir.

1Şubat- 15 Kasım 1928 tarihleri arasında çıkan ilk 20 sayı kesintisiz olarak her on beş günde bir yayımlanmıştır. Dergide 10. sayıya kadar Arap rakamları kullanılırken, 10. sayıdan itibaren günümüz rakamları kullanılmaya başlanmıştır. 19. ve 20. sayıların arka kapaklarında bulunan Fransızca yazılan “Azerı Turc” yerine Latin harfleri ile “Azeri Türk” yazılmıştır. Logonun hemen altında ise Latin harfleri ile “ 15 günlük ilmi, edebi, içtimâi, iktisâdi ve seyâsi millietperver mecmue” yazısı yer almaktadır. Elimizde bulunan Azeri Türk mecmuası nüshasının 18. sayısının ön ve arka kapakları yırtık olduğundan dolayı bu uygulamaya kesin olarak 19. sayıdan itibaren başlanıldığından emin değiliz.

İlk 20 sayının hepsinin fiyatı 10 kuruştur. 9. sayı 32 sayfa çıkmış olmasına rağmen ön ve arka kapakta hiçbir fiyat ibaresi bulunmaz. Yalnızca diğer sayılarda olduğu ilk kapağın üst kısmında, abonelik fiyatlarının bulunduğu yerde “nüshası 10 kuruş” ifadesi yer alır. Seneliği 200 kuruş, altı aylığı ise 110 kuruş olan derginin hariçteki fiyatı 2 ve 1 dolar nüshası ise 10 kuruştur. İlk 20 sayı “İstanbul Orhaniye matbaası”nda basılmıştır.

Derginin son on sayısı Latin harfleri ile çıkarılmıştır. 21. sayı bir önceki sayıdan 1 ay sonra 16 Aralıkta çıkmıştır. Küçük boy ve 8 sayfa olarak çıkan mecmua “İstanbul Amedi matbaası”nda basılmıştır. Matbaanın yanı sıra derginin adresleri de değişmiştir. Son 10 sayıda da mecmuanın fiyatı değişmemiştir. Ancak 28 ve 29. sayılar bitişik olarak tek nüsha çıktıkları için bu nüshanın fiyatı 20 kuruştur. Derginin yıllık abone ücreti aynı kalırken altı aylık fiyatı 100 kuruşa düşürülmüştür. Nüshaların ön kapaklarının üst kısmında Latin harfleri ile “Azeri Türk” yazısı bulunmaktadır. Yazının sağ tarafında derginin sayısı solda ise derginin yılı bulunmaktadır. Kimi sayıların ön kapaklarında resimler yer alırken kimilerinde ise “Mündericat” başlıklı içindekiler bulunmaktadır. Resimlerin altında resme dair açıklama yazıları da bulunmaktadır. Ön kapağın alt kısmında ise derginin fiyatı adresleri ve matbaasının ismi yer almaktadır. Arka kapaklarda ise çeşitli ilan ve reklamlar bulunmaktadır. Son 10 sayıda derginin maddi sıkıntılar yaşadığı aşikârdır. 21. sayının arka kapağında yer alan “Muhterem Azeri Türk Karilerine” başlıklı ilan da “ Azerbaycan İstiklâlinin ve Türkçülük mefkûresinin mürevvici bulunan mecmuamız, bütün mâniaları yenerek intişara devam edecektir. Milli yazılara sahifelerimiz açıktır.” Cümleleri, derginin küçük boy ve az sayfa çıkması, çıkış tarihlerinin sürekli aksaması ve hemen hemen bütün nüshalarda yer alan maddi

manevi yardım istekleri derginin zorlukla çıkarıldığının göstergesidir. 22. nüshanın arka kapağında derginin bir takım aksaklıklardan dolayı küçük çıktığı gelecek sayıdan itibaren tam çıkacağını belirten bir ilan olmasına rağmen son 10 sayının tamamı küçük boyutta ve az sayıda çıkmıştır. Nüshaların ön kapağında “0n beş günde bir neşr olunur” yazısı bulunmasına rağmen sayıların çıkış tarihlerinde sürekli aksamalar olmuştur. 20. sayıdan 25. sayıya kadar dergi aylık olarak çıkmıştır. 25. sayı çıkması gereken tarihten 2 ay, 26. sayı 3 ay 27 sayı 1 ay, birlikte çıkan 28 ve 29. sayılar 2 ay ve 30. sayı 3 ay sonra yayınlanmıştır. Derginin ilk 20 sayısı 1 yıl içinde çıkarken son 10 sayı 2 yıla yayılan bir zaman zarfında yayımlanmıştır. Derginin 2. yıldönümü 16 Şubat 1929 tarihli 23. sayı, 3. yıldönümü ise Şubat 1930 tarihli 30. sayıya denk gelmektedir. 27. ve 30. sayıların çıkış günleri belirtilmemiş sadece ay ve yıl tarihleri verilmiştir.

Derginin elimizde bulunan örneğinin hiçbir sayısında Müdür-i Mesulünün ismine rastlamadık. Ancak Sebahattin Şimşir “Azerbaycanlıların Türkiye’de Siyasi Ve Kültürel Faaliyetleri (1920-1991)” isimli doktora tezinde Mehmet Sadık Aran’ın derginin müdürü olduğunu belirtmektedir. “ Mecmuanın ilk sayısından itibaren Müdir-i Mesulü olarak Mehmed Sadık (Aran) görülmektedir”(Şimşir, 2000, s.50). Ayrıca bu bilgi Milli Kütüphane’nin Azeri Türk hakkında verdiği künyede de doğrulanmaktadır.